سرویس تاریخ «انتخاب»: سفرنامه کازما، سفرنامه خاطرات آکی ئوکازما، نخستین وزیرمختار ژاپن در ایران است. ایران خاطرات از سال ۱۳۰۸ تا ۱۳۱۱ ادامه دارد. کتاب فوق با ترمه دکتر هاشم رجب‌زاده، از سوی انجمن آثار و مفاخر فرهنگی در سال ۱۳۸۰ به چاپ رسیده است.
تهران شهری است که در بستر بیابان خاکستری لحاف سپید برف کوهسار را به سرکشیده و هنوز از خواب قرون وسطایی بیدار نشده است. کارمندان سفارت و نمایندگان وزارت امور خارجه ایران برای استقبالم به فرودگاه آمده بودند. نخستین کلام، یا بهتر بگویم فریاد و ناله که از دهانم بیرون آمد در پرسش از وضع بیماری آقای ن. دبیر سفارتمان بود پاسخ دادند که حال او چندان وخیم نیست که امروز و فردا احتمال مرگش باشد؛ اما امیدی هم به به بهبودیش ندارند. گفتند که او چشم به راه من و طبیب فرستاده شده از ژاپن است.
افعالی همچون «رفتن» و «آمدن» و مانند این‌ها به تناسب درجه ادب و احترام، لفظ‌های فراوان دارد مانندِ خدمت رسیدن» شرفیاب شدن»، «تشریف آوردن و از این قبیل اصطلاحی که آن را کم نظیر و توجه برانگیز یافتم، روی خشت رفتن «زادن» دارد. متوجه شدم که بار‌ها مرا «جنابعالی» می‌خوانند.
. این کلمه که مرادف لفظ مرکب (چینی) - ژاپنی (کاکوگه» به معنی پای ایوان یا آستانه‌ی سرای است، همان پیشگاه و آستان را دارد و خطاب مؤدبانه‌تر «شما» است. هنگامی که در خانه، کسی چیزی متعلق به او را ستایش می‌کنید بیدرنگ می‌گوید تعلق به خودتان دارد قابلی ندارد یا پیشکش! » با این پاسخ، صاحبخانه می‌گوید که هر آنچه را که در میان است پیشکش می‌کند؛ و گاهی می‌گوید که خانه را با اثاثش تقدیم می‌کـ. کند این تعارف‌ها ندرتاً به حقیقت و پیشکش واقعی می‌انجامد بنا به رسم سخنی از روی ادب و تعارف است. این عادت از عرب‌ها به مردم اسپانیا منتقل شد و امروزه اسپانیایی‌ها هم تعارف به خرج می‌دهند و می‌گویند مال شما! اما هنگامی که از روی تحسین به مردی بگویید: «چه خانم قشنگی دارید! »، نه در ایران و نه در اسپانیا، با این تعارف «متعلق به خودتان است پاسخ نمی‌دهند!
می‌گویند که از اصفهان که به جنوب روانه شوند دیگر از شمال ایران بیرون آمده اند تهران کنونی البته هیچ حال و هوای خالص ایرانی ندارد، اما همچون پایتخت‌های دیگر هم نیست و شهری درهم و ناموزون است. خانه‌های بزرگ این شهر دیوار‌های گلی همانند خانه‌های قدیم ژاپن دارد و میان باغچه حوضی هست که آبش از سرچشمه کوه می‌آید و فواره آن میان حوض به آسمان می‌جهد.
درخت‌های، بید زردآلو سیب و دیگر نباتات در هر فصل منظری دل‌انگیز از انبوه سبزه و گل پیش چشم می‌گسترد عامه مردم آبی را که از برف کوه می‌آید می‌نوشند. این آب در جوی‌های خیابان‌های شهر سرازیر می‌شود، و از آن برای پخت و پز و نیز برای رختشویی استفاده می‌کنند.
در احکام اسلامی، نوشیدن آب جاری جایز و آشامیدن آب راکد مـنـع شـده است. این دستور از عقاید زرتشتی آمده است. مردم، آب روان را بسیار قدر می‌دانند و بها می‌دهند. در کشور‌های کم، آب آب آشامیدنی گرانبهاترین ثروت است. مردم کارگر آب جوی را با کف دست بر می‌دارند و با آن رو می‌شویند، یا آن را در حلق می‌گردانند و دهان را پاک می‌کنند در تابستان برای گریز از گرمای آفتاب که پنداری سنگ را می‌گدازد آن‌ها در سایه درختان پای جوی، سنگ را بالش سر می‌کنند و دراز می‌کشند زیرا که هوا در کنار آب کمی خنک‌تر است.
شهر تهران با نما و بنا‌های محقر خود به ریگزاری می‌ماند که کلبه‌هایی در آن ردیف شده باشد. کوه و قله دماوند اگرچه یگانه جاذبه این شهر نیست، بهترین آن است و از تهران سر زیاد است. این کوه که نام «فوجی ایران» ـ کـه نمی‌دانیم چه کسی اول بار آن را به این نام خواند برایش بی مسمی نیست، با ارتفاع چیز هم حدود ۵۶۰۰ متر در هاله غبار و پوشیده از برف سفید درخشان، نیمرخ خود را بر زمینه آسمان آبی ایران به روشنی نشان می‌دهد ما بار‌ها به کنار رودخانه یا آبگیر‌های دامنه این کوه که شاهان قدیم در آنجا قصر‌هایی ساخته انـد بـه گـردش می‌رفتیم دماوند چنان زیباست که پنداری اصطلاح (ژاپنی) «هاچی من ری رؤء «برازنده و چشم نواز از هر سو که بنگری در وصف آن ساخته شده است.
در تهران سه مهمانخانه به اسلوب خارجی هست و هر سه محقر است. یکی از آن‌ها هتل آستوریا است که چنانچه یاد شد آقای ناروسه دبیر سفارتمان در آنجا بستری بود و - درگذشت اما تابستان‌ها در حیاط این مهمانخانه‌ها میز می‌چینند و اروپایی‌ها آهنگ‌های جاز مینوازند و خارجی‌ها و ایرانی‌ها تا دیروقت شب بی توجه به گذشتن ساعات سرخوش و شادمانه می‌رقصند. ایرانیان پس از شام بیشتر شطرنج بازی می‌کنند در تاریخ شطرنج این نظریه هست که این بازی در ایران پیدا آمد و از اینجا به سراسر جهان گسترده شد. امروزه هم در زبان‌های آلمانی و روسی شطرنج را Schach می‌گویند و شکست یا باخت را Matt. البته این واژه‌ها فارسی است و به ترتیب به معنی پادشاه و از پا درآمدن باختن یا درگذشتن؛ یعنی که چون پادشاه می‌افتد بازی تمام می. شود نظریه استواری هم هست که برابر آن «Checkmate در زبان انگلیسی هم تحریفی است از این دو واژه فارسی شطرنج و «مات».
اما این نظریه هم هست که شطرنج در اصل از هند آمده است. ضمناً، شیوه شطرنج باختن در همه جای جهان یکی است؛ اما گویا فقط در ژاپن است که مهره برده شده را کنار نمی‌گذارند یعنی مهره‌ای را که از حریف گرفته‌اند باز در سوی خود در بازی می‌آورند.
