تسنیم: مدیرکل فرآورده‌های غذایی و آشامیدنی سازمان غذا و دارو با طرح این ادعا که تمام محصولات تراریخته در بازار مصرف کشورمان برچسب‌گذاری میشوند؛ گفت: روغن‌ها عمده محصولات تراریخته کشورمان هستند.
واردات و مصرف محصولات تراریخته یکی از بحث‌برانگیزترین مسائل اخیر حوزه سلامت کشور بوده است.
این محصولات حاصل دستکاری ژنتیکی هستند؛ محصولات تراریخته، سالیان درازی است که وارد بازارهای جهانی شده‌اند اما مانند یک جعبه دربسته هستند که هنوز بسیاری از پیامدها و عوارض مصرف این محصولات بر سلامتی انسان به‌ویژه در درازمدت مشخص نشده است.
براساس قانون، محصولات تراریخته در بازار مصرف کشورمان باید برچسب‌گذاری شوند تا مصرف‌کنندگان حق انتخاب میان محصولات تراریخته و غیرتراریخته را داشته باشند و در عین حال مصرف‌کنندگان در زمان خرید به‌واسطه برچسب‌گذاری از تراریخته بودن یا نبودن آن مطلع باشند اما بازدیدهای میدانی تسنیم حکایت از آن دارد که میزان و درصد برچسب‌گذاری محصولات تراریخته در بازار مصرف کشورمان بسیار ناچیز است.
برای بررسی ابعاد این مسئله و چرایی اجرای بسیار ضعیف و ناقص قانون الزام به برچسب‌گذاری محصولات تراریخته در کشورمان با محمود آل‌بویه؛ مدیرکل فرآورده‌های غذایی و آشامیدنی سازمان غذا و دارو گفت‌وگو کردیم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید:
تسنیم: چه شد که دانشمندان جهان به فکر تولید محصولات تراریخته افتادند؟
سابقه مواد غذایی تراریخته به 27 سال پیش برمی‌گردد؛ در سال 1996 اولین محصولات تراریخته وارد بازار شدند و بعدها به کل کشورها تسرّی پیدا کردند و کشور ما نیز از این قاعده مستثنی نبوده است.
علت کشف محصولات تراریخته این بود که سرعت رشد محصولات کشاورزی و مواد غذایی در تناسب با سرعت رشد جمعیت جهان نبود و تعداد انسان‌هایی که به کره زمین اضافه می‌شدند بیش از مواد غذایی تولیدشده در جهان بود؛ این موضوع نگرانی دانشمندان از بروز کمبود غذا در جهان را برانگیخت؛ یکی از راهکارها این بود که در مساحت کمتر، حجم غذای بیشتری تولید شود؛ درهمین راستا با ایجاد تغییرات ژنتیکی در برخی محصولات غذایی، آنها را در مقابل آفات و صدمات و کمبود آب مقاوم کردند.
تسنیم: بیشترین محصولات تراریخته در کشور ما کدامند؟
بیشترین محصولاتی که در جهان بحث تراریختگی درباره آنها مطرح است شامل سویا، کلزا و ذرت است؛ تولید محصولات تراریخته در کشور ما وجود ندارد؛ البته مراکز تحقیقاتی در حال کاشت آزمایشگاهی این محصولات برای تحقیق روی این محصولات هستند.
در زمان حاضر روغن‌ها عمده محصولات تراریخته را شامل میشوند.
تسنیم: یکی از مسائلی که الزامی شده، الزام به برچسب‌گذاری محصولات تراریخته است تا مصرف‌کنندگان بین محصولات تراریخته و غیرتراریخته حق انتخاب داشته باشند؛ با وجود این، به‌نظر می‌رسد با توجه به ذهنیت منفی مردم از محصولات تراریخته و نامشخص بودن اثرات درازمدت این محصولات روی سلامتی مردم، کارخانجات تولیدکننده محصولات تراریخته تمایلی به درج برچسب به‌روی این محصولات ندارند؛ چرا قانون الزام به برچسب‌گذاری محصولات تراریخته در کشورمان به‌درستی اجرا نمی‌شود؟
اخیراً نمایندگان مجلس شورای اسلامی بند 2 الحاقی ماده 34 لایحه برنامه هفتم توسعه را تصویب کرده‌اند که در آن تأکید شده است که رهاسازی و کشت هرگونه محصول تراریخته تولیدشده در داخل یا خارج از کشور در اراضی کشور ممنوع است همچنین واردکنندگان و تولیدکنندگان فرآورده‌های غذایی و آشامیدنی که از مواد اولیه تراریخته استفاده می‌کنند مکلف به درج برچسب روی این محصولات هستند؛ در غیر این صورت مجوزشان تعلیق می‌شود.
بر اساس این ماده، تنها تحقیقات و پژوهش روی محصولات تراریخته مجاز است اما وزارت جهاد کشاورزی مکلف شده است که واردات تمام محصولات تراریخته را کاهش دهد.
درخصوص برچسب‌گذاری نیز بین محققان و حتی رویه کشورهای مختلف، اختلاف نظر وجود دارد، برای مثال کشورهای اتحادیه اروپا معتقد هستند که برچسب‌گذاری باید "منبع‌محور" باشد به این معنا که اگر دانه ذرتی که در زمین می‌کاریم، تراریخته باشد به‌روی روغنی که از آن استحصال می‌شود نیز برچسب تراریخته درج شود.
دسته دیگری از کشورها مانند استرالیا، نیوزیلند و ژاپن برچسب‌گذاری "محصول‌محور" انجام می‌دهند به این معنا که اگر محصولی که از یک فرآورده تراریخته حاصل می‌شود حاوی عناصر ژنومیک تراریخته باشد باید روی آن برچسب‌گذاری تراریخته انجام شود، برای مثال روغن‌ها، عاری از مواد ژنتیکی سلول‌ها هستند و بنابراین اثری از تراریختگی در آنها وجود ندارد و حتی اگر میزان کمی از ماده ژنتیکی تغییر ژنتیکی یافته نیز داخل آن باقی مانده باشد در فرآیند استحصال روغن، از بین می‌رود بنابراین این کشورها می‌گویند نیازی نیست روی روغن‌های استحصال‌شده از مواد غذایی تراریخته، برچسب تراریخته درج شود!
در کشور ما نیز در دبیرخانه شورای ایمنی زیستی مباحثی مطرح است مبنی بر اینکه برچسب‌گذاری محصولات باید منبع‌محور باشد یا محصول‌محور؛ بخشی از این کار نیز به‌عهده سازمان غذا و دارو گذاشته شده است تا مشخص شود که برچسب‌گذاری از این پس برچه‌اساس باشد.
تسنیم: تا امروز برچسب‌گذاری محصولات تراریخته در کشور ما بر اساس محصول بوده یا منبع محصولات؟
تا امروز محصولات تراریخته کشور را بر اساس منبع، برچسب‌گذاری کرده‌ایم.
تسنیم: اینکه الزام برچسب‌گذاری محصولات تراریخته وجود دارد با اینکه آیا واقعاً این محصولات برچسب‌گذاری میشوند تفاوت دارد، الآن چند درصد محصولات تراریخته سطح بازار کشورمان برچسب تراریخته دارند؟
ما مدعی هستیم که تمام محصولات تراریخته موجود در بازار برچسب تراریختگی دارند!
تسنیم: ممکن است به‌دلیل آنکه برچسب تراریخته روی محصولات درج می‌شود؛ میل مصرف‌کنندگان به خرید این محصولات کاهش یابد و بنابراین فروشندگان این محصولات مجبور شوند برای ایجاد بازار رقابتی با محصولات غیرتراریخته، محصولات تراریخته را با قیمت پایین‌تری به فروش برسانند؛ الآن عمده محصولات تراریخته موجود در بازار کدامند و آیا می‌توان گفت که واهمه تولیدکنندگان از کاهش میل خریداران برای خرید محصولات تراریخته، علت عدم درج برچسب روی برخی از این محصولات موجود در بازار است؟
در زمان حاضر صددرصد محصولاتی که از مجاری رسمی وارد کشور میشوند از لحاظ تراریخته بودن برچسب‌گذاری میشوند اما ممکن است برخی محصولات نیز از مجاری غیررسمی وارد بازار شوند که تراریخته باشند اما به‌دلیل قاچاقی بودن، برچسب‌گذاری نشده باشند!
روغن‌ها عمده محصولات تراریخته در کشورمان را شامل میشوند؛ همچنین عمده محصولات سویا که در دنیا وجود دارد، تراریخته است اما 33 درصد ذرت‌های موجود در جهان تراریخته هستند و بیشتر محصولات ذرت که وارد کشور میشوند از محصولات غیرتراریخته هستند بنابراین عمده اسنک‌هایی که در کشور از ذرت تولید میشوند، غیرتراریخته هستند اما اگر کارخانه‌ای محصولات ذرت و روغن تراریخته داشته باشد ملزم به درج برچسب روی آن است.
پنبه‌دانه و کلزا نیز از عمده محصولات تراریخته در کشور هستند که البته پنبه‌دانه عمدتاً مصارف صنعتی دارد و کلزا نیز روغن آن مورد استفاده قرار می‌گیرد که عمدتاً اثری از تراریختگی در آن وجود ندارد اما به‌دلیل منبع‌محور بودن برچسب‌گذاری در ایران، روی محصولات روغن حاصل از دانه کلزا نیز باید برچسب تراریخته درج شود و اگر شرکتی آن را درج نمی‌کند، متخلف است.
