به طور میانگین سالانه پنج تا هفت درصد شکایات پزشکی افزایش پیدا می‌کند اما نکته قابل توجه، تغییر موضوع شکایات پزشکی است که به سمت جراحی‌های زیبایی و ترمیمی شیفت پیدا کرده است. البته به همین میزان نیز شکایت از دندانپزشکان و متخصصان زنان و زایمان در صدر رشته‌های پرقصور پزشکی قرار دارند.
روزنامه ایران نوشت: «سازمان پزشکی قانونی کشور به‌تازگی آماری را منتشر کرده که نشان می‌دهد میزان قصور پزشکی تا پایان آذر ۱۴۰۰ نسبت به مدت مشابه سال قبل افزایشی ۱۱.۸درصدی داشته است. مجموع پرونده‌های قصور پزشکی که به کمیسیون‌های پزشکی قانونی ارجاع شده از ۷۹۱۹ مورد در سال قبل به ۸۸۵۰ مورد در ۹ ماهه امسال رسیده است که از این تعداد ۴۶.۶ درصد پرونده‌ها منجر به صدور حکم محکومیت و ۵۳.۴درصدشان نیز به تبرئه پزشکان ختم شده است. مطابق آن چه معاون انتظامی سازمان نظام پزشکی کشور به روزنامه ایران اعلام می‌کند، در سال‌های اخیر تعداد شکایات از پزشکان و محکومیت‌ها افزایش معناداری پیدا نکرده بلکه با شیب مختصری همراه است. به طور میانگین سالانه پنج تا هفت درصد شکایات پزشکی افزایش پیدا می‌کند اما نکته قابل توجه، تغییر موضوع شکایات پزشکی است که به سمت جراحی‌های زیبایی و ترمیمی شیفت پیدا کرده است. البته به همین میزان نیز شکایت از دندانپزشکان و متخصصان زنان و زایمان در صدر رشته‌های پرقصور پزشکی قرار دارند.
صرف نظر از موارد منجر به محکومیت یا تبرئه، به ترتیب رشته‌های دندانپزشکی با ۹۲۱ مورد، جراحی عمومی با ۷۷۵ مورد، پرستاری با ۵۷۶ مورد، زنان و زایمان با ۵۲۷ مورد و پزشکی عمومی با ۵۱۷ مورد در صدر شکایات ثبت شده در ۹ ماهه سال ۱۴۰۰ قرار دارند. البته این آمار مربوط به امسال است و الزاماً همین الگو و نسبت در سال‌های قبل تکرار نشده است. دکتر محمدرضا خردمند، دلایل افزایش قصور پزشکی در آمارهای امسال را کاهش آمار فوتی‌های کرونا و مراجعه مردم برای انجام اقدامات جراحی‌های الکتیو می‌داند. از طرفی به همین دلیل نیز مراجعات مردم برای پیگیری‌های مرتبط با عوارض ناشی از امور پزشکی به دادسرای جرایم پزشکی و سازمان پزشکی قانونی زیاد شده است.
دندانپزشکانی که ژل و بوتاکس تزریق می‌کنند
گر چه به گفته مسئولان نمی‌توان آمار دقیق شکایات ثبت‌شده در حوزه جراحی‌های زیبایی را اعلام کرد اما شکایت از جراحی زیبایی در رتبه نخست شکایت‌های قصور پزشکی در استان تهران است. البته در کل کشور، شکایت از قصور پزشکان در حوزه جراحی‌های عمومی، رتبه نخست را دارد. در این زمینه اختلاف بر سر عمل‌های جراحی زیبایی و ترمیمی بین جراحان عمومی و پلاستیک سوژه تازه‌ای نیست. جراحان عمومی تأکید دارند که حوزه کاری جراحی‌های زیبایی مختص جراحان پلاستیک نیست و نمی‌توان تنها به خاطر منافع مالی بین این دو رشته حد و مرزی مشخص کرد. این دسته از جراحان می‌گویند که چون آنها توانمندی‌های زیادی در انجام جراحی‌های پیچیده از جمله تومورهای سرطانی و تروماهای شدید دارند همچنین به دلیل آن که کوریکولوم آموزشی اعمال جراحی ترمیمی و زیبایی را دیده‌اند، بنابراین می‌توانند در جراحی‌های زیبایی هم دست‌به‌کار شوند.
کشمکش بین جراحان عمومی و پلاستیک بر سر انجام جراحی‌های زیبایی محور بحث ما در این گزارش نیست اما گفته می‌شود یکی از دلایل مربوط به این که جراحان عمومی در رتبه‌های نخست شکایات پزشکان قرار دارند، علاوه بر گستردگی انواع خدمات جراحی، افزایش مراجعه برای عمل‌های جراحی زیبایی است. از سوی دیگر تبلیغات بسیار اغواکننده تزریق ژل و بوتاکس، پروتز سینه، تزریق چربی و کشیدن پلک پای پزشک‌نماها را هم به این تجارت سودآور باز کرده است؛ به طوری که این روزها پای مداخله‌های غیرپزشک‌ها و برخی آرایشگاه‌ها نیز از طریق ایجاد کلینیک‌های زیرزمینی و گاهی با اجاره مدرک پزشکان عمومی و راه‌اندازی کلینیک‌های سرپایی جراحی زیبایی، آمار شکایات جراحی‌های زیبایی را به رتبه نخست جدول قصور پزشکی هدایت کرده است.
برخی خبرهای منتشرشده از سوی دادسرای جرایم پزشکی نشان می‌دهد مراجعه‌کنندگانی که با تبلیغات فریبنده کلینیک زیبایی زیر تیغ جراحی می‌روند پس از چند ماه با عوارض جبران‌ناپذیری مانند چسبندگی، ایجاد زخم و سوراخ روی تیغه بینی، کج‌شدن بینی، بدشکلی آن و همچنین عفونت شدید ناشی ار تزریق چربی و پروتز سینه روبه‌رو می‌شوند. با این حال نایب‌رئیس انجمن جراحان پلاستیک و زیبایی ایران به خبرنگار «ایران »می‌گوید: «وزارت بهداشت و سازمان نظام پزشکی کشور باید با استفاده از ظرفیت انجمن‌های علمی مرتبط با اعمال جراحی زیبایی، مردم را به سمت زیبایی‌های حقیقی بر پایه اصول زیباشناسی و طبیعی سوق دهند.»
به گفته بابک نیکومرام تغییر چهره به صورت غیرمتعارف در جامعه زیاد شده و از این رو لازم است بسیاری از اقدامات زیبایی تحت کنترل درآمده و افرادی که مجاز به انجام این نوع جراحی‌ها هستند به صورت حرفه‌ای دوره‌های آموزشی را سپری کنند. این کار هم از دخالت دیگر رشته‌های پزشکی در جراحی‌های زیبایی جلوگیری می‌کند و از طرفی با این مکانیسم برای مثال تعداد انجام پروتز سینه در جامعه کنترل و آمار جراحی‌های زیبایی به شکل دقیق رصد می‌شود.
اگر پای صحبت‌های شاکیان پرونده‌های قصور پزشکی مرتبط با جراحی‌های زیبایی بنشینید متوجه این نکته خواهید شد که یکی از دلایل بالارفتن افزایش شکایت‌ها از جراحی پلاستیک این است که بسیاری از افرادی که عمل جراحی زیبایی انجام می‌دهند، مجوز و تخصص این کار را ندارند. برای مثال به دلیل تجارت و سودآوری بالا گاهی می‌بینیم دندانپزشک، تخصص اصلی‌اش را رها کرده و بوتاکس یا ژل تزریق می‌کند یا پزشک عمومی با راه‌اندازی کلینیک‌هایی با شهرت دهان‌پرکن روزانه تعداد زیادی جراحی پروتز سینه انجام می‌دهد. در چنین شرایطی واضح است که آمار شکایت‌ها باید بالا برود.
آمار اثبات قصور متخصص‌های زنان و زایمان پایین است
رئیس سابق انجمن جراحی زنان و زایمان کشور نیز با تأکید بر این که در سال‌های اخیر تعداد جرایم پزشکی رو به افزایش گذاشته است، می‌گوید: عوامل متعددی در این زمینه دخیل است؛ ازجمله دسترسی به فضای مجازی و ایجاد جو منفی علیه پزشکان و کاهش اعتماد عمومی بین پزشک و بیمار منجر به افزایش شکایات از پزشکان شده است.
او در پاسخ به این پرسش که چرا شکایت از رشته تخصصی زنان و زایمان جزو رشته‌های رتبه‌های اول قصور پزشکی است، عنوان می‌کند: «شرایط درمانی در مورد رشته تخصصی زنان و زایمان در اغلب موارد اورژانسی است و از طرفی جراح با سلامت دو نفر در آن واحد در ارتباط است که طبیعتاً احتمال عوارض پزشکی نیز دو برابر می‌شود. از سوی دیگر به دلیل آن که حاملگی‌های پر خطر به دلیل بالارفتن سن حاملگی زیاد شده و نیز برخی بیماری‌هایی که در زمان حاملگی ایجاد می‌شود و بیمار امکان باردارشدن را ندارد ریسک حاملگی را بالا می‌برد.
این استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران با بیان این که ناباروری باعث شده افراد پرخطر باردار شوند، در ادامه به عوامل پرریسک حاملگی و در نتیجه افزایش شکایات از رشته‌های تخصص زنان و زایمان اشاره می‌کند و می‌گوید: یکی دیگر از این عوامل پرخطر حاملگی در سنین بالای ۵۰ بارداری بیماران دچار پیوند کبد و کلیه و ریه است که جزو حاملگی پرخطر محسوب می‌شوند. بنابراین کارکردن در رشته زنان و زایمان با دو دهه قبل بسیار تفاوت پیدا کرده و جراحی زنان و زایمان رشته بسیار پیچیده و سختی شده است. از طرفی به دلیل ورود سونوگرافی و تست‌های تشخیصی قبل از زایمان در دوران بارداری که امکان تشخیص بیماری و ناهنجاری‌های جنینی را ایجاد می‌کنند، در چنین شرایطی اگر احیاناً پزشک به دلایل مختلف ناهنجاری جنین را تشخیص ندهد، خانواده مدعی می‌شود، چرا پزشک ناهنجاری یا عوارض بارداری را تشخیص نداده است. بنابراین از زمانی که تست‌های غربالگری وارد شده، شانس شکایت از پزشکان متخصص زنان و زایمان نیز بالا رفته است.
دکتر موسوی به این نکته هم اشاره می‌کند که در بیماران قلبی و عروقی یا مبتلایان به سرطان، خانواده‌ها نسبت به ایجاد عارضه و خطر اقدامات پزشکی آگاه هستند اما در دوران بارداری انتظار بر این است مادر و نوزاد سالم بمانند. پزشک متخصص زنان و زایمان هم چیزی جز این را نمی‌خواهد اما عوارض اجتناب‌ناپذیر است و چون خانواده‌ها عارضه ایجادشده را نمی‌پذیرند، در نتیجه ممکن است فکر کنند قصور پزشکی رخ داده است.
او با بیان این که درصد و آمار طرح شکایت از پزشکان متخصص زنان و زایمان خیلی بالاست، می‌گوید: با وجود این آمار اثبات قصور خیلی پایین است. خوشبختانه درصد مواردی که پزشکی قصور داشته و منجر به حادثه شده نسبت به کل شکایات پایین است. به نظر می‌رسد حدود ۱۰درصد از ادعای خانواده‌ها مبنی بر قصور محرز می‌شود و ۹۰درصد طرح شکایات است که نشان می‌دهد همه اقدامات پزشکی به‌موقع انجام شده و نتیجه اجتناب‌ناپذیر بوده است.
رئیس سابق انجمن متخصص زنان و زایمان درباره احتمال افزایش قصور پزشکی در ایام نوروز به دلیل حضور کمرنگ پزشکان متخصص در مراکز درمانی نیز عنوان می‌کند: جزو دستورات معاونت درمان وزارت بهداشت این است که همه بیمارستان‌هایی که ۶۰تخت به بالا دارند، پزشک متخصص زنان مقیم داشته باشند و این دستور در تمام بیمارستان‌های دولتی و خصوصی اجرا می‌شود. بیمارستان‌هایی هم که تعداد تخت‌شان کمتر از ۶۰ عدد است باید پزشک متخصص زنان آنکال باشند یعنی حداکثر در کمتر از نیم‌ساعت بر بالین بیمار حاضر شود. از ۱۵ اسفند طبق برنامه‌ریزی لیست پزشکان مقیم و آنکال را به رئیس بیمارستان می‌دهند و در تمام بیمارستان‌ها پزشک متخصص اطفال، زنان و بیهوشی در بیمارستان‌ها مقیم یا به صورت آنکال هستند، در مورد پزشکان مراکز درمان خصوصی نیز اگر پزشک در ایام عید حضور نداشته باشد، حتماً جانشین تعیین می‌کند و شماره و مشخصاتش را به بیمار می‌دهد که در صورت نیاز با پزشک در ارتباط باشد.
مشاهدات میدانی ما از مراکز درمانی دولتی نشان می‌دهد اغلب زنان باردار نسبت به انجام معاینه و گاه سزارین توسط رزیدنت‌ها در مراکز درمان دولتی نگران آسیب به جنین‌شان هستند. با وجود این دکتر موسوی درباره دایره فعالیت رزیدنت‌ها در مراکز درمانی و شائبه‌های افزایش قصور پزشکی توضیح می‌دهد: بیمارستان‌های دانشگاهی توسط رزیدنت‌ها اداره می‌شود که هر رزیدنتی زیر نظر استاد مقیم اقدامات پزشکی انجام می‌دهد. همه رزیدنت‌های سال چهارمی در هر شیفت درمانی یک استاد مقیم و یک استاد معین یا مشاور دارند که بیشتر در موارد پیچیده‌تر با استاد معین تلفنی مشاوره می‌گیرند. در شهرهای کوچک و دوردست نیز با استفاده از نظام ارجاع، پزشک عمومی یا متخصص طرح با استاد معین به‌صورت شبانه‌روزی در ارتباط است و از طریق سیستم ارجاع موارد اورژانسی برای انتقال به بیمارستان و آی‌سی‌یو ارجاع داده می‌شوند.
او در ادامه می‌افزاید: بعضی وقت‌ها مشاهده می‌شود تعداد رزیدنت‌ها در اورژانس زایمان زیاد است. گاهی مریض‌ها ترس از این دارند که چون رزیدنت‌ها در حین آموزش هستند ممکن است مهارت انجام معاینه دقیق را نداشته باشد؛ در حالی که تمام مسئولیت رزیدنت در هر شیفت کاری با استاد مقیم است؛ مگر این که به استاد اطلاع ندهند. ولی اگر اطلاع دهند تحت راهنمایی و هدایت استاد مقیم کارشان را انجام می‌دهند. در واقع همه اقدامات رزیدنت‌ها طبق پروتکل است. یعنی وقتی خانمی در پنج ماهه حاملگی با شکایت درد و خونریزی مراجعه می‌کند رزیدنت بر اساس پروتکل درمانی و در چهارچوب آن وضعیت را مدیریت می‌کند و اصولاً طوری رفتار می‌شود که به هیچ وجه به بیمار صدمه وارد نشود.
دکتر موسوی در پاسخ به این که قصورات مرتبط با رشته تخصصی زنان و زایمان در چه حیطه‌ای است، می‌گوید: پرونده‌هایی که به هیأت عالی می‌رسند شامل موارد خیلی حاد اورژانسی‌اند. برای مثال مادر با خونریزی شدید و افت فشار خون مراجعه می‌کند یا جنین در پروسه درمان دچار مشکل شده یا عارضه برای نوزاد پیش آمده و منجر به فوت نوزاد شده است.
او با بیان این که آمار قصور پزشکان متخصص زنان و زایمان نسبت به جمعیت در کشور کمتر است، در ادامه به پزشکان متخصص زنان توصیه می‌کند که گفت‌وگو با خانواده‌ها و پاسخ دقیق به سؤالات همراهان و این که همراهان بیمار نیز در جریان روند حاملگی‌های پرخطر قرار بگیرند، می‌تواند از طرح شکایات جلوگیری کند. داشتن مهارت گفت‌وگو باعث می‌شود خانواده نیز در روند درمان سهیم شود و کار به شکایت نمی‌کشد. مشکل وقتی پیش می‌آید که اقدامات درمانی برای همراهان بیمار ابهام دارد.
اجناس تقلبی دندانپزشکی تعداد قصور پزشکی را زیاد کرده است
دکتر عباس دلورانی، نایب‌رئیس جامعه دندانپزشکی ایران، درباره چرایی بالابودن قصور دندانپزشکان می‌گوید: باید تعریف قصور پزشکی را بدانیم. قصور این است که دندانپزشک در تشخیص و درمان خطایی را مرتکب شود. دندانپزشکی ۱۲ زیرشاخه تخصصی دارد. بنابراین هر اندازه تنوع کار بیشتر باشد، احتمال خطر و اشتباه در روند تشخیص و درمان نیز زیاد می‌شود. برای مثال دندانپزشکی که تخصصش درمان ریشه است امکان اشتباه به دلیل شکستن وسایل حین کار وجود دارد. این خطای حین کار است در حالی که قصور به این معنی است که پزشک می‌داند کاری که انجام می‌دهد اشتباه است ولی انجام می‌دهد.
نائب‌رئیس جامعه دندانپزشکی ایران در ادامه می‌افزاید: یکی از دلایلی که در این مدت قصور دندانپزشکان زیاد شده بالارفتن قیمت ارز و گران‌شدن ابزار دندانپزشکی است که باعث شده ما نتوانیم از برندهای اصلی استفاده کنیم. همه برندهای موجود در بازار چینی هستند. در حالی که یادم است در سال ۷۲ ما از فایل ژاپنی (وسیله‌ای برای تمیزکردن کانال دندانی) حتی برای آموزش دانشجویان نیز استفاده نمی‌کردیم. الان وضعیت به گونه‌ای است که همین‌ها هم تقلبی هستند و اصالت ندارند. اینجا چه کسی مقصر است؟ دندانپزشکی علم ابزار است. هر اندازه ابزار اصل و باکیفیت باشد، امکان خطا کم می‌شود. در حالی که نمایندگی‌های تجهیزات دندانپزشکی نیز کالا وارد نمی‌کنند. بنابراین ما مجبوریم جنس را از بازار آزاد بخریم که تقلبی و بی‌کیفیت هستند. این مشکلات دست ما نیست.
او با بیان این که در سال‌های اخیر تمایل به انجام جراحی‌های زیبایی افزایش قابل توجهی در کشور داشته است، عنوان می‌کند: هر چه تعداد بیشتر باشد، قصور هم بیشتر می‌شود. عده زیاد بیمارانی که مراجعه می‌کنند دنبال زیبایی دندان‌هایشان هستند. از آن طرف برخی دندانپزشکان عمومی تزریق ژل و بوتاکس انجام می‌دهند که هیچ قانونی خاصی نداریم که اجازه دارند یا خیر. در حالی که در کریکولوم‌های آموزشی ما تزریق ژل و بوتاکس وجود ندارد. از طرفی ایمپلنت از سال ۲۰۰۰ جهانی شد و وزارت بهداشت باید دوره مهارتی ایمپلنت برای دندانپزشکان برگزار کند.
به گفته دکتر دلورانی، کاهش کیفیت آموزش دندانپزشکی به دلیل افزایش دانشکده‌های دندانپزشکی به کیفیت ارائه خدمات آسیب زده است: «من دانشجویانی را در برخی دانشکده‌ها دیده‌ام که سه ماه استاد جراحی نداشته‌اند. چگونه انتظار داریم کیفیت خدمات آسیب نبیند و دندانپزشک دچار قصور و خطا نشود؟»
این استاد دانشگاه با بیان این که برخی افراد بیشتر از سلامتی دندان‌هایشان به زیبایی فکر می‌کنند، عنوان می‌کند: شاید باور نکنید مریضی داشتم که کار کامپوزیت و لمینت را در آرایشگاه انجام داده بود. به طور کلی رشته دندانپزشکی جزو رشته‌های مشکل‌زایی است چون دندانپزشک در یک حیطه کار نمی‌کند و فیلد کاری‌اش گسترده است.
۴۰درصد پرونده‌های شکایت از پزشکان منجر به محکومیت می‌شود
معاون انتظامی سازمان نظام پزشکی کشور درباره رسیدگی به شکایات قصور پزشکی می‌گوید: «اصولاً پرونده‌ها به دو نوع مختلف رسیدگی می‌شوند. اگر پزشک یا دندانپزشک یا هر یک از اعضای سازمان نظام پزشکی مرتکب تخلف شوند، در صورت محرزشدن تخلف به توبیخ شفاهی، کتبی و محرومیت از طبابت محکوم می‌شوند. البته مطالبه دیه و عرش و صدمه بدنی یا روانی در دادگستری رسیدگی می‌شود و صلاحیت آن با قوه قضائیه است. در اینجا پزشک به پرداخت دیه و عرش محکوم می‌شود. همچنین در برخی موارد مجازاتی برای جنبه عمومی جرم در نظر گرفته می‌شود که تبدیل به پرداخت جریمه نقدی می‌شود. فراوانی شکایات پزشکی از یک ترند یا رویه بین‌المللی تبعیت می‌کند. همه جای دنیا برخی رشته‌ها از جمله زنان و زایمان، جراحی‌های عمومی، دندانپزشکی، ارتوپدی و بیهوشی با ریسک بالایی همراه هستند و چون حالت اورژانس همواره وجود دارد، احتمال بروز صدمه نیز بیشتر است. این به مفهوم ناتوانی یا عدم مهارت پزشک نیست بلکه نوع کارش به این ترتیب است که در این رشته‌هایی که با جراحی و دستکاری درمانی یا تشخیص دقیق‌تری همراه است، تعداد بیشتری قصور نیز مشاهده می‌شود. در برخی رشته‌ها مانند روانپزشکی در ایران و همه جای دنیا تعداد قصور کمتر است چون دستکاری روی بیمار صورت نمی‌گیرد.
دکتر محمدرضا خردمند در پاسخ به این که چه کسانی صلاحیت انجام جراحی‌های زیبایی را دارند، می‌افزاید: برخی مواقع فوق تخصص‌های جراحی پلاستیک همان متخصصین جراحی عمومی هستند که فوق تخصص می‌خوانند یا متخصص چشم پزشکی با گذراندن دوره فلوشیپ استرابیسم و اوکولوپلاستی برخی جراحی‌های زیبایی را انجام می‌دهند. حدود صلاحیت انجام جراحی‌های زیبایی به وسیله کمیسیون ملی صلاحیت پزشکی مشخص می‌شود. برای مثال گذاشتن پروتز در حیطه تخصص رشته پزشکان عمومی نیست ولی معمولاً تا منجر به عارضه نشود، کسی شکایت نمی‌کند. اما اگر عارضه ایجاد شود در تشدید مجازات مؤثر خواهد بود.
به گفته او سالانه ۱۳ تا ۱۶ هزار پرونده در سازمان نظام پزشکی مورد بررسی قرار می‌گیرد که ۳۰ تا ۴۰ درصدشان منجر به محکومیت می‌شود. به طور کلی قصور در حوزه پزشکانی که با رشته‌های ترمیمی و پلاستیکی سر و کار دارند به شکل ترند بین‌المللی افزایش یافته است.
دکتر خردمند در پاسخ به این پرسش که آیا آمار قصور پزشکی در ایام تعطیلات نوروزی افزایش پیدا می‌کند، می‌گوید: «خیر. تعداد شکایات پزشکی در نوروز سال گذشته که اوج کرونا بود، تقریباً به نصف رسیده بود چون مردم برای خدمات غیراورژانس مراجعه نمی‌کردند و ضمناً کمتر تمایل داشتند به اداره شکایات مراجعه کنند.»
