همشهری: کاظم غریب‌آبادی، سفیر و نماینده دائم سابق ایران نزد سازمان‌های بین‌المللی در وین بوده است. او در مذاکرات میان ایران و آژانس یکی از چهره‌های خبرساز در وین بود. در بخشی از گفت‌وگو با او، به مسائل مرتبط با موضوع آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، برجام و مذاکرات در حال انجام در وین و اینکه او چه دیدگاهی درباره این مسائل دارد پرداخته‌ایم. پاسخ‌هایی که غریب‌آبادی می‌دهد گواه این است که ایران دنبال آن است تا آژانس را نسبت به عملکرد خود پاسخگو کند. این دیپلمات باسابقه، برجام را سندی می‌داند که درصورت رسیدن به توافق نهایی در آن باید سازوکارهای بهره‌مندی ایران از مزایای برجام روشن، شفاف و بدون ابهام باشد تا هیچ کشوری قادر نباشد منافع ایران را ذیل این توافق نادیده گرفته و نقض کند.
گاهی اتفاق می‌افتدکه‌غربی‌ها سفرای ایران را احضار و مراتب نگرانی از نقض حقوق بشر را به آنان اعلام می‌کنند. آیا راهبردی برای مقابله با این رویه در دستور کار قرار دارد؟
یکی از رویکردهایی که به آن توجه بیشتری در دوره جدید خواهیم داشت، برجسته کردن نقض حقوق بشر توسط کشورهای مدعی حمایت از حقوق بشر است. برای تحقق چنین هدفی، ما دنبال ایجاد مرکز پایش حقوق بشر در ستاد حقوق بشر هستیم. در این مرکز وضعیت حقوق بشر در برخی کشورها به‌صورت منظم رصد و گزارش موارد نقض حقوق بشر تهیه و در اختیار سفرای ایران در کشورهای مرتبط قرار خواهد گرفت. سفرای ما در این کشورها برمبنای گزارش ارائه شده به آنان، درباره نقض حقوق بشر، حسب مورد، به کشورهای مربوط تذکر خواهند داد و اعلام نگرانی خواهند کرد. علاوه بر این، سفرای این کشورها نیز حسب مورد به وزارت امور خارجه یا ستاد حقوق بشر دعوت و مراتب نگرانی ایران به آنان درباره نادیده گرفتن حقوق بشر ابلاغ خواهد شد. نمی‌خواهم بگویم قبلاً چنین اقداماتی انجام نشده است، اما در دوره جدید این رویکرد به شکل فعال‌تر و جدی‌تری دنبال می‌شود.
برخی دانشمندان هسته‌ای ما ترور شده‌اند. گفته شده است که بازرسان آژانس عامل نشت اطلاعات ایران و قرار گرفتن آن در دست تروریست‌ها بوده‌اند. آیا ایران این موضوع را تأیید کرده که بازرسان آژانس نقش جاسوس را ایفا می‌کنند؟
من الان مسئولیتی در این حوزه ندارم و از دید کارشناسی این را می‌گویم که یکی از آسیب‌ها، نشت اطلاعات محرمانه ایران است. این نشت می‌تواند هم از سوی آژانس باشد و هم از سوی کشورهای عضو، رخ داده باشد. همانطور که می‌دانید، اطلاعات محرمانه ما همزمان هم دست آژانس است و هم در اختیار کشورهای عضو قرار می‌گیرد. سازوکارهایی هست که اگر برای یک کشور عضو مانند ایران احراز شود که درج اطلاعات محرمانه از سوی آژانس صورت می‌گیرد، این موضوع می‌تواند در قالب هیأتی مورد بررسی قرار گیرد. اگر احراز شود بازرسان یا دبیرخانه مقصرند، تصمیمات مقتضی درباره چگونگی برخورد با موضوع و راهکارهای جبرانی اتخاذ خواهد شد.
آیا تاکنون این موضوع محرز نشده است؟
ما تا الان با آژانس چنین هیأتی را که منجر به گزارش شود نداشته‌ایم، اما آنچه برای ما اهمیت دارد این است که اگر اطلاعات محرمانه ما به بیرون درز کند، در وهله اول ما آژانس را مقصر می‌دانیم. اطلاعات را آژانس جمع‌آوری می‌کند نه کشورهای عضو آن. آژانس باید در دبیرخانه خود ترتیباتی را اتخاذ کند که اطلاعات محرمانه کشورها در امنیت باشد. طرف ما کشورهای عضو در نشت اطلاعات نیستند، بلکه این آژانس است که باید در این‌باره پاسخگو باشد. این یک مطالبه جدی و اساسی ما از آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بوده، هست و خواهد بود. وقتی رسماً این احراز شود که بازرسان آژانس اطلاعات را لو داده‌اند، این حق آن کشور است که تصمیم بگیرد چه اقدام اصلاحی را انجام دهد. کشوری مانند ایران که سطح وسیعی از بازرسی‌ها را دریافت می‌کند، در قبال چنین اقداماتی دست بسته نیست و ضرورتأ منتظر نمی‌ماند که با آژانس توافق کند چه اقدام اصلاحی را برای پایان دادن به تخلفات تعریف کند.
ما در وین برای احیای برجام در حال مذاکره هستیم. غربی‌ها در فرایند مذاکرات، سرسختی نشان می‌دهند. ایران نیز اصراردارد تا از مزایای برجام استفاده کند. با توجه به شرایط موجود، به‌نظر شما به توافق نزدیک هستیم؟
اهل پیشگویی نیستم که آیا توافق می‌کنیم یا نه، اما از نظرکارشناسی باید بگویم آن‌چیزی که برای ایران در مذاکرات باید اهمیت داشته باشد، رفع عملی تحریم‌هاست. آن تعهداتی که ایران در برجام قبول کرد، برای رفع تحریم‌ها بود. ما این تعهدات را قبول نکردیم که بگوییم کشور خوبی هستیم و از خودمان تعریف کنیم. ما تعهدات پادمانی را داشتیم که آژانس می‌توانست به استناد آن، بازرسی‌های خود را انجام دهد. ما در برجام فراتر از پادمان، تعهداتی دادیم که در تمام مدت اجرای برجام نیز به آنها پایبند بودیم. با این حال تجربه سه‌ساله برجام نشان داد با موانع مختلفی در بهره‌مندی از حقوقمان برای رفع تحریم‌ها روبه‌رو بودیم. با خروج یکجانبه آمریکا، این مشکلات تشدید شد. اگر قرار است تفاهم هسته‌ای دوباره شکل بگیرد، باید اطمینان پیدا کنیم که توافق خوبی حاصل می‌شود. شاخص توافق خوب برای ایران این است که تحریم‌ها باید به شکل عملی رفع شوند. نباید در این گفت‌وگوها آمریکا و طرف‌های غربی بگویند متن برجام را دوباره عیناً کپی می‌کنند و به آن پایبند خواهند بود. ما تجربه گذشته را داریم.این جواب نمی‌دهد. بعد از خروج آمریکا، اجرای برجام وضعیت پیچیده‌ای پیدا کرد و حتی در زمان حضور آمریکا در برجام هم این توافق در برخی ابعاد اجرا نمی‌شد. باید مدلی از توافق انجام شود که راهکارهای عملی برای اجرای تعهدات طرف‌های درگیر تبیین شود. نمی‌شود توافق روی کاغذ باشد، اما خریداران نفت ما بعد از آن با تهدید آمریکایی‌ها از خرید نفت ایران منصرف شوند. نمی‌شود روی کاغذ بگویند کانال‌های مالی باز می‌شود و تحریم در این حوزه برداشته می‌شود اما، برای بازکردن یک حساب بانکی در خارج کشور بعد از تفاهم جدید با مشکل روبه‌رو باشیم. اکنون زمان رسیدگی به این مسائل است و باید تحریم‌ها به شکل واقعی و نه روی کاغذ برطرف شوند.
