طبق گزارشی که «اِمِرجنت ریسرچ» منتشر کرد کل ارزش بازار متاورس در سال 2020 حدود 47 میلیارد دلار بوده  و «بلومبرگ اینتلیجنس» نیز در گزارش دیگری برآورد کرد درآمد حاصل از متاورس تا سال 2024 به 800 میلیارد دلار خواهد رسید. این رشد سریع تنها طی یک بازه زمانی چهار ساله نشان از ظرفیت بالای این حوزه برای ارتقا در سطح بین‌المللی دارد. همچنین «سیتی گروپ» در گزارشی واسط فروردین برآورد کرد اقتصاد متاورس تا سال 2030 به 13 تریلیون دلار خواهد رسید.

متاورس در واقع یک جهان مجازی است که افراد می‌توانند در قالب آواتار و تنها با یک هِدست 300 دلاری وارد آن شوند و با افراد دیگر در سراسر جهان و در حوزه‌های مختلف ارتباط برقرار کنند. در واقع انسان‌ها می‌توانند هر کاری را که در واقعیت انجام می‌دهند (یادگیری، کار کردن، ورزش کردن، پیاده روی در پارک، شرکت در کنسرت، رفتن به سینما، ساختمان سازی، خرید و فروش و ... ) در آن دنیا نیز انجام دهند و حتی می‌توانند اقدام به خرید و فروش زمین در محیط متاورس کنند. با کمک اینترنت اشیا و هوش مصنوعی رهبران شهرهای مختلف می‌توانند زیرساخت‌های دیجیتال برای دسترسی به این جهان را ایجاد کنند.

اگرچه متاورس هنوز در آغاز راه خود قرار دارد اما قطعا در سال‌های آینده گسترده‌تر خواهد شد و تبدیل به بخشی از زندگی روزمره مردم می‌شود. در حال حاضر پلتفرم‌هایی مانند «سندباکس»، «دیسنترالند» و «اکسی اینفینیتی» از محبوب‌ترین پلتفرم‌های فضای متاورس محسوب می‌شوند و کاربران با داشتن توکن‌های مخصوص این بازی‌ها (به عنوان مثال توکن «مانا» در پلتفرم دیسنترالند) می‌توانند کارهای زیادی را انجام دهند و زمین خرید و فروش کنند. برندها و شرکت‌های بزرگ از قبیل آدیداس، سامسونگ، گوچی، نایک و ... در حال آماده شدن برای ورود به فضای متاورس و راه‌اندازی فروشگاه‌های مجازی خود هستند. حتی در حال حاضر نیز قیمت‌های زمین در فضای متاورس و در پلتفرم سندباکس و دیسنترالند سر به فلک کشیده و اکنون دیگر هرکسی توان خرید این زمین‌ها را ندارد. این زمین‌ها به صورت توکن‌های غیرقابل تعویض معامله می‌شوند. به عنوان مثال رویترز در گزارشی در نوامبر سال گذشته نوشت که گروه متاورس یک زمین در خیابان Fashion Street در پلتفرم دیسنترالند را با قیمت 618 هزار مانا و به ارزش دلاری 2 میلیون و 400 هزار دلار خریداری کرد.

وضعیت متاورس در کشورهای عربی

عربستان سعودی

طبق گزارشی که المانیتور در تاریخ اول فوریه 2022 منتشر کرد عربستان سعودی برای رهایی از وابستگی به نفت و گاز تاکنون حدود 6 میلیارد و 400 میلیون دلار در فناروی بلاکچین و متاورس سرمایه‌گذاری کرده که حدود 1 میلیارد دلار آن مربوط به شرکت فناوری دیجیتال «نِئوم» (NEOM) است. نئوم در واقع نام یک شهر است که اکنون در عربستان سعودی در حال احداث و قرار است تا سال 2025 تکمیل شود و تبدیل به یک مقصد گردشگری شود. ویژگی این شهر این است که تماما هوشمند است و هیچ اثری از سوخت‌های فسیلی در این شهر وجود ندارد. عربستان سعودی برآورد کرده که این پروژه نیاز به 500 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری دارد. همزمان با این پروژه در اول ژانویه 2018 بود که شرکت سهامی «نئوم» با مدیریت «نظمی النصر» تاسیس شد. این شرکت قرار است که متاورس خاص خود را ایجاد کند، یعنی یک جهان سه‌بعدی دیجیتال که تمامی کاربران با یکدیگر در ارتباط خواهند بود.

شرکت آرامکو نیز از طریق صندوق خاص خود یعنی «پراسپریتی سِوِن ونچرز» (Prosperity7 Ventures) حدود 1 میلیارد دلار در فناوری بلاکچین سرمایه‌گذاری کرده است. این میزان سرمایه‌گذاری نشان می‌دهد که عربستان سعودی برنامه ویژه‌ای برای ارتقای اقتصاد دیجیتال خود در سر دارد. عربستان به خوبی می‌داند که میزان تقاضا برای سوخت‌های فسیلی در جهان رو به کاهش است بنابراین هر ساله بر میزان سرمایه‌گذاری خود در حوزه اقتصاد دیجیتال اضافه می‌کند.

امارات متحده عربی

امارات متحده عربی نیز از این قافله سرمایه‌گذاری روی تکنولوژی آینده عقب نمانده و به اشکال مختلفی در فناوری بلاکچین و متاورس سرمایه‌گذاری کرده است. شرکت بزرگ املاک و مستغلات «داماک» که یک غول ساختمانی در دبی امارات است شعبه‌ای ایجاد کرده تحت عنوان D – Labs به مدیریت «علی سجوانی» که تماما در حوزه متاورس فعالیت می‌کند. این شرکت قصد دارد که یک شهر تماما دیجیتال راه‌اندازی کند و سرمایه اولیه این پروژه حدود 100 میلیون دلار است. مشتریان کنونی این شرکت برای دریافت خدمات متاورس در اولویت قرار خواهند گرفت. این تنها بخشی از حرکت بزرگ امارات به سمت دارایی‌های دیجیتال و توکن‌های غیر قابل تعویض (NFT) است. در این شهر مجازی شهروندان می‌توانند با یکدیگر ملاقات کرده و ایده های خود را به اشتراک بگذارند.

در اجلاسی که تحت عنوان »اجلاس جهانی دولت» در تاریخ 29 مارس 2020 در دبی برگزار شد شهردار دبی در سخنانی اعلام کرد که قصد دارد با همکاری شرکت‌های خصوصی و سرمایه‌گذاران مختلف، شهری در بستر متاورس ایجاد کند که انسانی‌محور و آینده‌نگرانه است. همچنین طی دو سال امارات حدود 50 میلیون دلار صرف تحقیق و توسعه در این حوزه کرده و قصد دارد 150 میلیون دلار دیگر برای پرورش نیروی متخصص در این حوزه سرمایه‌گذاری کند.

باشگاه منچستر سیتی انگلیس که تحت مالکیت غیرمستقیم دولت امارات قرار دارد نیز قصد دارد با همکاری شرکت سونی ژاپن یک استادیوم دیجیتال بر بستر متاورس ایجاد کند، تا طرفداران این باشگاه در هر جای دنیا بتوانند در فضای مجازی بازی‌های این تیم را از نزدیک دنبال کنند. این باشگاه در این حوزه در لیگ برتر انگلستان پیشتاز است و هر چه ظرفیت این استادیوم دیجیتال بیشتر باشد درآمد باشگاه از این حوزه نیز افزایش خواهد یافت.

شرکت هواپیمایی اتحاد نیز قصد دارد که خود را روی فضای متاورس گسترش دهد و اقدام به انتشار NFT  و تجربه‌های جدید برای مشتریان و کارمندان خود کند. این برنامه قرار است که در نهایت منجر به افزایش درآمدهای این شرکت بزرگ هواپیمایی جهان شود.

ایران و خلأ سنگین سرمایه‌گذاری در متاورس

ایران در زمینه فناوری بر خلاف آنچه در ظاهر ممکن است تصور ‌شود چندان عقب‌افتاده نیست و ایرانی‌ها دست کم جدای از ساختار دولتی نشان داده‌اند که می‌توانند برخی از تکنولوژی‌های روز دنیا را سریعا وارد کشور کنند. شرکت‌های خدمات آنلاین مانند اسنپ و دیجی کالا تنها نمونه‌هایی از فناوری‌های روز دنیا هستند که در منطقه تقریبا بی‌رقیب هستند. به عنوان مثال اسنپ که اکنون جای پای خود را در کشور باز کرده و تبدیل به بخشی از زندگی مردم شده نمونه آن در اروپا وجود ندارد و یا دیجی کالا نیز از جمله شرکت‌های خرید و فروش آنلاین است که نمونه آن در منطقه با این وسعت وجود ندارد. طبق آمار روزانه حدود 5 میلیون نفر از سایت دیجی کالا بازدید می‌کنند و این سوای استفاده از اپلیکیشن این شرکت است. سایتی که ابتدا با یک سرمایه‌ی 20 میلیون تومانی فعالیت خود را آغاز کرده بود اکنون در رتبه‌بندی الکسا یکی از 400 سایت پربازدید جهان محسوب می‌شود.   

آمارهای دیگر نشان می‌دهد که ایران حتی در صنعت استخراج رمز ارز نیز جزء کشورهای رده بالای دنیا به شمار می‌رود. تعداد مراکز مجاز و غیرمجاز استخراج رمز ارز در کشور نشان می‌دهد که سوای از بحث تعرفه‌های برق و استفاده از برق ارزان یا غیرمجاز، رشد این فناوری در ایران با سرعت بالایی در انفکاک از ساختار دولتی ارتقا یافته است. اکنون طبق آمارها روزانه حدود بیش از 5 هزار میلیارد تومان مبادلات رمز ارز در ایران انجام می‌شود که تقریبا معادل ارزش معاملات روزانه بازار سرمایه ایران در برخی از روزهاست. همچنین طبق آمارها بیش از 12 میلیون ایرانی اکنون صاحب ارزهای دیجیتال هستند.

آمار دقیقی از سرمایه‌گذاری در متاورس چه در بخش خصوصی و چه در بخش دولتی وجود ندارد و به نظر می‌رسد که نه تنها سرمایه‌گذاری خاصی در این حوزه صورت نگرفته بلکه به نظر می‌رسد که از جانب سیاست‌گذاران دست کم تا این لحظه کاملا نادیده گرفته شده است. اگرچه ممکن است فرد یا افرادی با توجه به دارا بودن دانش تکنولوژی کافی، در فضای متاورس فعال بوده و یا زمین خرید و فروش بکنند اما مسئله اصلا بر سر خرید و فروش فردی لندهای متاورس نیست بلکه بحث بر سر سرمایه‌گذاری کلان در این بخش و تنوع‌بخشی به درآمدها در مقایس کلان است. دو شرکت بزرگ آنلاین کشور یعنی دیجی کالا و اسنپ که تمامی فعالیت‌های خود را در بستر اینترنت انجام می‌دهند می‌توانند پیشتاز ورود به این حوزه و سرمایه‌گذاری در متاورس باشند.

تنها پلتفرمی که فعالانه در حوزه متاورس کار کرده یک پلتفرم ارزهای دیجیتال به نام «اکسکوینو» (excoino) است. این اولین پلتفرم ایرانی است که اقدام به خرید زمین در متاورس و حتی برگزاری یک نمایشگاه کرده است. این پلتفرم جشن یلدای سال 1400 را در فضای متاورس و در پلتفرم «دیسنترالند» برگزار کرد و «سینا حجازی» کنسرت خود را در این فضا برگزار کرد که در نوع خود اولین تجربه اجرای موسیقی در متاورس محسوب می‌شود. جالب این است که «اکسکوینو» زمین خود را در نزدیکی صرافی مشهور «بایننس» (binance) خریداری کرده و در آن زمین نمایشگاه هنرمندان ایرانی در حوزه توکن‌های غیرقابل تعویض برگزار کرده است، توکن‌هایی که مرتبط با فرهنگ و تاریخ ایران بوده‌اند.

این مفاهیم در ایران بسیار تازه هستند و به همین دلیل افرادی که آشنایی کافی با این حوزه‌ها نداشته باشند، ممکن است مورد سوء استفاده و کلاهبرداری قرار بگیرند. به عنوان مثال چندی پیش انتشار آگهی‌هایی در سایت دیوار با موضوع خرید و فروش زمین در فضای متاورس خبرساز شد. طبق گفته افراد مطلع این آگهی‌ها یا در راستای واسطه‌گری بوده و یا با اهداف کلاهبردارانه منتشر شده است. اگرچه بسیاری از این آگهی‌ها بعد از انتشار حذف شدند اما همچنان در سایت‌های مانند شیپور نیز این آگهی‌ها مشاهده می‌شوند. این موضوع ممکن است افرادی را که آشنایی کافی با این حوزه و بحث توکن‌های غیرقابل تعویض نداشته باشند به دام بیندازد و سرمایه‌ی آنها را به خطر بیندازد.

سرمایه‌گذاری در راستای ایجاد زیرساخت برای توسعه‌ی شهرهای دیجیتال و همچنین راه‌اندازی فروشگاه‌های مجازی توسط شرکت‌ها و برندهای معتبر، انتشار توکن‌های هواداری توسط تیم‌های ورزشی و حتی سرمایه‌گذاری برای ایجاد استادیوم‌های ورزشی دیجیتال با همکاری شرکت‌های بزرگ فناوری دنیا، می‌تواند رویدادهایی با پتانسیل سرمایه‌گذاری قابل توجهی باشند که البته این امر نیاز به یک سیاست‌گذاری بسیار پیشرفته در تمامی حوزه‌های اقتصادی و اجتماعی و بکارگیری نیروهای متخصص دارد.

نداشتن استراتژی مناسب سرمایه‌گذاری خارجی برای سال‌های آینده نه تنها باعث از بین رفتن مزیت درآمدهای نفت و گاز ایران خواهد شد بلکه باعث انزوای بیشتر ایران در سطح جهانی خواهد بود. متاورس فضایی است که در آینده با هدف از بین بردن مرزها طراحی شده و فرصت‌های سرمایه‌گذاری و درآمدزایی زیادی دارد و با توجه به وضعیت سیاست‌گذاری کنونی ایران در این حوزه، احتمالا فرصت دیگری از تنوع‌بخشی به جریانات ارزی آینده از بین خواهد رفت. این نکته اهمیت دارد که اگر چه در ادبیات سیاست‌گذاران عمدتا بحث سرمایه‌گذاری خارجی در کشور به ویژه در بخش نفت و گاز دائما مطرح می‌شود، اما بحث سرمایه‌گذاری خارجی ایران در سایر کشورها در گفتمان مقامات محلی از اعراب ندارد. باید یادآوری کرد که جهان آینده جهان نفت و گاز نخواهد بود و احتمالا شاهد شیفت معناداری از سال 2030 به بعد در بحث کاهش مزیت نفت و گاز خواهیم بود، چیزی که اساسا و بنیادا هیچ جایگاهی در تفکر سیاست‌گذاران کنونی ایران ندارد.