تماشا کنید: پرسودتر از قاچاق هروئین / بلای صادرات ماکارونی و قاچاق آرد، ایران را امسال با بحران گندم روبرو می کند؟

پایگاه خبری «انتخاب» / لیلا مرگن: رسم است که هر سال دولت در آغاز سال زراعی که از مهرماه شروع می‌شود، قیمت خرید تضمینی گندم را اعلام می‌کند، اما این بار از مهر ۱۴۰۰ تا به امروز، طی سه مرحله نظر دولت درباره نرخ خرید تضمینی این محصول استراتژیک تغییر کرده است.

در حالی که وزارت جهاد کشاورزی مهرماه نرخ خرید تضمینی گندم را کمی بیش از هفت هزار تومان اعلام کرده بود، سه ماه بعد این رقم به بالای ۹ هزار تومان رسید و با آغاز جنگ اوکراین و روسیه هم دولت رسما اعلام کرد هر کیلوگرم گندم را ۱۰ هزار و ۵۰۰ تومان می‌خرد و هزار تومان هم جایزه تحویل گندم به دولت برای کشاورزان در نظر می‌گیرد. به اعتقاد کارشناسان جهش قیمت خرید تضمینی گندم برای مقابله با قاچاق گندم صورت می‌گیرد تا دولتی که با شرایط خشکسالی و از دست رفتن منابع تامین گندم خارجی هم مواجه است، بتواند حداکثر گندم تولید شده را جذب سیلو‌ها کند. این در حالی است که در سال زراعی گذشته، خبر‌ها از عدم فروش چهار میلیون تن گندم به دولت حکایت داشت. امسال از گوشه و کنار خبر می‌رسد که نه تنها در بازار جهانی گندم مشکل داریم بلکه آرد ایران به دلیل سقوط ارزش پول ملی و یارانه اعطایی دولت در حال قاچاق شدن به ترکیه است. این مسئله از سوی محمدرضا مرتضوی رئیس هیات مدیره انجمن آردسازان رد نمی‌شود. او بر این باور است که ردپای قاچاق آرد را در شرکت‌های مرزی که سهمیه‌شان افزایش یافته، باید دنبال کرد. البته مرتضوی نسبت به صادرات قانونی ماکارونی هم هشدار داده و می‌گوید که این تجارت، حتی از تجارت هروئین هم سودآورتر است، زیرا دولت گندم را به ازای هر تن ۴۸۰ دلار وارد کرده و با نرخ ۱۰۰ دلار به کارخانه‌های آرد می‌فروشد. در حالی که صدور ماکارونی از ایران به ازای هر تن با قیمت ۴۰۰ دلار انجام می‎شود و این محصول در سراسر دنیا طالب هم دارد. افزایش قیمت خرید تضمینی گندم که ناشی از جنگ روسیه و اوکراین است، خطر افزایش کشت بهاره در زیرآشکوب جنگل‌های زاگرس را هم تقویت می‌کند. مرتضی ابراهیمی رستاق کارشناس جنگل با اشاره به زیر کشت بودن یک میلیون هکتار از زیرآشکوب جنگل‌های زاگرس، احتمال می‌دهد امسال اراضی رها شده باز هم زیر کشت برود. به این ترتیب با توسعه کشت گندم در زیرآشکوب جنگل‌های زاگرس احتمال افزایش برداشت از منابع آب سطحی و زیرزمینی در یک سال خشک را هم در پیش خواهیم داشت.

جنگ در یکی از مهمترین قطب‌های تولید غلات دنیا، فقط اوکراین را تکان نداد بلکه بازار‌های جهانی غلات نسبت به این پدیده واکنش نشان دادند. روسیه همراه با اوکراین ۲۹ درصد از صادرات جهانی گندم را در اختیار داشتند و حالا که بین این دو کشور جنگ در گرفته است، تامین گندم دنیا با اختلال مواجه شده است. مسئولان کشاورزی اوکراین اخیرا اعلام کرده‌اند که کشت بهاره در این کشور درگیر جنگ، انجام نخواهد شد و این خبر همچون آتشی به جان بازار‌های جهانی گندم افتاد تا شاخص قیمت‌ها را بالا ببرد.

در واقع آتش جنگ کمی قبل از شعله‌ور شدن در اوکراین به جان بازار‌های جهانی افتاده بود و نرخ گندم و دیگر غلات را به دلیل حذف دو تولیدکننده از بازار دچار نوسان کرده بود. این تغییرات در بازارها، کمی روی سیاست‌های داخلی کشور‌ها در تامین مواد اولیه مورد نیازشان هم تاثیر گذاشت. ایران هم از این قاعده مستثنی نبود. دولت به تبع اتفاقاتی که در بازار‌های جهانی رخ می‌داد، نرخ خرید تضمینی گندم در ایران را چندین بار اصلاح کرد و در آخرین اقدام نرخ خرید تضمینی هر کیلوگرم گندم را ۱۰ هزار و ۵۰۰ تومان اعلام کرد و هزار تومان هم جایزه تحویل به دولت در نظر گرفت.

جلوگیری از قاچاق با افزایش قیمت

دولتی که به گواه آمار‌های اعلام شده از سوی مسئولان در سال زراعی گذشته، تقریبا چهار میلیون تن گندم را نتوانست جذب سیلو‌ها کند، آیا با این تغییرات قیمتی در سالی خشک، موفق می‌شود که کشت بهاره را تحریک کرده و گندم بیشتری بدست بیاورد؟ آیا می‌تواند تمام گندم تولید شده داخل را جذب سیلو‌ها کند؟

محمدرضا مرتضوی رئیس هیات مدیره انجمن آردسازان درباره تاثیر افزایش قیمت خرید تضمینی گندم بر توان جذب گندم توسط دولت به «انتخاب» می‌گوید: افزایش سه باره قیمت خرید تضمینی گندم، به دلیل تغییرات فوب جهانی است و اگر این تغییر قیمت رخ نمی‌داد، گندم به خارج از کشور قاچاق می‌شد.

او ادامه می‌دهد: دولت در مرحله اول یعنی در مهرماه قیمت خرید تضمینی هر کیلوگرم گندم را حدود هفت هزار و خورده‌ای اعلام کرد. در مرحله بعدی قیمت را به بیش از ۹ هزار تومان رساند و اخیرا قیمت خرید تضمینی به ازای هر کیلوگرم گندم به ۱۱ هزار و ۵۰۰ تومان رسید.

به گفته مرتضوی قیمت فوب جهانی گندم به ازای هر تن به ۴۷۰ تا ۴۸۰ دلار رسیده است. در حالی که این قیمت در مهرماه حدود ۲۷۰ تا ۲۸۰ دلار بوده است و ظرف سه ماه، بهای این محصول حدود ۲۰ تا ۲۵ درصد رشد کرد و دولت ناگزیر شد نرخ خرید تضمینی گندم را به بیش از ۹ هزار تومان برساند.

او اضافه می‌کند: جنگ اوکراین و روسیه هم باعث شد که دولت مجددا قیمت خرید تضمینی گندم را تا ۱۱ هزار و ۵۰۰ تومان به ازای هر کیلوگرم افزایش دهد.

رئیس هیات مدیره انجمن آردسازان درباره اثر افزایش قیمت خرید تضمینی بر توان دولت برای جذب محصول داخل و جلوگیری از قاچاق، عنوان می‌کند: من معتقدم حدود ۸۰ درصد گندم تولید داخل به دولت فروخته می‌شود. یک مقداری برای خود مصرفی نگهداری می‌شود و بخش اندکی که حدود ۷۰۰ تا ۸۰۰ هزار تن است، جذب کارخانه‌ها می‌شود. افزایش قیمتی که اکنون مشاهده می‌کنید در واقع برای به همرسانی قیمت خرید داخل به فوب جهانی است. ولی باید دید وقتی قیمت جهانی کاهش می‌یابد، دولت قیمت خرید تضمینی را کم می‌کند یا نه.

او معتقد است که از تیر و مرداد به بعد، قیمت جهانی گندم کاهش می‌یابد، اما به قیمت ۲۸۰ دلار قبل از نوسانات هم نخواهد رسید.

افزایش بذرپاشی برای کشت گندم دیم در شیب‌ها

مرتضوی درباره اثر افزایش قیمت‌ها بر کشت بهاره می‌گوید: در هر صورت با این تغییرات هر کسی در یک بلندی یا شیبی تخم گندم دیم می‌پاشد.

او اضافه می‌کند: با وجود افزایش قیمت خرید تضمینی، دولت در سال زراعی جاری حداکثر هشت میلیون تن گندم می‌تواند جذب کند. زیرا در حال حاضر شرایط آب و هوایی در برخی نقاط کشور خوب بوده و در پاره‌ای مناطق مطلوب نیست. ولی سال آینده قطعا به سه و نیم تا چهار میلیون تن گندم برای واردات نیاز داریم.

او یادآور می‌شود: اگر به حرف ما گوش کرده بودند، مجبور نبودند گندم ۵۰۰ دلاری بخرند. ما به رئیس جمهور قبلی نامه نوشتیم و پیش‌بینی کردیم که میزان خرید دولت در سال گذشته به ۶ میلیون تن نمی‌رسد و باید شش تا هفت میلیون تن گندم خریداری شود. تا حدودی به این توصیه عمل شد و اکنون هر ماه ۱.۲ تا ۱.۳ میلیون تن گندم وارد کشور می‌شود.

قاچاق آرد پر سودتر از هروئین

رئیس هیات مدیره انجمن آردسازان درباره قاچاق آرد از ایران با تاکید بر دشوار بودن قاچاق این محصول، عنوان می‌کند: قیمت آرد به قدری ارزان است که اگر هروئین قاچاق کنید، صرفه‌اش به اندازه آرد نیست. نمی‌دانم هروئین را پنج یا ۱۰ برابر قیمت می‌فروشند یا نه، اما دولت هر کیلوگرم آرد را ۸۰۰ تومان می‌فروشد، در حالی که قیمت جهانی آن ۱۰ تا ۱۲ هزار تومان است.

او ادامه می‌دهد: فقط برخی استان‌های می‌توانند قاچاق آرد را سازماندهی کنند. اگر جدول سهمیه را جلوی خود بگذارید، خواهید دید برخی استان‌های مرزی سهمیه‌هایشان بیشتر شده است که در آن استان‌ها احتمال چنین عملیاتی وجود دارد.

مرتضوی بیان می‌کند: البته قاچاق آرد یک بحث انحرافی است. چرا باید کسی آرد قاچاق کند. صادرات ماکارونی آزاد است و صدور این محصول به صرفه است. زیرا گندم ۴۸۰ دلاری را وارد می‌کنیم و به کارخانه ماکارونی همین محصول را ۱۰۰ دلار می‌فروشیم. قیمت صادرات هر تن ماکارونی هم ۴۰۰ دلار است.

او تاکید می‌کند: صادرات این محصول خیلی به صرفه است و این سیاست غلط همچنان تداوم دارد.

قاچاق گندم را قبول ندارم

ارسلان قاسمی رئیس کمیسیون کشاورزی و صنایع غذایی اتاق تعاون ایران نیز در گفتگو با «انتخاب» درباره آمار میزان گندمی که سال گذشته قاچاق شده است، اطلاعاتی متقنی در دسترس ندارد.

او می‌گوید: آمار دقیقی در رابطه گندمی که جذب نشده است، وجود ندارد. اگر آمار متقن می‌خواهید میزان خرید گندم را شرکت بازرگانی دولتی اعلام کرده است. میزان تولید را هم وزارت جهاد کشاورزی اعلام می‌کند. تفاوت این دو، رقمی است که دولت نتوانسته جذب سیلو‌ها کند.

قاسمی دلایل مختلفی برای عدم جذب گندم به سیلو‌های دولت ارائه می‌دهد. او بیان می‌کند: سال گذشته قیمت گندم در بازار آزاد از قیمت جو در این بازار پایین‌تر بود، بنابراین بخشی ازگندم صرف خوراک دام شد. کارخانجات ماکارونی هم بخشی از این گندم را جذب کردند. کارخانجات گلوکز که از گندم گلوکز می‌گیرند هم خریدار گندم بودند.

او ادامه می‌دهد: بخش صنعت، گندم تولید داخل را از قیمت‌های تضمینی بالاتر می‌خریدند و عملا رقیب دولت بودند.

رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق تعاون ایران به بحثی که در باره قاچاق گندم از ایران مطرح است، اعتقادی ندارد. او تاکید می‌کند: می‌گویند که مثلا یک میلیون تن گندم از کشور قاچاق شده است. این رقم به زبان ساده می‌آید. اگر بگوییم یک میلیون تن گندم قاچاق شده است یعنی سیستم مرزبانی ما تعطیل است.

قاسمی اضافه می‌کند: یک نکته دیگر هم این است که آمار تولید وزارت جهاد کشاورزی قابل اتکا نیست. سال گذشته سال خشکسالی در کشور بود. وزارت جهاد کشاورزی می‌گوید در این سال ۹.۵ میلیون تن گندم در کشور تولید شده است، معتقدم بیشتر از هشت میلیون تن تولید نشده است.

او با اشاره به افزایش قیمت نهاده‌های کشاورزی، همچنان احتمال جذب گندم تولید شده در داخل توسط کارخانه‌ها یا قاچاق آن به خارج از کشور را به قوت خود باقی می‌داند، اما بر این باور است که افزایش قیمت خرید تضمینی گندم، یک عامل روانی مثبت برای کشاورزان است که احساس کنند دولت از آن‌ها حمایت می‌کند.

رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق تعاون تاکید می‌کند: تنها جایی که ما به‌عنوان اتاق تعاون ایران موافق هستیم که همچنان یارانه آن هم به شکل گسترده داده شود، در بحث گندم است. ما به گندم به‌عنوان یک کالای بهادار نگاه نمی‌کنیم. به آن به‌عنوان کالای تامین کننده امنیت غذایی و امنیت کشور نگاه می‌کنیم. چطور می‌گوییم برای وزارت دفاع این‌قدر میلیارد دلار می‌گذاریم. این سیاست برای حفظ امنیت است. گندم تنها کالای کشاورزی است که نباید در رابطه با آن چرتکه بیاندازیم.

او اضافه می‌کند: تا زمانی که فرهنگ غذایی کشور بر پایه نان بچرخد باید به فکر تامین امنیت غذایی مردم باشیم.

بازگشت به اراضی رها شده زاگرس

اگرچه افزایش قیمت خرید تضمینی گندم با هدف جذب بیشتر گندم از سوی دولت پیگیری می‌شود و نوسانات بازار‌های جهانی دولت را مصمم کرده است که این سیاست را پیگیری کند، اما این جهش قیمتی، آتش جنگ روسیه و اوکراین را به جان جنگل‌های زاگرس هم خواهد انداخت. زیرا مرتضی ابراهیمی رستاقی کارشناس جنگل در گفتگو با «انتخاب» از افزایش احتمال تمایل کشاورزان برای کشت دیم در زیرآشکوب جنگل خبر می‌دهد.

او می‌گوید: معمولا وقتی افزایش قیمت‌ها را داریم، حرکت کشت در زیرآشکوب جنگل را هم داریم. واقعیت این است که در جنگل‌های زاگرس افراد هرکجا امکان‌پذیر بود، اقدام به کشت کرده‌اند و فقط در مناطق صخره سنگی که امکان کشت وجود ندارد، در امان مانده‌اند.

ابراهیمی رستاقی از تاثیر وضعیت اقتصادی بر کشت زیرآشکوب جنگل خبر می‌دهد. او اضافه می‌کند: وقتی در کردستان بازارچه‌های مرزی بوجود آمد و مقداری کار‌ها به سمت قاچاق و ... رفت، دامداری و زراعت کمتر شد. اما وقتی فشار اقتصادی باشد، این حرکت‌ها (کشت زیرآشکوب) هست.

این کارشناس جنگل می‌گوید: اینکه قیمت گندم بالا رفته است، مشوقی است که دوباره سراغ گندم بروند و دوباره به سراغ جا‌هایی که ممکن است رها شده باشد، بروند. افراد وقتی در جا‌های پرشیب کشت می‌کردند، بعد ازچند سال کشت، فرسایش به قدری زیاد بود که تداوم کشت برایشان نمی‌صرفید. بنابراین، زمین‌ها را رها می‌کردند. ممکن است در چنین مواردی سراغ آن جور جا‌ها بروند. در واقع دوباره به سراغ اراضی رها شده‌ای که بارخیزی کافی نداشته است، می‌روند.

او می‌گوید: وقتی فشار اقتصادی زیاد باشد، کشت زیرآشکوب زاگرس قطعا افزایش خواهد داشت.

به گفته ابراهیمی رستاقی، بر اساس برآورد‌ها بین ۱۵ تا ۲۰ درصد زیرآشکوب جنگل‌های زاگرس زراعت انجام می‌شود که این رقم حدود یک میلیون هکتار از اراضی جنگلی قابل کشت را شامل می‌شود.

او ادامه می‌دهد: از آنجا که کشت دیم آبیاری نمی‌شود، در سال‌های خشک معمولا افراد وارد فرایند کشت نمی‌شوند. در گذشته که اطلاعاتی از آینده اقلیمی نبود، کشت انجام می‎شد و اگر تولید کافی نبود که برداشت آن به صرفه باشد، محصول تولید شده را به دام‌ها می‌دادند، اما اکنون که اطلاعات بیشتر است، در سال‌های خشک سراغ کشت دیم نمی‌روند.

اگرچه ابراهیمی رستاقی کشت دیم در اراضی شیب‌دار را بدون انجام آبیاری اعلام می‌کند، اما منابع محلی می‌گویند با توجه به روند تغییرات اقلمی دیگر کشت دیم مفهومی نداشته و یک تا دو بار آبیاری برای کشت دیم به ویژه درباره محصولات با ارزش اقتصادی بالا انجام می‌شود؛ بنابراین با توجه به تغییرات قیمت گندم، برداشت غیرمجاز آب در قالب پمپاژ آب از رودخانه و حفر چاه هم با توسعه کشت زیرآشکوب در جنگل‌های زاگرس بیشتر می‌شود و منابع آب هم در این شرایط دچار تهدید جدی می‌شود.