آيا نفوذ قطر در قاره سياه ادامه خواهد يافت؟

پایگاه خبری محیط در تحلیلی به قلم حاتم خاطر با اشاره به تغییرات سیاسی در قطر به بررسی سیاست های این کشور در آفریقا پرداخت و در پی پاسخ به این سئوال بر آمد که آیا در دوران پادشاهی جدید قطرباز هم شاهد تداوم نفوذ این کشور در قاره سیاه خواهیم بود؟.
پس از حضور کم رنگ قطر در آفریقا در دهه نود قرن گذشته، هیچ کس منکر توسعه نفوذ دوحه در دوران پادشاهی شیخ حمد بن خلیفه آل ثانی در قاره سیاه به ویژه در شرق و غرب (سودان، اریتره، جیبوتی، سومالی، اتیوپی و صحرای غربی) این قاره نیست.
تحلیل گران معتقدند نفوذ قطر در آفریقا در دوران پادشاهی شیخ تمیم هم ادامه خواهد داشت زیرا ابزار و امکانات لازم برای ادامه سیاست های شیخ حمد بن خلیفه همچنان موجود است.
برای درک روابط خوب قطر با آفریقا می توان به از سرگیری مجدد روابط میان دوحه و آدیس ابابا در نوامبر سال 2012 اشاره کرد.
روابط میان قطر و اتیوپی پس از متهم شدن دوحه از طرف آدیس آبابا به حمایت از اریتره و گروه های تندروی جهادی در سومالی چند سالی قطع شده بود.
قطر با استفاده از روابط خوبش با آفریقا، ابزار گاز و نفت، ابزار رسانه ای(شبکه الجزیره)، ابزار اقتصادی(خرید شرکت های منطقه ای و جهانی)، ابزار نظامی(میزبانی پایگاه نظامی بیگانه از جمله میزبانی از بزرگ ترین پایگاه نظامی آمریکا در منطقه)، ابزار انسانی(کمک های بشردوستانه به کشورها در زمان سختی)‌، ابزار سیاسی( میانجیگری در منازعات سیاسی و حمایت از انقلاب های عربی) ، میزبانی از فعالیت های مختلف بین المللی چون کنفرانس های سیاسی و اقتصادی و حتی میزبانی جام جهانی 2022 ، هنوز امکانات خوبی برای پیگیری سیاست های دوران پادشاهی شیخ حمد را در دست دارد و در واقع انگیزه این کشور برای پیگیری این سیاست های پر هزینه به سبب بهره مندی از همین امکانات است.
برای پی بردن به این واقعیت که قطر در آفریقا همچنان در مسیر سیاست شیخ حمد بن خلیفه گام بر خواهد داشت می توان به منافع ملی مورد نظر قطر اشاره کرد.
قطر سعی دارد بر اساس سیاست خارجی تدوینی خود، مشکل کوچک بودن اراضی قطر را که می تواند سبب آسیب پذیری امنیتی شود بر طرف سازد.
این کشور با وجود بهره مندی از اموال و دارایی مناسب در دورانی که عراق به کویت حمله کرده بود(1990) به شدت به هراس افتاده بود.
مساحت قطر و تعداد و ترکیب جمعیتی آن در حدی است که نمی تواند قدرت کافی را برای دوحه در برابر برخی تهدیدات فراهم آورد در نتیجه به دلیل اختلافاتی که با عربستان دارد همیشه احساس خطر می کند به همین دلیل سعی دارد این نقیصه را با در پیش گرفتن سیاست خارجی مناسب که بتواند جایگاه منطقه ای و بین المللی دوحه را تقویت کند برطرف نماید.
یکی از نگرانی های کشورهای کوچک این است که مبادا تغییرات منطقه ای و بین المللی بر شرایط داخلی آن تاثیر بگذارد در نتیجه چنین کشورهایی سعی دارند با تقویت جایگاه منطقه ای و بین المللی خود و در واقع با توسعه روابط بین المللی، خود را از برخی خطرات داخلی نجات دهند.
یکی از گزینه های قطر در حوزه سیاست خارجی این است که خود را از اقتصاد تک محصولی و مبتنی بر درآمدهای گازی رها کند و همین گزینه یکی از اصلی ترین دلایل حضور این کشور در آفریقاست.
دوحه سعی دارد در آفریقا سرمایه گذاری های متعددی داشته باشد و آفریقا نیز برای رهایی از برخی مشکلات به شدت علاقه مند به سرمایه گذاری خارجی است.
یکی از علاقه مندی های مورد توجه آفریقا این است که خود را از قید واردات مواد غذایی آزاد کند در نتیجه به شدت به سرمایه گذاری خارجی در بخش کشاورزی ابراز علاقه می کند اما می داند رکود اقتصادی غرب تا اندازه ای کار را برای جذب سرمایه گذاری دشوار کرده است در نتیجه این کشور به شدت به اموال کشوری چون قطر نیاز دارد.
مناطق غربی آفریقا مناطق نفت خیزی است در نتیجه قطر سعی دارد حضور خود را در این مناطق در کنار شرکت های بز رگ نفتی غرب تجربه کند، در نواحی شرقی آفریقا نیز منابع آبی فراوانی وجود دارد که سرمایه گذاری در این مناطق می تواند فقر آبی برخی کشورها از جمله کشور قطر را حل کند.
مناطق غربی و شاخ آفریقا نیز مناطق ژئو استراتژیکی هستند زیرا نقش موثری در امنیت جهان عرب و کشورهای کوچک خلیج فارس دارند همانگونه که می توانند از مناطقی باشند که به شدت امنیت کشورهایی چون مصر، لیبی، عربستان،‌الجزایر و مغرب را تهدید می کنند.
این مناطق با توجه به ارتباطی که با دریای سرخ دارند برای قطر هم حیاتی است به همین منظور برای کشورهای حاشیه خلیج فارس منطقه ای ژئو استراتژیک به شمار می آیند.
چنین مناطقی در تامین امنیت انتقال محموله های نفتی به غرب نیز حایز اهمیت اند.
بر اساس آنچه گفته شد سیاست های قطر در آفریقا را می توان سیاست هایی در خدمت منافع ملی این کشور دانست و آنها را در زمینه های مختلفی دسته بندی کرد.
1- میانجیگری میان کشورهای آفریقایی
قطر در این زمینه بارها نقش خود را ایفا کرده که مواردی از آن را می توان این گونه برشمرد.
استفاده از کاهش نقش مصر و لیبی برای وساطت میان دولت سودان و شورشیان دارفور که از سال 2008 آغاز شد و همچنان ادامه دارد.
میانجیگری میان اریتره و جیبوتی در سال 2010 برای حل مشکل مرزی میان دو کشور که به امضای توافقنامه میان دو طرف انجامید تا نیروهای حافظ صلح در منطقه مرزی این دو کشور آفریقایی مستقر شوند.
قطر در پی از سرگیری مجدد روابط با اتیوپی با حمایت غرب پیگیر وساطت میان آدیس آبابا و اسمره شد.
دوحه این سیاست ها را با مشوق های مالی چون وعده سرمایه گذاری پیگیری می کند مثلا در قضیه دارفور وعده داده بود اگر توافقنامه دوحه میان دولت و شورشیان سودان عملی شود دو میلیارد دلار در بانک توسعه دارفور ودیعه گذاری می کند.
2- وعده سرمایه گذاری در حوزه نفت
قطر با سرمایه گذاری سه میلیارد و 800 میلیون دلاری در بخش های متنوع آفریقا یکی از شش کشور بزرگ از نظر حجم سرمایه گذاری در این قاره است ضمن اینکه بر اساس آمارهای رسمی، موسسه سرمایه گذاری قطر در سال 2012 حدود 30 میلیارد دلار در آفریقا هزینه کرده است و همین امر سبب شد تا برخی ازکشورهای آفریقایی چون چاد و آفریقای مرکزی به شدت تشنه توسعه روابط با قطر باشند.
قطر در بخش نفتی موریتانی نیز هزینه کلانی کرده است، شرکت قطر للبترول(شرکت نفت قطر) 25 درصد سهام بهره برداری نفت و گاز در منطقه تاودنی موریتانی،نزدیک مرز با الجزایر، را در اختیار دارد و هم زمان پیگیر طرح اتصال شرق به غرب آفریقا از طریق خط آهنی است که از شهر نیالا در سودان آغاز و با عبور از مرزهای چاد و سودان وارد کشور چاد می شود و سپس به سمت کامرون، نیجریه و سواحل اقیانوس اطلس امتداد می یابد.
3-کمک های بشردوستانه
یکی از ابزارهای قطر برای توسعه نفوذ در دیگر کشورها استفاده از ابزار کمک بشر دوستانه است.
این کشور پس از عربستان در این زمینه نقش دوم را در آفریقا دارد، جمعیت های خیریه قطری به ویژه در شاخ آفریقا و غرب این قاره حضور فعالی دارند و ساخت مساجد، مدارس اسلامی و‌ مراکز درمانی در اولویت فعالیت این جمعیت هاست.
4- حضور رسانه ای
یکی از مهم ترین ابزارهای حضور قطر در آفریقا رسانه است و مهم ترین نقش را در این زمینه شبکه الجزیره دارد. این شبکه با حمایت از انقلاب های عربی در مصر و تونس و راه اندازی شبکه ای به زبان سواحیلی حدود 100 میلیون بیننده را به خود اضافه کرد و در واقع انحصار بی بی سی را در مناطق جنوبی و شرقی آفریقا شکست.
در هر حال قطر درکنار ابزارهای کافی برای توسعه نفوذش در آفریقا با چالش هایی نیز مواجه است که یکی از آنها تردید در حسن نیت این کشور( متهم شدن قطر به طرفداری از طرف خاصی از درگیری ها مثل هواداری از نظام سیاسی سودان در میانجیگری دوحه در قضیه دارفور) و دیگری بی نتیجه ماندن میانجیگری های این کشور در برخی از منازعات آفریقاست که دارفور نمونه ای از این ناکامی است.
چالش دیگری که قطر در آفریقا با آن روبروست مخالفت گروه های مختلف آفریقایی با مداخله های قطر است مثلا در قضیه مداخله قطر در امور لیبی برخی از چهره های معروف لیبی دوحه را به تلاش برای حمایت از گروهی خاص به ویژه اسلامگرایان تندرو متهم کردند و حتی برخی گفته اند ثمره دخالت قطر در لیبی بروز حوادثی چون کشته شدن سفیر آمریکا در بنغازی بوده است.