در یک دوشنبهی طوفانی در ماه مارس ۱۸۲۷، آهنگساز آلمانی، لودویگ فان بتهوون، پس از یک دورهی طولانی بیماری درگذشت.او از کریسمس پیش از آن زمینگیر شده بود؛ یرقان سراسر بدنش را فراگرفته، دستوپا و شکمش ورم کرده بود و هر نفس کشیدن برایش به تقلایی جانفرسا تبدیل شده بود.
به گزارش انتخاب و به نقل از sciencealert؛ وقتی اطرافیانش مشغول بررسی وسایل شخصی او شدند، به سندی برخوردند که بتهوون حدود ۲۵ سال پیشتر نوشته بود: وصیتنامهای که در آن از برادرانش میخواست جزئیات بیماریاش را با مردم در میان بگذارند.
امروزه دیگر پوشیده نیست که یکی از بزرگترین موسیقیدانانی که جهان به خود دیده، در میانهی دههی چهارم زندگیاش عملاً ناشنوا شده بود.
این تناقض تراژیک چیزی بود که بتهوون میخواست جهان آن را درک کند؛ نه فقط از منظر شخصی، بلکه از زاویهای پزشکی.
بتهوون نزدیک به دو دهه بیش از پزشک خود عمر کرد، اما تقریباً دو قرن پس از مرگش، گروهی از پژوهشگران تصمیم گرفتند وصیت او را به شیوهای عملی کنند که هرگز تصورش را هم نمیکرد: با تحلیل ژنتیکی دیاِناِی استخراجشده از نمونههای تأییدشدهی موی او.
یوهانس کراوزه، بیوشیمیدان مؤسسهی ماکس پلانک برای انسانشناسی تکاملی در آلمان، هنگام انتشار نتایج در سال ۲۰۲۳ در بیانیهای گفت:
«هدف اصلی ما روشن کردن مشکلات سلامتی بتهوون بود؛ مشکلاتی که مشهورترین آنها کاهش تدریجی شنوایی است؛ کاهشی که از اواخر دههی بیست زندگی او آغاز شد و تا سال ۱۸۱۸ او را عملاً ناشنوا کرد.»
علت اصلی این کمشنوایی هرگز مشخص نشده بود؛ حتی پزشک شخصیاش، دکتر یوهان آدام اشمیت، نیز از آن بیخبر بود.
آنچه در دههی بیست زندگی بتهوون با وزوز گوش آغاز شد، بهتدریج به کاهش تحمل صداهای بلند انجامید و در نهایت، از دست رفتن شنوایی در فرکانسهای بالا را به دنبال داشت؛ موضوعی که عملاً به پایان فعالیت او بهعنوان نوازنده انجامید.
برای یک موسیقیدان، چه چیزی میتوانست تلختر از این باشد؟ بتهوون در نامهای خطاب به برادرانش اعتراف کرده بود که «بهشدت گرفتار» این وضعیت است؛ تا جایی که حتی به خودکشی فکر کرده بود.
اما کمشنوایی تنها مشکلی نبود که او در بزرگسالی با آن دستوپنجه نرم میکرد. گفته میشود از دستکم ۲۲ سالگی دچار دردهای شدید شکمی و اسهالهای مزمن بوده است.
شش سال پیش از مرگش، نخستین نشانههای بیماری کبدی ظاهر شد؛ بیماریای که تصور میشود دستکم بخشی از علت مرگ او در سن نسبتاً پایین ۵۶ سالگی بوده است.
در سال ۲۰۰۷، بررسی پزشکی-قضاییِ دستهای از مو که گمان میرفت متعلق به بتهوون باشد، این فرضیه را مطرح کرد که مسمومیت با سرب ممکن است مرگ او را تسریع کرده یا حتی عامل اصلی علائم مرگبارش بوده باشد.
با توجه به رواج استفاده از ظروف سربی و درمانهای پزشکی حاوی سرب در آن دوران، چنین نتیجهگیریای چندان دور از انتظار نبود.
با این حال، مطالعهی جدیدی که در مارس ۲۰۲۳ منتشر شد، این نظریه را رد میکند. نتایج نشان داد مویی که در آن بررسی استفاده شده بود، اساساً متعلق به بتهوون نبوده، بلکه به زنی ناشناس تعلق داشته است.
مهمتر از آن، چند دسته موی دیگر که با احتمال بسیار بالاتری متعلق به خود بتهوون تشخیص داده شدند، نشان میدهند که مرگ او احتمالاً ناشی از عفونت هپاتیت B بوده؛ عفونتی که با مصرف الکل و وجود عوامل خطر متعدد برای بیماری کبدی تشدید شده است.
کراوزه توضیح داد:
«ما نمیتوانیم با قطعیت بگوییم چه چیزی بتهوون را کشت، اما اکنون دستکم میتوانیم وجود خطر ژنتیکی قابلتوجه و ابتلا به ویروس هپاتیت B را تأیید کنیم. همچنین میتوانیم چندین علت ژنتیکی کماحتمال دیگر را کنار بگذاریم.»
اما تکلیف سایر بیماریهای او چه میشود؟
کراوزه گفت:
«ما نتوانستیم علت قطعی ناشنوایی یا مشکلات گوارشی بتهوون را پیدا کنیم.»
به یک معنا، اکنون با پرسشهای بیشتری دربارهی زندگی و مرگ این آهنگساز بزرگ کلاسیک روبهرو هستیم:
او هپاتیت را از کجا گرفت؟ چگونه برای قرنها موی یک زن بهجای موی بتهوون پذیرفته شد؟ و منشأ واقعی دردهای شکمی و کمشنوایی او چه بود؟
با توجه به اینکه این پژوهش با الهام از خواست خود بتهوون برای درک عمومی ناشنواییاش انجام شد، این نتیجه تا حدی ناامیدکننده به نظر میرسد. هرچند یک شگفتی دیگر هم در دل ژنهای او پنهان بود.
بررسیهای بیشتر که کروموزوم Y در نمونههای مو را با کروموزوم Y خویشاوندان امروزیِ بتهوون از خط پدری مقایسه کردند، به یک عدمتطابق رسیدند.
این موضوع نشان میدهد که در نسلهایی که به تولد این آهنگساز منتهی شدهاند، احتمالاً روابط خارج از ازدواج رخ داده است.
تریستان بگ، انسانشناس زیستی که اکنون در دانشگاه کمبریج بریتانیا فعالیت میکند، گفت:
«این یافته نشان میدهد که بین زمان لقاح هندریک فان بتهوون در حدود سال ۱۵۷۲ در کامپنهاوت بلژیک و تولد لودویگ فان بتهوون هفت نسل بعد، در سال ۱۷۷۰ در بن آلمان، یک رویداد پدریِ خارج از چارچوب ازدواج رخ داده است.»
شاید این افشاگری چیزی فراتر از آن باشد که بتهوون جوان هنگام نوشتن وصیتنامهاش انتظارش را داشت.
او هرگز نمیتوانست تصور کند رازهایی که در آن شب طوفانی و اندوهبارِ مارس ۱۸۲۷، هنگام کوتاه کردن موهایش پس از مرگ، حفظ شدند، دو قرن بعد چنین پردهبرداری شگفتانگیزی را رقم بزنند.
این پژوهش در نشریهی Current Biology منتشر شده است.
نسخهی پیشین این مقاله در مارس ۲۰۲۳ منتشر شده بود.
