اعتماد: آلودگی در کلانشهر‌های کشور به خصوص تهران در روز‌های سرد سال جاری عمیق‌تر شده به خصوص آنکه با افزایش مصرف برق و گاز در کشور همچنین کسری حدود ۲۰۰ میلیون مترمکعبی گاز در روز باعث شده که عمده نیروگاه‌های کشور به سمت سوزاندن مازوت برای تامین برق روی آورند که این امر هزینه‌های اقتصادی، اجتماعی و سلامتی گزافی بر مردم گذاشته و خواهد گذاشت؛ دکتر قوام نصیری، رییس سابق مرکز تحقیقات سرطان دانشگاه مشهد چندی پیش گفته بود که «آلودگی هوا در شهر‌های بزرگ، باعث افزایش ناگهانی و رشد جهشی در سرطان شهروندان شده است.»
انتشار خبر سونامی سرطان در کشور به دلیل کیفیت پایین هوای برخی شهر‌های کشور در حالی است که فریدون عباسی، نماینده مجلس آذر ماه سال جاری با اشاره به اینکه «اگر برای تولید برق از مازوت مصرف نکنیم، ۲۵درصد کشور در خاموشی فرو می‌رود» گفته بود که «اگر گرما می‌خواهیم و می‌خواهیم زنده بمانیم، باید آلودگی را نیز مقداری تحمل کنیم.»، اما این آلودگی هوا نشأت گرفته از سوزاندن سوخت‌هایی است که در سال‌های اخیر حتی از میزان سولفورش نیز کم نشده و نه تنها نوعی «چاره» برای تامین برق و گرمای روز‌های سرد و بدون گاز نیست که خود به «راه‌حل اساسی» بدل شده است.
مازوت‌سوزی نیروگاه‌ها موضوع دیروز و امروز کشور نیست و برای مدت‌ها ادامه داشته و به نظر نمی‌رسد با توجه به نیاز چند میلیون مترمکعبی گاز در روز به این زودی‌ها نیز حل شود. البته برخی کارشناسان فرسودگی پالایشگاه‌ها و عدم سرمایه‌گذاری خارجی‌ها در کشور را نیز از جمله دلایل دیگر کارکرد نامناسب در صنعت نفت و گاز می‌دانند.
در این راستا موسسه فیتچ در گزارش اکتبر ۲۰۲۰ «کارایی کم صنعت نفت و گاز به دلیل فناوری پایین و فقدان سرمایه‌گذاری در فناوری‌های پیشرفته برای افزایش کارایی این صنعت» را از جمله نقاط ضعف آن عنوان کرده بود. به باور این موسسه ظرفیت گازی کشور به گونه‌ای است که می‌توان مازاد تولید برای آن متصور شد، اما به تحقق پیوستن آن بستگی به «علاقه سرمایه‌گذاران به حضور در طرح‌های گازی دارد.» از آنجایی که تحریم‌ها مهم‌ترین مانع برای حضور خارجیان در کشور است، بنابراین به نظر نمی‌رسد بهبود زیرساخت‌ها و افزایش ظرفیت برای تولید گاز که رابطه نزدیکی نیز با بهبود کیفیت هوای کشور و به خصوص کلانشهر‌ها دارد، در سایه تداوم تحریم‌ها تغییری داشته باشد. اما مهم‌ترین پرسش در این است که در سایه نبود شرکت‌های خارجی برای توسعه ظرفیت‌های تولیدی در صنعت نفت و گاز، شرکت‌های داخلی و دولت‌ها تا چه میزان توانسته‌اند جای خالی خارجی‌ها را پر کنند تا سهم شهروندان از روز‌های سرد سال، آلودگی شدید و وخیم هوا نباشد؟
براساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس از کل ۲۸۷ هزار میلیاردی که سال آتی به وزارت نفت می‌رسد تنها ۱۲۲.۶ هزار میلیارد آن با احتمال بالایی محقق می‌شود. در این صورت این وزارتخانه می‌بایست بین ارتقای کیفیت زیرساخت‌ها و توسعه آن‌ها یکی را انتخاب کند.
تداوم آلودگی کشور حتی با بارش باران
بازگشت شاخص سنجش کیفیت هوا به «ناسالم برای گروه‌های حساس» یا «ناسالم» تنها چند ساعت پس از بارندگی، یکی از چالش‌های زمستان امسال است. زمستانی که براساس گفته‌های عباسی یا می‌بایست آلودگی را تحمل کرد یا بی‌برقی و سرما را. حال که قطعی‌های برق کاهش یافته و در برخی نقاط کشور تقریبا به صفر رسیده، آلودگی هوا به اوج خود رسیده و به نظر می‌رسد در سال جاری رکورد‌هایی را ثبت کند. براساس گزارش‌های رسمی دی ماه سال ۹۹ آلوده‌ترین فصل در ۱۰ سال گذشته لقب گرفت؛ حال با پیش‌بینی سالی کم‌بارش از یک‌سو و نیاز روزانه ۲۰۰ میلیون مترمکعبی گاز از سوی دیگر به نظر می‌رسد روز‌های آلوده در سال جاری بیشتر شود.
جواد اوجی، وزیر نفت در تابستان سال جاری و چندی پس از گرفتن رای اعتماد از مجلس گفته بود که «حجم ذخایر سوخت نیروگاهی ۳۰درصد کمتر از پارسال است از این‌رو تلاش ما افزایش ظرفیت سوخت مایع نیروگاه‌هاست. در حال حاضر ۲۶۰ میلیون مترمکعب گاز دراختیار نیروگاه‌ها قرار گرفته که سعی می‌شود در زمستان مشکلی با نبود سوخت نداشته باشند.» البته او در قسمت بعدی سخنانش به کمبود روزانه ۲۰۰ میلیون مترمکعب گاز برای سوخت ماه‌های دی و بهمن نیروگاه‌ها نیز اشاره کرد و کمی بعد و در پاییز به ذخیره‌سازی ۲ میلیارد و ۸۰۰ میلیون مترمکعبی سوخت مایع در نیروگاه‌ها پرداخت.
این جمله نگرانی‌ها درخصوص احتمال افزایش آلودگی در ماه‌های سرد سال را افزایش داد که باتوجه به آنچه از آذر تاکنون گذشته نشان می‌دهد که نگرانی‌ها بی‌دلیل نبوده است. به دلیل افزایش مصرف گاز در بخش خانگی و تجاری، گاز ارسالی به نیروگاه‌ها کاهش و به جای آن سوخت مایع دراختیارشان قرار می‌گیرد. مشخص نیست در سال‌های ۹۸ و ۹۹ چه میزان فرآورده‌های نفتی انرژی‌زا در کشور مصرف شده، اما گمانه‌زنی‌ها حاکی از آن است که در روز‌های سرد سال و به دلیل مصرف بالای گاز در بخش‌های دیگر همچنین کاهش شدید سرمایه‌گذاری در صنعت نفت و گاز، یک‌سوم نیروگاه‌های کشور برای مصارف خود گاز دریافت کرده و مابقی مازوت و گازوییل می‌سوزانند.
آنچه موجب نگرانی‌های بیشتر است، سولفور بالا در این دو فرآورده انرژی‌زاست که می‌تواند سریعا هوای شهر‌ها را به سمت ناسالم و خطرناک سوق بدهد. البته که داریوش گل علیزاده، معاون مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور در آذر ماه گفته بود که «در کلانشهر اصفهان، کرج، تهران و شازند مازوت‌سوزی نداشتیم. مقاطعی از سال‌های گذشته ممکن بود سیمان فیروزکوه به دلیل کمبود گاز، مازوت‌سوزی انجام دهد، اما شرایط تهویه هوا به گونه‌ای بود که شهر را آلوده نمی‌کرد. ما مخالف مصرف سوخت غیراستاندارد بدون سیستم‌های کنترلی هستیم. اما اگر در شرایط خاصی قرار گرفتیم که مجبور بودیم انتخاب کنیم می‌گوییم شهر‌هایی که آلودگی هوا دارند به هیچ‌وجه از سوخت‌های مایع پرگوگرد استفاده نکنند. درخصوص سوخت مورداستفاده در خودرو‌ها نیز باید گفت که در حال حاضر در استان تهران تقریبا همه جایگاه‌های سوخت، سوخت یورو ۴ توزیع می‌کنند و کیفیت نسبت به گذشته بهتر شده است.»
شفافیت نیست، مقصر کیست؟
عملکرد شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی درخصوص انتشار «آمارنامه مصرف فرآورده‌های نفتی انرژی‌زا» نشان می‌دهد که عملا از سال ۹۸ تاکنون که معافیت خریداران عمده نفت کشور به اتمام رسید، هیچ آماری از میزان مصرف فرآورده‌های انرژی‌زا توسط بخش‌های مختلف کشور چه توسط نیروگاه‌ها و چه توسط وسایل نقلیه و خودرو‌ها منتشر نشده که این امر به بدتر شدن شرایط و عدم آگاهی در خصوص میزان مصرف مازوت توسط نیروگاه‌ها می‌انجامد. با وجود اینکه برخی عدم انتشار آمارنامه‌ها را به تحریم‌ها و آگاهی تحریم‌کنندگان از وضعیت تولید فرآورده‌های نفتی کشور می‌دانند، اما به راستی با نداشتن آمار‌هایی درخصوص میزان تولید و مصرف سوخت در نیروگاه‌ها، چه کسی می‌تواند مقصر شرایط فعلی را پیدا کند یا سیاست درست برای بهبود کیفیت کلانشهر‌ها اتخاذ کند؟
نیاز به سرمایه‌گذاری داریم
وزیر نفت در روز‌های ابتدایی وزارتش گفته بود که «برای نگهداشت تولید پارس جنوبی و دیگر میدان‌های گازی به حدود ۵۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری نیاز داریم. برای حفظ صادرات گاز نیز به سرمایه‌ای بیش از این رقم نیاز است.» صحبت‌های اوجی در حالی است که انتظار می‌رود در سال جاری تراز عملیاتی بودجه منفی ۳۰۰ هزار میلیارد تومان است و انتظار می‌رود با توجه به مشکلات تحریمی، رقم کسری بودجه در سال آتی بیشتر شود.
در این صورت امکان سرمایه‌گذاری در بخش صنعت نیز کاهش خواهد یافت. براساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس از کل ۲۸۷.۵ هزار میلیارد تومانی که قرار است سال آتی به وزارت نفت برسد تنها ۱۲۲.۶ هزار میلیارد تومان آن با احتمال بالایی محقق شود. بنابراین به نظر نمی‌رسد از جانب دولت و وزارت نفت تغییری در سرمایه‌گذاری در این صنعت رخ دهد و وضعیت فعلی درخصوص تامین سوخت و وضعیت پالایشگاه‌ها ادامه خواهد یافت.
