٨٢درصد ظرفیت سدهای تهران خالی است. میزان پرشدگی سدهای پنجگانه تهران تا ۹ آبان‌ماه امسال به ۱۸درصد رسیده و این سدها ۳۴۵میلیون مترمکعب آب ذخیره دارند که نشان می‌دهد ۸۲درصد ظرفیت سدهای تهران خالی است. حجم پرشدگی سدهای پنجگانه تهران شامل امیرکبیر، طالقان، لتیان، لار و ماملو در حالی در ۳۹ روز ابتدایی سال آبی جاری (ابتدای مهرماه ۱۴۰۲ تا پایان شهریورماه ۱۴۰۳) به ۱۸درصد رسیده که این عدد در کل کشور نیز تنها ۴۰درصد است. آمار دفتر اطلاعات و داده‌های آب کشور از ابتدای سال آبی جاری (ابتدای مهرماه ۱۴۰۲) تا پایان روز ۹ آبان ماه جاری آب موجود در سدهای تهران به ۳۴۵میلیون مترمکعب رسید. این میزان نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۳درصد رشد را نشان می‌دهد.
جیره‌بندی آب در تهران نداریم
سخنگوی صنعت آب در این مورد توضیح می‌دهد: «در حال حاضر در تهران شاهد خشکسالی و شرایط ویژه برای تامین آب هستیم، اما پیش‌بینی برای جیره‌بندی آب وجود ندارد.»
عیسی بزرگ‌زاده بر این باور است که در حال حاضر مدیریت مصرف و تقاضا صورت گرفته و در حال انجام کارهایی برای مدیریت توزیع و تقاضا هستیم و اگر توسط شهروندان تهرانی ۱۵درصد مدیریت مصرف صورت بگیرد، مشکلی برای تامین آب نخواهیم داشت.
به گفته او، برنامه‌ای برای جیره‌بندی آب در تهران وجود ندارد و باید توجه داشت که شهر تهران دارای شرایط خشکسالی است و شهروندان باید همکاری بیشتری با ما داشته باشند. شهرهای تهران، مشهد و سیستان جزو برنامه‌های اضطراری وزارت نیرو قرار گرفتند و برای عبور از شرایط خشکسالی لازم است که اقداماتی صورت گیرد.
به گفته او، خراسان‌رضوی در برخی شهرها، کرمان، لرستان، کهگیلویه‌وبویراحمد، خراسان‌شمالی، سمنان، سیستان‌وبلوچستان مشمول طرح‌های تامین آب اضطراری هستند و برخی نقاط ویژه‌تر مانند سیستان، مشهد، تهران، گلستان و شهر فسا در استان فارس در پیشانی تمرکز وزارت نیرو برای تامین آب شرب قرار دارند.
پیشنهاد دریافت ۱۰هزار و ۵۰۰میلیارد تومان برای عبور از خشکسالی
سخنگوی صنعت آب با اشاره به خشکسالی حاکم در کشور تصریح می‌کند: «بودجه ۱۰هزار و ۵۰۰میلیارد تومان برای عبور از خشکسالی در سال‌جاری درخواست داده‌ایم که اگر تخصیص یابد، می‌توان چالش‌های زیادی را برطرف کرد.»
او با اشاره به آخرین وضعیت بارش‌ها در ۳۱ استان کشور خاطرنشان می‌کند: «در سال آبی جاری یعنی از اول مهرماه تا ۱۶ دی‌ماه مجموع بارش‌های کل کشور ۴۸ میلی‌متر بوده که در مقایسه با بلندمدت که ۸۰ میلی‌متر ثبت شده، ۴۰درصد کاهش یافته است.» بزرگ‌زاده با تاکید بر اینکه ۲۶ استان در کشور کمتر از مقادیر نرمال بارش دریافت کرده‌اند، اظهار می‌کند: «در سال آبی جاری از نظر رتبه در میان ۵۵ سال در سال چهل‌وپنجم قرار داریم و ۱۰ سال وجود دارد که میزان بارش در آنها کمتر از سال‌جاری بوده است.»
سخنگوی صنعت آب با تاکید بر اینکه سهم بارش از کل سال ۲۸.۵درصد بوده که ۱۸.۶درصد رخ داده است، تصریح می‌کند: «در دی‌ماه میزان بارش‌ها نسبت به شرایط نرمال وضعیت بدتری داشته و در استان‌های مختلف کم‌بارشی داریم. وزارت نیرو پاسخ‌های مناسبی را طرح‌ریزی کرده است که به چند بخش تامین و مدیریت مصرف تقسیم می‌شود.»
بزرگ‌زاده تاکید می‌کند: «امیدواریم طرح‌های در نظر گرفته شده به نتیجه برسد و با مدیریت مصرف در بخش وزارت نیرو و همکاری شهروندان بتوانیم شرایط پیش‌رو را پشت‌سر بگذاریم.»
او با بیان اینکه براساس آمار بارش‌ها تا ۱۶ دی‌ماه استان‌های مازندران و گلستان ۱۰ و ۱۶درصد شرایط بهتری دارند، می‌گوید: «در این بین در شهر تهران وضعیت بارش‌ها مناسب نیست و طرح‌هایی را مانند خط انتقال سد لار به تهران، سد لتیان به طرف تهران برنامه‌ریزی کرده‌ایم و امیدواریم با مدیریت مصرف بتوانیم شرایط پیش‌رو را تسهیل کنیم.»
به گفته سخنگوی صنعت آب، در استان‌های قم، فارس، مرکزی، زنجان، خراسان‌رضوی، تهران، البرز، سیستان‌وبلوچستان، کهگیلویه‌وبویراحمد و هرمزگان بیش از ۵۰درصد اختلاف بارش نسبت به شرایط نرمال داریم و باید گفت که در اکثر استان‌ها با کمبود بارش مواجه هستیم، اما پاسخ‌های لازم برای تامین آب شرب را ایجاد کرده‌ایم.
بارش‌های کم، خطرناک است
دلاور نجفی، کارشناس محیط‌زیست و معاون اسبق سازمان محیط‌زیست، به «شهروند» درخصوص سدهای خالی تهران می‌گوید: «در حال حاضر، بخش زیادی از سال بارشی را پشت‌سر گذاشته‌ایم و ماه اول زمستان نیز از نیمه گذشته و در حال پایان است. میزان بارندگی‌ها در زمانی که گذشت به نرمال نزدیک هم نشد و نسبت به سال گذشته و میانگین بلندمدت بارش‌ها کاهش هم داشته است.»
او ادامه می‌دهد: «سدهایی که آب آشامیدنی تهران را تامین می‌کنند، یعنی سد لار، لتیان، ماملو و کرج نیز ذخیره خوبی ندارند و پیش‌بینی‌ها هم نشان می‌دهد که در ماه‌های پیش‌رو ذخیره آب زیادی نخواهیم داشت و بارش‌ها زیر نرمال است.»
نجفی بیان می‌کند: «متاسفانه مشکلی که در تهران داریم این است که منابع جایگزین درستی نداریم، زیرا میزان زیادی از آب‌های زیرزمینی برداشت شده و سطح ایستایی آنها پایین رفته، قسمتی از این آب‌ها هم به دلیل وجود نیترات در آن آلوده است و قابل استفاده نیست.»
او تاکید می‌کند: «تنها راه‌حلی که در این میان باقی می‌ماند، مدیریت منابع آب است که وزارت نیرو موظف است آن را انجام دهد، در واقع اگر قرار است مردم صرفه‌جویی کنند، باید آموزش‌های لازم به آنها داده شود.»
وضعیت بد منابع آبی
امین محمودی، کارشناس محیط‌زیست، به «شهروند» می‌گوید: «وضعیت منابع آبی در حال حاضر در کشور ما اصلا مناسب نیست، در واقع باید گفت وضعیت انرژی‌های ما خوب نیست. می‌بینیم که طی چهار ماه اخیر تمام پیش‌بینی‌های سازمان هواشناسی اشتباه از آب درآمده است. تصور می‌شد که امسال بارندگی‌ها بیشتر از حد نرمال باشد، اما کمتر از حد نرمال بود.»
او ادامه می‌دهد: «در سال‌های متمادی مثل کشورهای پیشرفته دنیا باید به سمت توسعه عملیات آبخیزداری و آبخوان‌داری می‌رفتیم تا منابع آبی را برای تامین مصارف شرب یا خانگی، صنعتی و کشاورزی داشته باشیم، اما این کار را نکردیم. در حال حاضر، باید بدانیم که با توجه به اینکه ایران در منطقه خشک و نیمه‌خشک قرار دارد، از صددرصد بارندگی‌ها ٧٠درصد از این آب‌ها به صورت تبخیر یا رودهای مرزی از کشور ما خارج می‌شود. کشورهای دنیا حدود ٢٠٠ یا ٣٠٠ سال پیش به این موضوع گرایش پیدا کردند که آبخیزداری و آبخوان‌داری کنند تا آب خودشان را تامین کنند.»
تعریف ساده آبخیزداری
محمودی با تاکید بر اینکه آبخیزداری تعریف ساده دارد، بر این باور است که ما در مبادی بارش در مناطق پای کوهی با یک‌سری عملیات مثل کاشت پوشش گیاهی و درخت، جنگل‌کاری و ایجاد مسیل‌های آبی جلوی سرریز کردن آب بارندگی و تبدیل‌شدنش به سیلاب‌ها را بگیریم و آن را داخل سفره‌ها هدایت کنیم.
او ادامه می‌دهد: «این عملیات کاملا قابل اجراست، اما توجه خاصی به این موضوع نشده و ١٠ سالی است که به این مبحث ورود می‌شود و در سال‌های ٩٦ و ٩٧ بود که رهبری ٢٠٠میلیون یورو به این امر اختصاص دادند و این بودجه برای همان دو سال بود و توجه بیشتری به آن نشد.»
محمودی با گله از اینکه تمام بودجه آب کشور به وزارت نیرو واگذار می‌شود، خاطرنشان می‌کند: «وزارت جهاد کشاورزی باید آبخیزداری کند و این امر نشان می‌دهد که در سیاست کلان دچار مشکل هستیم و نمی‌توانیم آبخیزداری انجام دهیم. در بودجه ١٤٠٣ حتی همان میزان بودجه‌ای که برای آبخیزداری در نظر گرفته شده بود، کاهش پیدا کرده است که خودبه‌خود سبب می‌شود منابع آبی کشور کاهش پیدا کند.»
این کارشناس حوزه محیط‌زیست با اشاره به اینکه امسال بارندگی‌ها به‌شدت پایین بود که سبب می‌شود تابستان سختی را پیش‌رو داشته باشیم، بیان می‌کند: «به لحاظ انرژی می‌توانیم برای تامین برق از گاز استفاده کنیم، اما آب را نمی‌توان کاری کرد و اگر فکری برای مدیریت درست آن نشود، در مناطق مختلف کشور شاهد تنش آبی خواهیم بود. به آسمان نگاه کنیم وقتی باران نمی‌بارد، خشکسالی اتفاق می‌افتد. راهکار تامین منابع آبی آبخیزداری است، بنابراین وقتی آبخیزداری نمی‌کنیم، باید شاهد خشکسالی باشیم، چراکه آب یکی از مهم‌ترین عوامل امنیت غذایی در هر کشور به حساب می‌آید.»
سدهای خالی مشکل‌ساز است
او ادامه می‌دهد: «در حال حاضر سدها خالی هستند و ما باید در تخصیص آب به بخش‌های صنعتی و کشاورزی ملاحظاتی را رعایت کنیم، زیرا بیشترین بخش آب باید به صورت آب شرب در اختیار مردم قرار بگیرد. این ماجرا سبب می‌شود بخش تولید کاهش پیدا کرده و دچار خطر شود که می‌تواند روی رشد اقتصادی نیز تاثیرگذار باشد.»
محمودی با تاکید بر اینکه معیشت کشاورزان از بین می‌رود و در بخش‌هایی از کشور خصوصا مناطق جنوبی دچار تنش آبی خواهیم شد، به بحث مهاجرت هم اشاره می‌کند و می‌گوید: «اگر این شرایط ادامه پیدا کند، باید در همین زمستان فکری برای تابستان کنیم.»
او خاطرنشان می‌کند: «در بسیاری از کشورها مانند آمریکا، کانادا یا سوئد و آلمان و از این سو کشورهای هند، افغانستان و پاکستان بودجه‌های قابل توجهی را برای آبخیزداری در نظر گرفته‌اند که این موضوع در کشور ما مغفول مانده است.»
وضعیت سدها در کشور
درحالی که ورودی آب به سدهای کشور در سال آبی جاری نسبت به زمان مشابه سال قبل افزایشی نداشته، شاهد رشد ۲۰درصدی خروجی آب از سدها در پاییز و زمستان کم‌بارش امسال هستیم.
در شرایطی که همه کشور با توجه به پیش‌بینی‌های سازمان هواشناسی منتظر پاییز و زمستانی با بارش‌های بیش از نرمال بودند، پیش‌بینی‌های این سازمان کاملا برعکس رخ داد و پاییز و زمستانی با بارش‌های کمتر از نرمال تا امروز داشتیم.
در چنین شرایطی، میزان ورودی آب به سدهای کشور در ۹۹ روز ابتدایی سال آبی جاری (شروع مهر تا ۹ دی ۱۴۰۲) نسبت به مدت مشابه در سال کم‌بارش قبل، افزایش یا کاهشی نداشت و تقریبا برابری می‌کند، با این حال، در همین مدت شاهد افزایش ۲۰درصدی خروجی آب از سدها به‌منظور تامین آب شرب، کشاورزی، صنعت و نیازهای زیست‌محیطی بودیم.
۶.۵میلیارد مترمکعب خروجی آب در برابر ۴.۹میلیارد مترمکعب ورودی آب
در ۹۹ روز ابتدایی سال آبی جاری، ۶میلیارد و ۵۲۰میلیون مترمکعب خروجی آب از سدهای کشور داشتیم، درحالی که این رقم در مدت مشابه سال قبل، ۵میلیارد و ۴۵۰میلیون مترمکعب بود.
در همین مدت، میزان ورودی آب به سدهای کشور ۴میلیارد و ۸۹۰میلیون مترمکعب بود. مقایسه این رقم با میزان خروجی آب از سدها، نشان‌دهنده نقش موثر داشتن مخازن بزرگ در ذخیره‌سازی آب و تخصیص مدیریت‌شده آب به محل‌های مصرف در سال‌های کم‌بارش است.
در زنجیره کارون که سدهای مخزنی کارون ۴، کارون ۳، شهید عباسپور، مسجد سلیمان و گتوند واقع شده، درحال حاضر مجموع ذخایر سدها ۷میلیارد و ۶۱۸میلیون مترمکعب است که حدود نیمی از این ذخایر، در مخزن بزرگ سد گتوند ذخیره شده است.
در واقع با وجود سد گتوند، رهاسازی از سدهای بالادست به منظور تامین آب و تولید انرژی برق‌آبی با اطمینان صورت گرفته، چراکه هر چه آب از سدهای بالادست رهاسازی شده، در مخزن بزرگ سد گتوند مهار و مدیریت شده و هیچ آبی از دسترس خارج نشده است.
۶۰درصد ظرفیت سدهای کشور خالی است
درحال حاضر، میزان ذخایر آبی سدهای ایران افزون‌بر ۲۰میلیارد و ۷۰میلیون مترمکعب است که نسبت به ذخایر سدها در زمان مشابه سال قبل ۱۸میلیارد و ۵۴۰میلیون مترمکعب، رشدی ۸درصدی دارد. با وجود ذخایر ۲۰.۰۷میلیارد مترمکعبی، هم‌اکنون ۶۰درصد ظرفیت سدهای کشور خالی و ۴۰درصد این ظرفیت پُر است.
سدها نسبت به سال قبل حجم بیشتری دارند
علیرضا ارسطویی، مدیر دفتر بهره‌برداری و نگهداری از تاسیسات آبی و برق‌آبی شرکت آب منطقه تهران به «شهروند» می‌گوید: «خشکسالی‌های شدید و متوالی سه سال آبی گذشته و همچنین سال آبی فعلی موجب کاهش حجم آب ورودی به مخازن سدهای استان تهران و به تبع آن کاهش چشمگیر حجم مخازن شده است. در شرایط فعلی مجموع حجم مخازن سدهای استان تهران ٢٧١میلیون مترمکعب است که نسبت به حجم ٢٥٩میلیون مترمکعبی سال گذشته ١٢میلیون مترمکعب افزایش داشته است.»
او ادامه می‌دهد: «هم‌اکنون حجم مخزن سدهای امیرکبیر و طالقان در سامانه غرب به ترتیب معادل ٥١ و ١٦٥میلیون مترمکعب است که در مدت مشابه سال قبل ٣٢ و ١٥٢میلیون مترمکعب بوده است. همچنین مجموع حجم مخازن سدهای سامانه شرق استان تهران ٥٣میلیون مترمکعب است که این میزان در مدت مشابه سال قبل معادل ٧٦میلیون مترمکعب بوده و در حال حاضر روند تامین آب شرب تهران از تمامی سدهای پنجگانه تحت پوشش شرکت آب منطقه‌ای تهران بدون وقفه در حال انجام است.»
ارسطویی معتقد است که بهترین توصیه به شهروندان در شرایط فعلی صرفه‌جویی در مصرف آب و پرهیز از هرگونه استفاده نادرست از آب شرب است. گفتنی است شرکت آب منطقه‌ای و آبفای استان تهران با توجه به پیش‌بینی‌های سازمان هواشناسی کشور و کم‌بارشی‌های سال‌های اخیر مدیریت مخازن سدها و استفاده از تمامی ظرفیت‌های آبی موجود را در دستور کار قرار داده و امیدواریم با عنایت خداوند متعال و همراهی همیشگی شهروندان گرامی بتوانیم سال آبی جاری و تابستان پیش‌رو را نیز بدون هر گونه مشکلی سپری کنیم.
روزنامه شهروند
