از آغاز همه گیری کرونا تاکنون میلیون ها نفر در دنیا به این بیماری مبتلا شده اند و دانشمندان با سرعتی رکوردشکن به ساخت واکسنی برای آن پرداختند.

اما تولید، تست و تأیید واکسن برای استفاده ی عمومی اغلب سال ها و گاهی حتی دهه ها به طول می انجامد.

در ادامه می خواهیم ببینیم ساخت واکسن های مخصوص بیماری های واگیردار در طی تاریخ چند سال زمان برده است.

آبله

ریشه کنی آبله از طریق واکسن را یکی از بزرگ ترین دستاوردها در تاریخ سلامت عمومی می دانند اما تحقق این امر چندین قرن به طول انجامید.

منشأ پیدایش آبله روشن نیست، گرچه دانشمندان معتقدند قدمت این بیماری به امپراتوری مصر در قرن سوم پیش از میلاد مسیح بازمی گردد. تا قرن هجدهم میلادی، مستعمره سازی ها سبب گسترش آبله در سرتاسر دنیا شده بود. این بیماری نرخ مرگ و میر بالایی تا میزان ۳۰ درصد داشت.

در سال ۱۷۹۶، ادوارد جنر، پزشک و دانشمند انگلیسی، اولین واکسن موفق آبله را ساخت اما تازه از دهه ی ۱۹۵۰ بود که انجام واکسیناسیون رفته رفته سبب ریشه کنی این بیماری در برخی نقاط دنیا شد.

بعد از آن در سال ۱۹۶۷ با اقدام جهانی برای افزایش تولید واکسن و پیشرفت در فناوری ساخت سرنگ، بالاخره تا سال ۱۹۸۰ بیماری آبله ریشه کن شد.

تا به امروز آبله تنها بیماری ای است که با انجام واکسیناسیون به طور کامل در سرتاسر دنیا از میان رفته است.

طاعون

طاعون یکی از قدیمی ترین و مرگبارترین بیماری های دنیا است و در مجموع جان نزدیک به ۲۰۰ میلیون نفر را در طی تاریخ گرفته است. اما تا به امروز هیچ واکسن تأیید شده ای برای آن وجود نداشته است.

طاعون شاید سبب مرگ میلیون ها نفر طی دوران قرون وسطی شده باشد، اما این بیماری هنوز هم در برخی مناطق دنیا وجود دارد. آخرین مورد در سال ۲۰۱۷ بود که شیوع این بیماری در کشور ماداگاسکار توجه و وحشت زیادی را به دنبال داشت.

با این حال، از آنجایی که طاعون از طریق باکتری منتقل می شود، از آنتی بیوتیک های مدرن می توان برای درمان آن استفاده کرد. با این وجود، محققان واکسیناسیون را مؤثرترین راه برای جلوگیری از گسترش این بیماری در دراز مدت می دانند.

تلاش های نافرجام زیادی برای ساخت واکسن طاعون در گذشته صورت گرفته، از جمله واکسنی که در آمریکا برای واکسیناسیون سربازان در جنگ ویتنام ساخته شد.

اما در سال ۲۰۱۸، سازمان جهانی بهداشت فهرستی از ۱۷ واکسن طاعون را منتشر کرد که برای دریافت تأیید، تحت آزمایشات بالینی قرار دارند.

تب حصبه

تب حصبه یک بیماری کشنده است که می تواند از طریق آب و غذا به طور گسترده انتقال یابد. این بیماری گرچه در کشورهای صنعتی نسبتاً غیرشایع است، اما برای کشورهای در حال توسعه ی جنوب شرق آسیا، آفریقا و آمریکای لاتین، کماکان تهدیدی قابل توجه محسوب می شود.

در حال حاضر ۲ واکسن تجاری برای جلوگیری از ابتلا به تب حصبه وجود دارد. بعد از کشف باکتری عامل این بیماری در سال ۱۸۸۰، دانشمندان آلمانی در سال ۱۸۹۶ شروع به تحقیق درباره ی آن کردند.

در سال ۱۹۰۹، فردریک اف. راسل، پزشک ارتش آمریکا، اولین واکسن حصبه را ساخت. طی سال های بعدی این واکسن برای اهداف نظامی مورد استفاده قرار می گرفت، اما در سال ۱۹۱۴، برای مردم آمریکا در دسترس قرار گرفت.

تب حصبه حالا در آمریکا شایع نیست و استفاده از واکسن آن برای استفاده ی روتین توصیه نمی شود.

تب زرد

در سال ۱۹۵۱، مکس تیلر، پزشک و ویروس شناس آمریکایی، به اولین و تنها دانشمندی بدل شد که برای ساخت واکسن، جایزه نوبل دریافت کرد. تلاش های او برای کنترل تب زرد مورد تحسین گسترده ی جامعه ی علمی بوده است و او به اصلاح سال ها پژوهش اشتباه کمک کرد.

تب زرد در طی تاریخ برای بیش از ۵۰۰ سال همه گیری های مرگباری را رقم زده است و تا پایان قرن نوزدهم میلادی، در سرتاسر دنیا یک تهدید محسوب می شد. اما اطلاعات زیادی درباره ی خود بیماری در دست نبود و تلاش های اولیه برای ساخت واکسن آن در اواخر این قرن، به اشتباه بر انتقال باکتریایی آن تمرکز داشت، در حالی که عامل این بیماری در واقع یک ویروس است.

در سال ۱۹۱۸، محققان مؤسسه ی آمریکایی راکفلر چیزی را ساختند که تصور می کردند اولین واکسن موفق تب زرد باشد، اما در سال ۱۹۲۶، مکس تیلر ثابت کرد اینگونه نیست و تولید این واکسن معیوب متوقف شد.

یک دهه بعد، در سال ۱۹۳۷، تیلر اولین واکسن ایمن و مؤثر تب زرد را ساخت که از آن زمان واکسن استاندارد برای این بیماری در سرتاسر دنیا بوده است.

آنفلوانزا

آنفلوانزا سابقه ای طولانی و تراژیک از قربانی کردن میلیون ها نفر در سرتاسر دنیا دارد. در زمان همه گیری سال ۱۹۱۸ آنفلوانزا، هیچ درمان شناخته شده یا واکسنی برای این ویروس وجود نداشت.

تحقیقات درباره ی ویروس آنفلوانزا از دهه ی ۱۹۳۰ آغاز شد و دهه ها طول کشید تا محققان به پیچیدگی های آن پی بردند. و بالاخره در سال ۱۹۴۵ بود که اولین واکسن آنفلوانزا در آمریکا برای استفاده مورد تأیید قرار گرفت.

اما تنها ۲ سال بعد یعنی در سال ۱۹۴۷، محققان به این نتیجه رسیدند که تغییرات فصلی ترکیبات ویروس، واکسن موجود را بی اثر ساخته بود.

محققان پی بردند ویروس آنفلوانزا ۲ نوع اصلی دارد؛ آنفلوانزای A و آنفلوانزای B، به علاوه ی سویه های متعدد جدید این ویروس که هر ساله پدید می آید. به همین دلیل، دانشمندان باید واکسن آنفلوانزا را هر ساله تغییر دهند.

حالا واکسن های آنفلوانزای فصلی توسط سازمان جهانی بهداشت و با استفاده از داده های جمع آوری شده از مراکز پایش آنفلوانزا طراحی می شوند. هدف ساخت واکسن جدید بر اساس ۳ سویه ای است که به احتمال زیاد در فصل پیش رو در گردش خواهند بود.

سرخک، اوریون و سرخجه

سرخک، اوریون و سرخجه، عفونت های ویروسی ای هستند که هر یک سبب همه گیری های گسترده و مرگباری شده اند. در دهه ی ۱۹۶۰، واکسن های جداگانه ای برای هر یک از آن ها ساخته شد، اما یک دهه بعد، همه ی آن ها باهم یکی شدند.

از میان این ۳ بیماری، ابتدا واکسن سرخک در سال ۱۹۶۳ ساخته شد، بعد از آن واکسن اوریون در سال ۱۹۶۷ و در نهایت نیز واکسن سرخجه در سال ۱۹۶۹. دو سال بعد یعنی در سال ۱۹۷۱، موریس هیلمن، میکروب شناس و متخصص ساخت واکسن اهل آمریکا، واکسنی ترکیبی ساخت که در برابر هر ۳ ویروس ایمنی ایجاد می کرد.

هیلمن که اولین واکسن های سرخک و اوریون را ساخته بود، شروع به تحقیق برای پیدا کردن راه ایجاد یک سیستم ایمنی سازی در برابر هر ویروس کرد. او با استفاده از تحقیقات قبلی خود و همچنین واکسن سرخجه ای که در سال ۱۹۶۹ توسط استنلی پلاتکین، پزشک آمریکایی ساخته شد، توانست اولین واکسن ترکیبی برای این ۳ بیماری را ظرف تنها ۲ سال بسازد.

یک دوز از این واکسن ترکیبی ۹۳ درصد در برابر سرخک، ۷۸ درصد در برابر اوریون و ۹۷ درصد در برابر سرخجه مؤثر است.

۲ دوز از آن هم ۹۷ درصد در برابر سرخک و ۸۸ درصد در برابر اریون مؤثر است.

سیاه زخم

تصور می شود سیاه زخم از حدود سال ۷۰۰ پیش از میلاد مسیح وجود داشته اما اولین گزارش بالینی از این بیماری در دهه ی ۱۷۰۰ به ثبت رسیده است.

در دهه ی ۱۸۰۰، تحقیقاتی برای تعیین منشأ پیدایش سیاه زخم، مدت حیات باکتری آن و نحوه ی انتقال این بیماری از حیوان به انسان صورت گرفت که راه را برای اولین تلاش ها جهت ساخت واکسن در سال ۱۸۸۱ هموار ساخت.

در سال ۱۹۳۷، مکس استرن، دانشمند اتریشی یک واکسن موفق برای واکسیناسیون حیوانات در برابر سیاه زخم ساخت که نسخه ای از آن هنوز هم مورد استفاده قرار می گیرد. هدف او کاهش انتقال این بیماری از حیوان به انسان بود. ۱۳ سال بعد، اولین واکسن انسانی سیاه زخم در آمریکا ساخته شد و برای افرادی که با حیوانات سر و کار داشتند در دسترس قرار گرفت.

نسخه ی به روز شده ی واکسن سیاه زخم در سال ۱۹۷۰ ساخته شد که همان واکسنی است که امروزه عمدتاً برای جلوگیری از ابتلا به این بیماری مورد استفاده قرار می گیرد.

آبله مرغان

آبله مرغان را تا اواخر دهه ی ۱۸۰۰ با آبله اشتباه می گرفتند. در دهه ی ۱۹۵۰، دانشمندان آبله مرغان را از زونا تمیز دادند و تحقیقات بعدی منجر به ساخت اولین واکسن آبله مرغان در ژاپن در دهه ی ۱۹۷۰ شد.

این واکسن در سال ۱۹۹۵ در آمریکا مجوز استفاده دریافت کرد.

زونا

منشأ زونا همان ویروس عامل آبله مرغان است. دو تنها راه ابتلا به زونا، یکی پس از ابتلای اولیه به آبله مرغان و دیگری دریافت واکسن زونا است که اتفاق شایعی نیست.

رابطه ی میان زونا و آبله مرغان اولین بار در سال ۱۹۵۳ کشف شد و طی دهه ی ۱۹۶۰، تحقیقات نشان داد زونا در افراد مسن بسیار شایع تر است. اما در سال ۲۰۰۶ بود که اولین واکسن تجاری این بیماری در آمریکا مجوز دریافت کرد.

در سال ۲۰۱۸ واکسن مجوزدار دیگری برای زونا با این توصیه از سوی کمیته مشورتی ایمنی سازی آمریکا در دسترس قرار گرفت که افراد ۶۰ سال و به بالا باید در برابر این بیماری واکسینه شوند.

هپاتیت B

هپاتیت B ویروس جدیدتری است و در سال ۱۹۶۵ توسط بروک بلامبرگ، پزشک آمریکایی، کشف شد. تنها ۴ سال بعد، او اولین واکسن هپاتیت B را با استفاده از ویروسی که تحت عملیات حرارتی قرار گرفته بود، ساخت.

۱۲ سال بعد یعنی در سال ۱۹۸۱، سازمان غذا و داروی آمریکا اولین واکسن تجاری هپاتیت B را تأیید کرد که در ساخت آن از نمونه خون اهدا شده توسط مبتلایان این بیماری استفاده شده بود.

بعد از آن در سال ۱۹۸۶، واکسن ترکیبی جدیدی که در ساخت آن از فرآورده های خونی استفاده نمی شد، جای واکسن اولیه را گرفت.

از آنجایی که هپاتیت B می تواند باعث سرطان کبد شود، واکسن آن اولین واکسن ضد سرطان نیز محسوب می شود.

ویروس پاپیلوم انسانی (اِچ‌پی‌وی)

ویروس پاپیلوم انسانی (اِچ‌پی‌وی) یکی از شایع ترین بیماری های جنسی در دنیا است و بر اساس تحقیقات، عمده ی زنان در مقطعی از زندگی خود به این ویروس مبتلا خواهند شد.

دو سویه از اِچ‌پی‌وی را عامل ۷۰ درصد از موارد ابتلا به سرطان دهانه رحم می دانند که می تواند سالانه جان صدها هزار زن را بگیرد. رابطه ی میان اِچ‌پی‌وی و سرطان دهانه رحم اولین بار در سال ۱۹۸۱ کشف شد و پس از ۲ دهه پژوهش، یک واکسن مؤثر برای آن در دسترس قرار گرفت.

اولین واکسن اِچ‌پی‌وی در سال ۲۰۰۶ در آمریکا ساخته شد و تحقیقات بعدی منجر به ساخت ۲ واکسن دیگر نیز شده است.

اما اینکه کدام نوع از این واکسن ها را باید دریافت کرد، عمدتاً به سن فرد بستگی دارد.

کرونا

همه گیری کرونا میلیاردها نفر را در سرتاسر دنیا در قرنطینه فرو برد – امری که باعث مختل شدن زندگی روزمره شد – تا جلوی گسترش این ویروس بسیار مسری گرفته شود.

این ویروس بیمارستان ها را مملوء از بیمار کرد، کادر درمان را تحت فشار قرار داد و دانشمندان را به ساخت هر چه سریع تر واکسنی برای ریشه کنی این همه گیری واداشت.

در اولین مراحل همه گیری، آنتونی فائوچی، پزشک و دانشمند آمریکایی، در کنگره آمریکا از احتمال ساخت واکسن این بیماری تا پایان سال ۲۰۲۰ یا در دسترس قرار گرفتن آن برای استفاده در سال ۲۰۲۱ خبر داد.

طبق اعلام مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری های آمریکا، ۴ واکسن فایزر – بایو اِن تک، مادرنا، جانسون اَند جانسون و نووا وکس در آمریکا مجوز دریافت کرده اند.

بر اساس اطلاعات منتشر شده، تاکنون بیش از ۱۲/۹۷ میلیارد دوز واکسن کرونا در سرتاسر دنیا تزریق شده است.

منبع: روزیاتو