با نزدیکی به فصل تابستان و تشدید میزان مصرف برق به دلیل افزایش شدید استفاده از وسایل سرمایشی، فشار زیادی به زیرساخت‌های تامین برق کشور وارد شده و معضلات متعددی از جمله قطع برق را به دنبال خواهد داشت.
اما مشکل بزرگتر در ایران وجود طیف گسترده‌ای از ماینرهای غیرقانونی است که با تصور کسب سود، زیرساخت‌های برق کشور را تا مرز بحران پیش برده‌اند. در گذشته بررسی مدل‌ها، آمارها و گزارش‌های جهانی نشان می‌داد، در کشورهایی نظیر ایران و برخلاف برخی دیگر از کشورها، تنها عامل سودآوری و ادامه فعالیت ماینرهای غیرقانونی، نرخ پایین انرژی بود، اما اکنون ایجاد تعرفه‌های متغیر و شناور برای مصرف برق، نشان از مقرون به صرفه‌نبودن استخراج رمزارز به ویژه برای ماینرهای غیرقانونی (خصوصا در زمان‌های پیک مصرف) است که بدون توجه به تمهیدات و الزامات پیش‌بینی شده برای مزارع قانونی رمزارز، همچنان و با تصور کسب سود در حال فعالیت هستند و اطلاعی از زیان‌دهی فعالیت خود ندارند.
تدابیر و تغییرات در سیاست‌های ماینینگ
یکی از مهمترین معضلاتی که در سال‌های اخیر دامنگیر کشور شده و امنیت و پایداری شبکه برق را به مخاطره انداخته، بحث استفاده از برق غیرمجاز از یک سو و از سوی دیگر گسترش دستگاه‌های استخراج رمز ارز یا دستگاه‌های ماینر ارزان‌قیمت، از رده خارج و پرمصرف، به شکل غیرقانونی است که باعث قطع برق، استهلاک منابع، سلب آسایش، آتش‌سوزی و … می‌شود. اگرچه معضلات ماینرها تنها به موضوعات فوق محدود نشده و طیف گسترده‌ای از خسارات و مشکلات دیگر نظیر گرانی برق برای کل یک جامعه را دارد که در ادامه به این موارد پرداخته می‌شود.
اگرچه در همین راستا و همچون سال‌های گذشته، که استفاده از برق غیرمجاز و ماینرها موجب ایجاد ضعف در پایداری شبکه می‌شود، مجری نظارت و ساماندهی استخراج رمز دارایی‌ها شرکت توانیر از محدود شدن ساعت کاری مزارع ماینر در فصل تابستان ۱۴۰۳ خبر داد.
به گفته هادی سفیدمو، طبق ابلاغیه اخیر، فعالیت این دسته از مشترکان تنها از ساعت ۲ تا ۹ صبح مجاز است و در سایر ساعات شبانه روز برق آنها قطع خواهد شد.
مجری نظارت و ساماندهی استخراج رمز دارایی‌ها با بیان اینکه ضمناً اگر این مشترکان از تابلوی سبز بورس اقدام به خرید برق کنند در سقف برق خریداری شده امکان استفاده دارند، گفته: برای مزارع غیرمجاز استخراج رمز دارایی (ماینر غیر مجاز) همچون گذشته اقدامات لازم در خصوص کشف و جمع آوری آنها در دستور کار است و این موضوع در طول سال مستمرا پیگیری می‌شود.
این در حالیست که بر اساس مصوبه مجلس در جریان بررسی بودجه سال 1403، تعرفه برق در تابستان با زمستان فرق دارد و اگر افراد در دوره‌های سرد هم مصرفی مانند دوره‌های گرم سال داشته باشند، درازای تغییر الگو، ملزم به پرداخت هزینه بیشتری هستند.
به عبارت دیگر برای فعالان قانونی حوزه استخراج رمزارز برنامه‌ریزی‌ها و تدابیر مشخصی پیش‌بینی شده است اما با این تفاسیر برخی افراد فعال در حوزه ماینینگ غیرقانونی، با وجود خطرات متعدد نظیر آتش‌سوزی‌ها که به کرات در رسانه‌ها اخبار آن منتشر می‌شود، بدون توجه به ممنوعیت‌های قانونی، خطرات و هشدارها همچنان مبادرت به استخراج رمزارز می‌کنند، البته بی‌آنکه بدانند این فعالیت غیرقانونی، دیگر مثل سابق نه تنها سودآور نیست بلکه غیراقتصادی نیز هست.
برای مثال آمریکا که استخراج رمزارز در آن ممنوع نبوده و البته اکنون این کشور را با مشکلات عدیده‌ای به علت مهاجرت ماینرهای چینی به این کشور مواجه کرده است، در حال حاضر استخراج‌کنندگان ارزهای دیجیتال در مناطقی با قیمت‌های متغیر برق، مصرف برق خود را در واکنش به دوره‌های قیمت‌های بالا در بازارهای عمده‌فروشی برق، با توجه به حساسیت سودآوری عملیاتی خود نسبت به قیمت برق، کاهش داده‌اند.
چالش ماینینگ و معضلات آمریکا
نتایج یک گزارش جدید در آمریکا نشان می‌دهد، تقاضای برق مرتبط با عملیات استخراج ارز دیجیتال در ایالات متحده طی چندین سال گذشته به سرعت رشد کرده است و برآوردهای اولیه نشان می‌دهد که استفاده سالانه برق از استخراج ارزهای دیجیتال احتمالاً بین 0.6 تا 2.3 درصد از مصرف برق ایالات متحده را تشکیل می‌دهد.
این استفاده اضافی از برق توجه سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان شبکه را در مورد اثرات آن بر هزینه، قابلیت اطمینان و انتشار گازهای گلخانه‌ای جلب کرده است. چالش‌های کلیدی مرتبط با ردیابی مصرف انرژی استخراج ارز دیجیتال عبارتند از: دشواری شناسایی فعالیت استخراج ارز دیجیتال در میان میلیون‌ها مشتری مصرف‌کننده نهایی ایالات متحده و ماهیت پویای بازار ارز دیجیتال، جایی که دارایی‌های ماینینگ می‌تواند به سرعت به مناطقی با قیمت برق پایین‌تر منتقل شود.
در همین رابطه اداره مدیریت اطلاعات انرژی آمریکا (EIA) در گزارشی اعلام کرد: اگرچه استخراج ارزهای دیجیتال حدود یک دهه پیش در ایالات متحده آغاز شد، اما این فعالیت به سرعت در سال 2019 شروع به گسترش کرد. رشد اخیر عمدتاً به دلیل انتقال عملیات استخراج ارز دیجیتال از چین به ایالات متحده پس از سرکوب استخراج ارز دیجیتال در سال 2021 است.
اگرچه گزارش‌ها نشان می‌دهند که ممکن است هنوز مقداری ماینینگ در چین وجود داشته باشد.
به همین جهت با افزایش استخراج ارزهای دیجیتال در ایالات متحده، نگرانی‌ها در مورد ماهیت انرژی‌بر این تجارت و اثرات آن بر صنعت برق ایالات متحده افزایش یافته است.
نگرانی‌های بیان شده در گزارش اداره مدیریت اطلاعات انرژی آمریکا (EIA) شامل فشارهای وارده به شبکه برق در طول دوره‌های اوج تقاضا، پتانسیل افزایش قیمت برق، و همچنین اثرات بر انتشار دی اکسید کربن (CO2) مرتبط با انرژی است.
به عنوان مثال، چند تن از اعضای کنگره اخیرا در نامه‌هایی به وزیر انرژی آمریکا خواستار دریافت اطلاعات دقیق از اثرات استخراج ارزهای دیجیتال بر گسترش انتشار CO2 در این کشور شده‌اند. در آن نامه‌ها، اعضای کنگره بر لزوم توسعه «رژیم افشای اجباری» در مورد انتشار گازهای گلخانه‌ای و مصرف انرژی توسط استخراج‌کنندگان ارزهای دیجیتال تأکید کردند.
از سوی دیگر استخراج کریپتو منجر به تولید حجم عظیمی از زباله‌های الکترونیکی می‌شود. ASICها، ماشین‌های تخصصی که منحصراً در فرآیند استخراج رمزنگاری استفاده می‌شوند، طول عمر محدودی دارند و تغییرات اخیر در سخت‌افزار (برای استخراج سریع‌تر و کاهش مصرف برق) به طور بالقوه باعث افزایش گردش مالی ماشین‌ها و در نتیجه افزایش میزان سالانه زباله‌های الکترونیکی می‌شود.
هزینه عملیاتی اولیه تاسیسات ماینینگ ارز دیجیتال، هزینه برق است. تلاش محاسباتی مورد نیاز برای حمایت از استخراج ارزهای دیجیتال سودآور، مقدار زیادی برق برای کارکرد ماشین‌ها و همچنین خنک کردن تجهیزات برای جلوگیری از گرمای بیش از حد مصرف می‌کند. در نتیجه، مالکان دائماً به دنبال جایگزین‌های مختلف برای به دست آوردن مقادیر قابل توجهی از قدرت با کمترین هزینه ممکن هستند.
در آمریکا اما افزایش تقاضای مرتبط با استخراج ارزهای دیجیتال می‌تواند چالش‌هایی را برای عملکرد شبکه‌های برق ایجاد کند. پس از برخی مشکلات اولیه که قیمت برق به دلیل افزایش ناگهانی استخراج ارزهای دیجیتال افزایش یافت، بازارهای عمده فروشی و خرده فروشی قادر به انجام تنظیمات برای مدیریت بار جدید شدند.
در همین رابطه برخی از اپراتورهای شبکه برنامه‌هایی را ایجاد کرده‌اند که مشوق‌هایی را برای مصرف‌کنندگان بزرگ برق فراهم می‌کنند تا استفاده آنها را در دوره‌های اوج تقاضا را کاهش دهند. ماینرهای ارزهای دیجیتال به طور منظم در این برنامه‌ها که به عنوان پاسخ به تقاضا شناخته می‌شوند، شرکت می‌کنند که منجر به کاهش یا توقف موقت عملیات آنها می‌شود.
علاوه بر این، استخراج‌کنندگان ارزهای دیجیتال در مناطقی با قیمت برق در نوسان، مصرف برق خود را در واکنش به دوره‌های قیمت‌های بالا در بازارهای عمده‌فروشی برق، با توجه به حساسیت سودآوری عملیاتی خود نسبت به قیمت برق، کاهش داده‌اند.
به عنوان مثال، در تگزاس، اپراتور شبکه ERCOT برنامه بار انعطاف‌پذیر بزرگ (LFL) خود را ایجاد کرده است که حداکثر 1530 مگاوات (MW) از مصرف‌کنندگان صنعتی بزرگ را برای کاهش استفاده از آنها در دوره‌های اوج تقاضا در نظر می‌گیرد.
ماینرهای ارزهای دیجیتال شرکت‌کنندگان اصلی برنامه LFL هستند، که همچنین صاحبان نیروگاه را ملزم می‌کند تا وضعیت تقاضای پیش بینی شده برای برق را در یک دوره پنج ساله آینده اطلاع دهند.
به عنوان مثال، اپراتورهای دو مرکز بزرگ استخراج ارز دیجیتال، واقع در محل کارخانه سابق ذوب آلومینیوم در راکدیل، تگزاس، تخمین می‌زنند که هر کدام می‌توانند تا 500 مگاوات ظرفیت الکتریکی نیاز داشته باشند.
روش‌های تخمین مصرف انرژی در ماینینگ
افزایش اطلاعات در مورد استخراج ارزهای دیجیتال در ایالات متحده و اثرات آن بر تقاضای برق برای فراهم کردن زمینه برای سیاست گذاران انرژی، برنامه‌ریزان انرژی و عموم مردم مهم است.
با این حال، ارزیابی مصرف برق از ارز دیجیتال ماینرها به چند دلیل دشوار است.
اول، استخراج ارز دیجیتال را می‌توان با امکاناتی در اندازه‌های مختلف انجام داد، از ایستگاه‌های کاری فردی گرفته تا مراکز داده عظیم، که شناسایی آنها را در میان میلیون‌ها مشتری نهایی در ایالات متحده دشوار می‌کند.
دوم، شناسایی و ردیابی امکانات استخراج ارزهای دیجیتال به دلیل تمایل این عملیات برای حرکت در جستجوی برق کم‌هزینه دشوارتر می‌شود.
سوم، زمانی که یک عملیات استخراج ارز دیجیتال شناسایی می‌شود، اطلاعات مربوط به مصرف انرژی و عملیات آن اغلب در دسترس نیست یا مشخص نیست. اندازه‌های مختلف تسهیلات، داده‌های کم در مورد عملیات، و تغییر مکان و مالکیت تأسیسات، پیچیدگی ایجاد یک نمونه آماری معرف از استخراج‌کنندگان ارزهای دیجیتال را ایجاد می‌کند.
این در حالیست که ماینینگ کریپتو انرژی‌بر، شبکه‌های برق محلی را تحت فشار قرار داده، نرخ برق را برای ساکنان افزایش داده، آلودگی هوا را افزایش داده و باعث شکایت‌های صوتی از سوی همسایگان در سراسر ایالات متحده شده است.
به گفته اداره اطلاعات انرژی وزارت انرژی (EIA)، عملیات استخراج کریپتو اکنون ممکن است تا 2.3 درصد از برق ایالات متحده را مصرف کند. بسیاری از تاسیسات ماینینگ کریپتو در ایالات متحده انرژی را از شبکه تامین می‌کنند، که اغلب باعث افزایش انتشار گازهای گلخانه‌ای از نیروگاه‌های فسیلی می‌شود که با آلودگی آب و هوا به تغییرات اقلیمی منجر می‌شود.
EIA اخیراً گزارش داده است که پیش‌بینی نیازهای انرژی استخراج ارز دیجیتال در زمان‌های اوج تقاضا، از جمله در زمان موج گرما، باعث خاموشی‌ها و اختلال در تامین برق می‌شود.
همچنین بر اساس برآوردهای شرکت مشاوره Wood Mackenzie، نشان می‌دهد استخراج بیت‌کوین در حال حاضر هزینه‌های برق را برای دیگر ساکنان ایالت تگزاس که اصلا درگیر کار استخراج نیستند، 1.8 میلیارد دلار یا 4.7 درصد در سال افزایش داده است!
وعده‌هایی که واقعی نیست
از سوی دیگر گزارش‌های منابع آمریکایی نشان می‌دهد که حتی مزارع گسترده ماینینگ مشاغل قابل توجهی را برای جوامع به ارمغان نمی‌آورد. چراکه این امکانات به تعداد کمی از کارمندان برای کارکردن ماشین‌ها نیاز دارد. جوامع محلی اغلب بر اساس وعده‌های دروغین یا غیرمستند توسعه اقتصادی، کاهش مالیات یا یارانه ارائه می‌کنند.
در راکدیل تگزاس، یک معدن کریپتو قول ایجاد بیش از 300 شغل را داده بود اما تنها 14 نفر را استخدام کرد.
مشوق‌های مالیاتی ویژه ارزهای رمزنگاری شده در کنتاکی تخمین زده می‌شود که حداقل 9 میلیون دلار در سال برای مالیات‌دهندگان کنتاکی هزینه داشته باشد.
همچنین آمارها نشان می‌دهد که عملیات رمزنگاری معمولاً مزایای اقتصادی بسیار کمی را در قالب مشاغل مستقیم یا جانبی برای اقتصاد محلی به همراه دارد.
در ایالت واشنگتن، یک عملیات ماینینگ کریپتو اعلام ورشکستگی کرد و بیش از 700هزار دلار بدهی برای ارتقای شبکه که توسط مشترکان پرداخت شده بود، باقی ماند.
در آرکانزاس، پس از سرمایه‌گذاری یک شرکت برق در ارتقای زیرساخت‌هایش، معدن کریپتو تقریباً یک شبه کار را تعطیل کرد تا به دنبال نرخ ارزان‌تر برق در جاهای دیگر باشد.
استخراج ۱ بیت‌کوین چه مقدار برق می‌خواهد؟
آمارها نشان می‌دهد به عنوان یک ماینر انفرادی، برای استخراج یک بیت‌کوین (BTC) به طور متوسط 266000 کیلووات ساعت برق مورد نیاز است.
تکمیل این فرآیند تقریباً هفت سال طول می‌کشد و نیاز به مصرف برق ماهانه حدود 143 کیلووات ساعت دارد. برای درک بهتر موضوع، این مصرف ماهانه برق تقریباً یک ششم مصرف یک خانوار معمولی در ایالات متحده در سال 2021 است.
در روزهای اولیه پیدایش بیت‌کوین در سال 2009، فرآیند استخراج نسبتاً ساده بود و با استفاده از رایانه‌های رومیزی به حداقل برق نیاز داشت. با این حال، همانطور که کشش پیدا کرد و علاقه جهانی افزایش یافت، فرآیند ماینینگ با استفاده روزافزون از سخت افزارهای تخصصی، به ویژه ASICها به یک عملیات پیچیده‌تر تبدیل شد. متأسفانه، این ابزارهای تخصصی به قیمت استفاده از برق به میزان قابل توجهی افزایش یافته و استخراج را از ماهیت قابل دسترس قبلی آن دور می‌کند.
ماینینگ ۱ بیت‌کوین چقدر هزینه دارد؟
در کشور آمریکا متوسط هزینه برق خانگی برای استخراج 1 بیت‌کوین 46291.24 دلار است که 35 درصد بیشتر از میانگین قیمت روزانه 1 بیت‌کوین در جولای 2023 (30090.08 دلار) است. اگرچه تفاوت‌های منطقه‌ای در هزینه‌های برق خانگی قابل توجه است، به طوری که اروپا با بالاترین میانگین هزینه برق خانگی، با تخمین 85767.84 دلار، در صدر است.
سودآورترین کشورها برای استخراج 1 بیت‌کوین
گزارش دو سال قبل (آذرماه سال 1401) سایت coingecko نشان می‌داد 10 کشور برتری که استخراج بیت‌کوین به دلیل هزینه کم برق خانگی بیشترین سود را دارند، عمدتاً در آسیا و آفریقا هستند و سه کشور لبنان، ایران و سوریه در صدر این لیست قرار داشتند. (با این توضیح که در سال‌های اخیر و با توجه به سیاست‌های اعمال شده در نرخ برق ایران نه تنها دیگر در این جایگاه قرار ندارد، بلکه تولید ماینینگ به شکل غیرقانونی و استفاده از برق خانگی مقرون زیانده است.)
در ادامه این گزارش هزینه برق کشورها برای استخراج یک بیت‌کوین به این شرح بوده است:
لبنان 266.02
ایران 532.04
سوریه 1330.1
اتیوپی 1596.12
سودان 2128.17
لیبی 2660.21
قرقیزستان 2660.21
آنگولا 3724.29
زیمباوه 3990.31
بوتان 4256.33
بانک مرکزی عراق در سال 2017 استفاده از ارزهای دیجیتال را ممنوع کرد. در غیر این صورت، عراق به عنوان نهمین کشور ارزان قیمت برای استخراج بیت‌کوین در لیست قرار می‌گرفت.
اگرچه این گزارش در همان زمان هم به نکته‌ای مهم به خصوص در مورد کشور ایران تاکید داشت: «اگرچه هزینه‌های پایین برق در برخی از کشورها سودآوری را نوید می‌دهد، اما استخراج مداوم بیت‌کوین ممکن است شبکه را بیش از حد اشباع کند و منجر به خاموشی شود. این مورد در ایران رخ داد، کشوری که استخراج بیت‌کوین را در سال 2019 قانونی کرد اما از آن زمان تاکنون چندین بار عملیات قانونی را ممنوع کرده است. این چرخه ممنوعیت عمدتاً به دلیل کمبود برق در ماه‌های تابستان و زمستان است.»
زیان‌ده‌ترین کشورها برای استخراج 1 بیت‌کوین
در همین حال گزارش مذکور نشان می‌دهد، استخراج بیت‌کوین در 82 کشور دنیا کاملا غیراقتصادی است و 10 کشور گران قیمت با بالاترین هزینه برق خانگی برای استخراج 1 بیت‌کوین به این شرح هستند:
ایتالیا 208,560.33
اتریش 184,352.44
بلژیک 172,381.50
دانمارک 166,795.06
آلمان 163,336.79
ایرلند 159,612.50
لیتوانی 152,163.92
هلند 137798.79
بریتانیا 130,616.23
جزایر کیمن 128222.04
به عبارت دیگر گران‌ترین هزینه‌های برق در اروپا است و 9 کشور از 10 کشور این منطقه در لیست هستند. افزایش قیمت برق خانگی در منطقه اروپا به عوامل مختلفی از جمله افزایش جهانی قیمت برق عمده فروشی که در بحبوحه همه گیر COVID-19 و تقاضای رو به رشد بین المللی ظاهر شد، نسبت داده شده است. علاوه بر این، موج‌های گرما سال 2022 و حمله روسیه به اوکراین، که منجر به تعلیق تحویل گاز به برخی از کشورهای عضو اتحادیه اروپا شد، وضعیت را تشدید کرد و منجر به قیمت بالای بی سابقه برق شد که استخراج بیت‌کوین را تا حد زیادی در منطقه بی‌سود کرد.
جمع‌بندی و نتیجه‌گیری
در ایران طبق مصوبه شهریور ۱۴۰۱ دولت درباره استخراج ارزهای دیجیتال، «هرگونه فعالیت مربوط به استخراج رمزدارایی اعم از واردات، تولید، فروش و تعمیرات تجهیزات صرفاً با دریافت مجوز از وزارت صمت و از طریق رویه قانونی تجاری و گمرکی مجاز اعلام شده است.»
این به مفهوم طراحی شرایط، زیرساخت‌ها، استانداردها و الزاماتی برای استخراج‌کنندگان و مزارع قانونی رمزارز است که با رعایت آنها تلاش شده تا مسایل جانبی استخراج رمرزارزها به حداقل برسد، در مواقع اضطراری خاموش شوند و از همه مهمتر برای ماینرها مقرون به‌صرفه و سودده باشد.
اما در این میان برخی استخراج‌کنندگان رمزارز با سواستفاده از برق شهری و خانگی و همچنان با تصور اشتباه تداوم سوددهی این پدیده، نه تنها مولد اقتصادی محسوب نمی‌شود، بلکه غیرقانونی، غیرمشروع بوده و علاوه بر زیان شخصی، منجر به ناپایداری شبکه توزیع برق و خاموشی‌ها، عامل خسارات روانی، مالی و جانی برای خود و دیگران نیز می‌شوند.
اگرچه وزارت نیرو تلاش کرده تا با روش‌های مختلف از جمله شناسایی ماینرهای غیرمجاز و اعطای جایزه به معرفی‌کنندگان ماینرهای غیرقانونی و برخورد و جمع‌آوری این قبیل تجهیزات، نسبت به مهار این پدیده اقدام کند، اما در این میان متخلفان این حوزه نیز باید متوجه باشند که نه دوره سوددهی از این روش در کشور به پایان رسیده بلکه زیانده نیز شده است.
