افول دانشگاه شریف، تهران و تربیت‌مدرس در رده‌بندی شانگهای

فرهیختگان: رتبه‌بندی شانگهای از معتبرترین نظام‌های رتبه‌بندی دنیاست که به‌طور سالیانه از سال ۲۰۰۳ تاکنون رتبه‌بندی آکادمیک دانشگاه‌های جهان را براساس روش‌شناسی واضح و آشکاری منتشر می‌کند. این نظام رتبه‌بندی یک سازمان کاملا مستقل در زمینه اطلاعات آموزش عالی است و از نظر قانونی تابع هیچ دانشگاه یا سازمان دولتی نیست. این مرکز به‌عنوان یک مرکز پیشرو و قابل اعتماد برای رتبه‌بندی دانشگاه‌های جهان شناخته می‌شود.

امسال بیش از ۲۵۰۰ موسسه مورد بررسی قرار گرفته‌اند که درنهایت فهرست هزار دانشگاه برتر جهان منتشر شده است. ایران در رتبه‌بندی امسال شانگهای با ۱۰ دانشگاه حضور دارد و آمار کلی گویای عملکرد ضعیف دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی عالی ایران در مقایسه با سال گذشته است.

معیار‌های معرفی برترین‌ها در شانگ‌های ۲۰۲۳

به گزارش شانگهای، این مرکز رتبه‌بندی دانشگاه‌هایی را در نظر می‌گیرد که دارای برندگان جایزه نوبل، برندگان مدال فیلدز، محققان با استناد بالا یا مقالات منتشرشده در مجلات «نیچر» و «ساینس» باشند. علاوه‌براین، دانشگاه‌هایی با حجم قابل توجهی از مقالات نمایه‌شده نیز در همین گروه قرار می‌گیرند. به ازای هر شاخص، به موسسه‌ای که دارای بالاترین امتیاز باشد، امتیاز ۱۰۰ تعلق می‌گیرد و سایر موسسات به‌عنوان درصدی از امتیاز برتر محاسبه می‌شوند. از تکنیک‌های آماری استاندارد برای تنظیم شاخص استفاده می‌شود.

امتیازات برای هر شاخص به‌گونه‌ای وزن می‌گیرد تا به یک نمره کلی نهایی برای یک موسسه برسد. به موسسه‌ای که بالاترین امتیاز را کسب کند، نمره ۱۰۰ تعلق می‌گیرد و سایر موسسات به‌عنوان درصدی از امتیاز برتر محاسبه می‌شوند. رتبه یک موسسه نشان‌دهنده تعداد موسساتی است که بالاتر از آن قرار دارند.

درنهایت فهرست برترین دانشگاه‌های دنیا طبق شش معیار ارزیابی می‌شوند؛ کیفیت آموزشی (شامل فارغ‌التحصیلان برنده جایزه نوبل و مدال فیلدز) که ۱۰ درصد در این رتبه‌بندی نقش دارد، کیفیت اعضای هیات‌علمی (شامل کارکنان برنده جایزه نوبل و مدال فیلدز) که ۲۰ درصد تاثیرگذار است، کیفیت اعضای هیات‌علمی (شامل تعداد محققان با استناد بالا) که ۲۰ درصد در این روند تاثیر دارد، خروجی مقالات (مقالات منتشرشده در مجلات نیچر و ساینس) که ۲۰ درصد تاثیر دارند، خروجی مقالات (مقالات نمایه‌شده در نمایه نامه‌های توسعه‌یافته علوم و علوم اجتماعی) که ۲۰ درصد تاثیرگذار هستند و درنهایت عملکرد دانشگاهی (سرانه عملکرد آموزشی یک موسسه) که نقش ۱۰ درصدی ایفا می‌کند.

حضور ۳۵ دانشگاه چینی در جمع برترین‌های دنیا

در رتبه‌بندی ۲۰۲۳ شانگهای در بررسی شاخص‌ها، دانشگاه هاروارد مانند سال گذشته جایگاه برترین دانشگاه دنیا را برای بیست و یکمین سال متوالی از آن خود کرده است. پس از هاروارد هم به ترتیب دانشگاه استنفورد و MIT مانند سال گذشته رتبه‌های دوم و سوم را از آن خود کرده‌اند. سایر دانشگاه‌ها هم شامل کمبریج، برکلی، پرینستون، آکسفورد، کلمبیا، موسسه فناوری کالیفرنیا و شیکاگو در رده‌های چهارم تا دهم قرار گرفته‌اند.

از ۱۵ دانشگاه برتر دنیا، تنها دو دانشگاه انگلیسی بوده و ۱۳ دانشگاه آمریکایی هستند که بیانگر جایگاه برتر دانشگاه‌های آمریکایی است. درمجموع از بین هزار دانشگاه برتر دنیا از دیدگاه شانگهای، ۱۸۷ دانشگاه آمریکایی هستند که ۳۸ دانشگاه در جمع ۱۰۰ دانشگاه برتر و ۱۲۰ دانشگاه در جمع ۵۰۰ دانشگاه برتر قرار دارد. در این میان، شمار دانشگاه‌های چین در رتبه‌بندی شانگهای ۲۱۴ مرکز است که جایگاه آن‌ها نسبت به سال گذشته بالاتر رفته است. ۱۱ دانشگاه چین جزء ۱۰۰ دانشگاه برتر و ۹۸ دانشگاه هم در جمع ۵۰۰ دانشگاه برتر جهان قرار دارد.

برترین دانشگاه چین یعنی شینهوآ در رتبه‌بندی ۲۰۲۳ جایگاه ۲۲ جهان را از آن خود کرده است که نسبت به سال ۲۰۲۲ که جایگاه ۲۶ را داشته، چهار پله صعود کرده و برای نخستین بار برترین دانشگاه آسیایی لقب گرفته است. دانشگاه پکینگ دومین دانشگاه چینی است که سال گذشته رتبه ۳۴ و امسال با پنج پله صعود رتبه ۲۹ را به دست آورده است. در میان دانشگاه‌های چین، دو دانشگاه «مرکزی جنوب» در رده ۹۵ و دانشگاه «نانجینگ» در رتبه ۹۶ برای اولین بار جزء ۱۰۰ دانشگاه برتر جهان قرار می‌گیرند. درمجموع، ۳۵ دانشگاه چینی امسال برای اولین بار وارد گردونه رقابت هزار دانشگاه برتر جهان شده‌اند.

دانشگاه ملبورن استرالیا هم که در رده ۳۵ برترین دانشگاه‌های دنیا قرار گرفته، از سال ۲۰۱۱ برای سیزدهمین سال متوالی در صدر دانشگاه‌های اقیانوسیه جا خوش کرده است. در میان دانشگاه‌های اروپایی هم دانشگاه «پاریس-ساکلی» فرانسه که رتبه پانزدهم دنیا را به دست آورده نسبت به سال گذشته یک پله صعود کرده است.

جایگاه هیچ دانشگاه ایرانی بهتر نشد

در جمع برترین دانشگاه‌های رتبه‌بندی شانگهای، ایران با ۱۰ دانشگاه حضور پیدا کرده است که یک دانشگاه نسبت به رده‌بندی سال قبل کمتر است. اما آمار‌ها حکایت از آن دارد که پنج دانشگاه مطرح و صاحب نام ایرانی در مقایسه با رده‌بندی سال گذشته شانگهای، تنزل رتبه داشته و جایگاه قبلی خود را از دست داده‌اند.

دانشگاه تهران، دانشگاه علوم پزشکی تهران، دانشگاه صنعتی‌شریف، دانشگاه تربیت‌مدرس و دانشگاه علم‌وصنعت پنج، دانشگاهی هستند که وضعیت نزولی نسبت به سال ۲۰۲۲ پیدا کرده‌اند. دانشگاه تهران مانند سال‌های پیاپی، رتبه نخست را بین دانشگاه‌های کشور از آن خود کرده است.

سقوط دانشگاه تهران به رده پایین پس از ۷ سال

دانشگاه‌های ایران از سال ۲۰۰۹ وارد رتبه‌بندی شانگ‌های شدند و برای اولین بار، دانشگاه تهران به‌عنوان تنها نماینده دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی ایران در این رتبه‌بندی توانست رتبه بین ۴۰۲ تا ۵۰۱ را کسب کند.

یکه‌تازی دانشگاه تهران در رتبه‌بندی شانگهای تا سال ۲۰۱۴ هم ادامه پیدا کرد که رده ۴۰۰-۳۰۱ را به خود اختصاص داده بود. اما در سال ۲۰۱۵ دانشگاه صنعتی‌شریف هم وارد رقابت با دانشگاه تهران شد و جایگاه ۵۰۰-۴۰۱ را از آن خود کرد. دانشگاه تهران از سال ۲۰۱۶ با رتبه ۴۰۰-۳۰۱ در جمع ۳۰۰ دانشگاه برتر جهان قرار داشت، اما بعد از گذشت ۷ سال حفظ این رتبه، در رتبه‌بندی سال ۲۰۲۳، تنزل رتبه داده و رتبه آن به ۵۰۰-۴۰۱ افزایش یافته است.

بازگشت علوم‌پزشکی تهران به جایگاه ۲۰۲۰

رتبه دوم دانشگاه‌های ایران به علوم پزشکی تهران رسیده که رتبه آن در سطح جهان ۶۰۰-۵۰۱ است. رتبه دانشگاه علوم پزشکی تهران در سال گذشته ۵۰۰-۴۰۱ بوده است. این دانشگاه در سال ۲۰۱۹ نیز در رتبه ۵۰۰-۴۰۱ جهان قرار گرفته بود که در سال ۲۰۲۰ بار دیگر رتبه آن به ۶۰۰-۵۰۱ افزایش پیدا کرد. این رتبه در سال ۲۰۲۱ هم تکرار شد. اما امسال دوباره با تنزل رتبه‌ای که پیدا کرد به رتبه سال ۲۰۲۰ خود بازگشته است. بهترین رتبه دانشگاه علوم پزشکی تهران در بازه پنج‌ساله به سال ۲۰۱۹ با رتبه ۵۰۰-۴۰۱ برمی‌گردد.

جایگاه پلی‌تکنیک تغییر نکرد

سومین دانشگاه برتر ایران در رتبه‌بندی ۲۰۲۳ در شانگ‌های دانشگاه صنعتی امیرکبیر با رتبه جهانی ۷۰۰-۶۰۱ است.

این دانشگاه بدون تغییر نسبت به سال ۲۰۲۲ باقی مانده است. اما در بررسی بازه پنج‌ساله، دانشگاه صنعتی امیرکبیر از سال ۲۰۱ با رتبه ۷۰۰-۶۰۱ بدون تغییر باقی مانده است. این در حالی است که این دانشگاه در سال‌های ۲۰۱۹ و ۲۰۲۰ رتبه ۶۰۰-۵۰۱ دنیا را در اختیار داشته است که نشان می‌دهد در سال ۲۰۲۱ رتبه آن تنزلی بوده است.

علوم پزشکی شهید بهشتی و حفظ موقعیت برای پنجمین سال

چهارمین دانشگاه برتر ایران در رتبه‌بندی ۲۰۲۳ شانگ‌های دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با رتبه جهانی ۸۰۰-۷۰۱ است.

آمار‌های بررسی‌شده طی پنج سال گذشته نشان می‌دهد که رتبه این دانشگاه از سال ۲۰۱۹ تاکنون بدون تغییر باقی مانده است.

علوم‌پزشکی شهیدبهشتی در بین سه دانشگاه علوم‌پزشکی حاضر در رتبه‌بندی امسال جایگاه دوم را دارد.

ضعیف‌ترین نتیجه شریف در ۵ سال اخیر

جایگاه پنجم دانشگاه‌های ایران به دانشگاه صنعتی شریف می‌رسد که در رده‌بندی جهانی رتبه ۸۰۰-۷۰۱ را در سال ۲۰۲۳ از آن خود کرده است. اگر کمی عقب‌تر یعنی به ۵ سال پیش بازگردیم، دانشگاه صنعتی شریف در سال ۲۰۱۹ رتبه ۵۰۰-۴۰۱ دنیا را به خود اختصاص داده بود. اما در سال‌های ۲۰۲۰ و ۲۰۲۱ با تنزل رتبه به جایگاه ۶۰۰-۵۰۱ تنزل پیدا کرد و این افزایش رتبه حتی در سال ۲۰۲۲ هم ادامه داشت. رتبه جهانی این دانشگاه در سال گذشته به ۷۰۰-۶۰۱ رسید.

تربیت مدرس هم افت کرد

دانشگاه تربیت مدرس ششمین دانشگاه برتر ایران در رده‌بندی جدید شانگ‌های است که در رده جهانی هم جایگاه ۸۰۰-۷۰۱ را کسب کرد. بررسی‌ها نشان می‌دهد بهترین رتبه دانشگاه تربیت مدرس در بازه ۵ سال گذشته در سال ۲۰۲۲ رتبه ۶۰۰-۵۰۱ بوده است که در سال‌جاری تنزل قابل توجهی داشته به‌طوری‌که به ۸۰۰-۷۰۱ افزایش رتبه داشته است. این دانشگاه در سه سال متوالی بین سال‌های ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۱ رتبه ۶۰۰-۵۰۱ را کسب کرده بود.

فردوسی مشهد روی نوار تکرار جایگاه

هفتمین دانشگاه در این رتبه‌بندی ازآن دانشگاه فردوسی مشهد شده که در رده جهانی جایگاه ۱۰۰۰-۹۰۱ را در سال ۲۰۲۳ از آن خود کرده است. در بررسی بازه ۵ سال گذشته، رتبه جهانی دانشگاه فردوسی مشهد ۷۰۰-۶۰۱ در سال ۲۰۱۹ بود که در سال ۲۰۲۰ با افزایش رتبه به جایگاه ۹۰۰-۸۰۱ رسید. روند بررسی‌ها حکایت از افزایش رتبه این دانشگاه در سال‌های بعد از آن دارد به‌طوری‌که رتبه آن در سال ۲۰۲۱ به ۱۰۰۰-۹۰۱ رسید. اما به‌نظر می‌رسد رده این دانشگاه از ۱۰۰۰-۹۰۱ در سال ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۳ ثابت و بدون تغییر باقی‌مانده است.

نزول علم و صنعت به رده قبلی پس از ۲ سال

دانشگاه علم و صنعت ایران هشتمین دانشگاه ایران در سال ۲۰۲۳ با جایگاه جهانی ۱۰۰۰-۹۰۱ است. در بررسی بازه ۵ ساله، رتبه این دانشگاه در جایگاه جهانی در سال ۲۰۱۹ در حد ۹۰۰-۸۰۱ بوده که یک سال بعد یعنی در سال ۲۰۲۰ به جایگاه ۱۰۰۰-۹۰۱ افزایش یافت. اما بار دیگر در سال ۲۰۲۱ رتبه این دانشگاه به ۹۰۰-۸۰۱ کاهش یافت که در سال ۲۰۲۲ هم بدون تغییر باقی ماند. اما رتبه ۲۰۲۳ این دانشگاه طبق نظام رتبه‌بندی شانگ‌های به ۱۰۰۰-۹۰۱ تنزل پیدا کرده است.

ورود علوم پزشکی شیراز به جمع هزار دانشگاه برتر

دانشگاه علوم پزشکی شیراز نهمین دانشگاه برتر کشور در رتبه‌بندی ۲۰۲۳ شانگ‌های در جایگاه ۱۰۰۰-۹۰۱ قرار دارد. این نخستین‌باری است که دانشگاه علوم پزشکی شیراز در رتبه‌بندی شانگهای قرار می‌گیرد.

شیرازی‌ها در رتبه‌بندی امسال و در غیاب دانشگاه علوم‌پزشکی مشهد و دانشگاه علوم‌پزشکی ایران که پیش‌تر در این رتبه‌بندی حضور داشتند، سومین دانشگاه علوم‌پزشکی محسوب می‌شوند.

تبریزی‌ها جایگاه سال قبل را تثبیت کردند

در این میان دانشگاه تبریز دهمین دانشگاه برتر ایران به‌شمار می‌رود که در رده جهانی جایگاه ۱۰۰۰-۹۰۱ را از آن خود کرده که بدون تغییر نسبت به سال ۲۰۲۲ بوده است. دانشگاه تبریز در سال ۲۰۱۹ رده جهانی ۱۰۰۰-۹۰۱ را کسب کرده بود که یک سال بعد یعنی در ۲۰۲۰ با ارتقای جایگاه به رده ۹۰۰-۸۰۱ دست پیدا کرد. این رتبه در سال ۲۰۲۲ بدون تغییر باقی ماند، اما در سال ۲۰۲۲ با افزایش رتبه، جایگاه جهانی خود را از دست داد و به جایگاه ۱۰۰۰-۹۰۱ دست پیدا کرد که این رتبه در سال ۲۰۲۳ هم ابقا شد.

وضعیت کشور‌های آسیایی در شانگهای جدید

چینی‌ها بالاترین تعداد دانشگاه‌های برتر را با ۲۱۴ دانشگاه در اختیار دارند. همان‌طورکه پیش‌تر هم گفتیم، برترین دانشگاه چین، دانشگاه شینهوآ با رده ۲۲ دنیاست. در این بین ژاپن با ۳۲ دانشگاه، دو دانشگاه در جمع ۱۰۰ دانشگاه برتر و ۱۲ دانشگاه در جمع ۵۰۰ دانشگاه برتر دنیا دارد. دانشگاه توکیو برترین دانشگاه ژاپنی، رتبه ۲۷ جهان را به‌دست آورده است. این دانشگاه در سال ۲۰۲۲ جایگاه ۲۴ را کسب کرده بود که با سه پله نزول در سال ۲۰۲۳ به رده ۲۷ تنزل کرده است.

کره‌جنوبی هم به‌عنوان یکی از کشور‌های آسیایی ۳۰ دانشگاه در این رتبه‌بندی در اختیار دارد که ۱۱ دانشگاه کره‌ای در جمع ۵۰۰ دانشگاه برتر قرار گرفته‌اند. اولین دانشگاه برتر کره‌جنوبی یعنی دانشگاه ملی سئول رتبه جهانی ۹۴ را به‌دست آورده است. دانشگاه ملی سئول در سال ۲۰۲۲ رده ۹۸ جهان را در اختیار داشت که امسال با چهار پله صعود به جایگاه ۹۴ ارتقا یافته است. روسیه تنها ۹ دانشگاه برتر در رتبه‌بندی ۲۰۲۳ شانگ‌های در اختیار دارد که تنها ۲ دانشگاه آن در جمع ۵۰۰ دانشگاه برتر حضور دارند.

در مقایسه با روسیه، تعداد دانشگاه‌های برتر ایران یک دانشگاه بیشتر است، اما دانشگاه ایالتی مسکو به‌عنوان برترین دانشگاه روسیه رتبه ۱۵۰-۱۰۱ جهان را در اختیار دارد. این دانشگاه نسبت به سال ۲۰۲۲ بدون تغییر با همین رتبه باقی‌مانده است. دومین دانشگاه روسیه یعنی دانشگاه «سن پترزبورگ» که رتبه ۵۰۰-۴۰۱ را از آن خود کرده، با رتبه دانشگاه تهران برابری می‌کند.

هندی‌ها، اما با ۱۵ دانشگاه برتر در این رتبه‌بندی حضور دارند که تنها یک دانشگاه از هند میان ۵۰۰ دانشگاه برتر دنیا قرار دارد. موسسه علوم هند، برترین دانشگاه هند است که در این رتبه‌بندی رده ۴۰۰-۳۰۱ را کسب کرده که با توجه به تنزل رتبه‌ای که دانشگاه تهران نسبت به سال قبل داشته، بالاتر از دانشگاه‌های ایران قرار گرفته است. این دانشگاه نسبت به سال قبل بدون تغییر باقی مانده است.

عربستان ۵ دانشگاه برتر بیشتر از ایران دارد

۸ دانشگاه از ترکیه به‌عنوان دانشگاه‌های برتر اعلام شده‌اند و این کشور تنها یک دانشگاه در جمع ۵۰۰ دانشگاه برتر دنیا دارد. نخستین دانشگاه برتر ترکیه دانشگاه استانبول با رتبه ۵۰۰-۴۰۱ است که جایگاه آن در سال‌جاری با دانشگاه تهران برابری می‌کند. رتبه این دانشگاه در مقایسه با سال گذشته بدون تغییر باقی مانده است. در رتبه‌بندی شانگهای، مصری‌ها ۷ دانشگاه برتر دارند که یکی از آن‌ها در جمع ۵۰۰ دانشگاه برتر دنیا جا خوش کرده است. دانشگاه قاهره برترین دانشگاه مصر با رتبه ۴۰۰-۳۰۱ است که در مقایسه با جایگاه سال گذشته‌اش تغییری نکرده.

امارات‌متحده‌عربی که یکی از نامدارترین کشور‌های منطقه خاورمیانه به‌شمار می‌رود، سه دانشگاه برتر در رتبه‌بندی ۲۰۲۳ شانگ‌های دارد. دانشگاه خلیفه برترین دانشگاه این کشور است که در این رتبه‌بندی، جایگاه ۹۰۰-۸۰۱ جهان را از آن خود کرده. امارات‌متحده‌عربی در سال ۲۰۲۲ تنها یک دانشگاه برتر داشته که همان دانشگاه خلیفه با همان رتبه امسال بوده است. لبنان هم به‌عنوان یک کشور خاورمیانه، تنها یک دانشگاه برتر در این رتبه‌بندی دارد که آن هم دانشگاه آمریکایی بیروت است که رده ۸۰۰-۷۰۱ را کسب کرده است.

این دانشگاه در سال گذشته هم همین رتبه را کسب کرده بود. قطری‌ها هم تنها یک دانشگاه برتر دارند. دانشگاه قطر به‌عنوان برترین دانشگاه این کشور در سال ۲۰۲۳ رتبه ۶۰۰-۵۰۱ را به‌دست آورده است که نسبت به سال گذشته بدون تغییر باقی مانده است. اما در این میان عربستان‌سعودی وضعیتی به‌مراتب بهتر از ایران دارد به‌طوری‌که با توجه به ۱۲ دانشگاه برتری که در اختیار دارد، ۶ دانشگاه آن در جمع ۵۰۰ دانشگاه برتر دنیاست، بنّابراین ۵ دانشگاه نماینده بیشتر از دانشگاه‌های ما در جمع ۵۰۰ دانشگاه برتر دنیا در اختیار دارد.

دانشگاه شاه سعود به‌عنوان برترین دانشگاه عربستان‌سعودی، جایگاه ۱۵۰-۱۰۱ دنیا را به‌دست آورده و با توجه به اینکه نسبت به سال گذشته رتبه آن تغییر نکرده، اما جایگاه آن نسبت به سال گذشته ارتقا یافته است، به‌گونه‌ای که در سال ۲۰۲۲ دانشگاه شاه سعود در رده دوم دانشگاه‌های برتر عربستان قرار داشت و دانشگاه شاه عبدالعزیز با جایگاه ۱۵۰-۱۰۱، رتبه نخست را از آن خود کرده بود. طبق رتبه دانشگاه‌های عربستان‌سعودی، ششمین دانشگاه برتر این کشور با رتبه ۵۰۰-۴۰۱ با رتبه دانشگاه تهران به‌عنوان برترین دانشگاه ایران برابری می‌کند.