راهكارهاي مقابله با ريزگردها درخوزستان چیست؟

«سپر يوني»؛ آخرين (يا جديدترين) راهكار سازمان حفاظت محيط زيست براي مقابله با ريزگردها در همان ابتداي راه با چالش مواجه شده است.

طرحي كه دولت دهم، 21 خرداد ماه، چند روز پيش از انتخابات رياست‌جمهوري در خوزستان افتتاح كرد و مدعي شد اين طرح 50 تا 80 درصد گرد و غبار ورودي به كشور را كاهش مي‌دهد، اما اين سپر مخالفاني پيدا كرده است؛ نه تنها در بين كارشناسان بلكه در ميان بخش ديگري از دولت.

اين تكنولوژي روسي كه به دليل تحريم‌ها اسم شركت سازنده و تصاوير آن اجازه انتشار ندارد، با نام «دستگاه تعديل‌كننده كيفيت هوا و اقليم»، «رسوب‌دهنده الكتروستاتيك» يا اصطلاحا «سپر يوني» شناخته شده و از يك ماه پيش در «مركز تحقيقات و مديريت هوا و تغييرات اقليمي خوزستان» در 25 كيلومتري غرب اهواز (اطراف حميديه) به‌كار گرفته شد.

احمدرضا لاهيجان‌زاده، مديركل حفاظت محيط زيست خوزستان در اين باره مي‌گويد: از چهار، پنج دهه گذشته برخي كشورهاي پيشرفته به دنبال اجراي روش‌هايي بودند كه از تغيير در سطوح جوي استفاده‌هاي اقتصادي، كشاورزي، نظامي و... كنند.

اين تكنولوژي پيشرفته در حال حاضر در اختيار تعداد معدودي از كشورهاي دنيا قرار دارد. «سپر يوني» يكي از اين تكنولوژي‌هايي است كه با باروري ابرها، ايجاد بارندگي، توليد ابر، كاهش دما، افزايش رطوبت، از بين بردن مه و اخيرا براي كاهش ميزان غبار استفاده مي‌شود. اين سيستم كه در خوزستان به صورت تحقيقاتي نصب و راه‌اندازي شده صرفا براي مقابله با ريزگردها پيش‌بيني شده مي‌توان در صورت لزوم با كمي تغييرات ساير كاركردهاي آن را نيز مورد استفاده قرار داد.

وي توضيح مي‌دهد: اين مركز تحقيقاتي كار خود را با پنج دستگاه آغاز كرد كه با نقص فني يكي از دستگاه‌ها اكنون با چهار دستگاه فعال است. دستگاه‌ها به‌گونه‌يي مكان يابي و نصب شده‌اند كه در زاويه 30 درجه از باد شمال غرب به جنوب شرق (باد غالب در منطقه) عمل مي‌كنند و حدود 120 كيلومتر مربع را تحت پوشش قرار مي‌دهند.

لاهيجان‌زاده مي‌افزايد: اين سيستم با استفاده از الكتريسيته، يون‌هايي توليد و در ارتفاعات (حدود 10 كيلومتر) ساطع مي‌كند. به اين ترتيب يك لايه و فضاي باردار در بخش بالاي جو، ايجاد و فضا دوقطبي (مثبت و منفي) مي‌شود. در نتيجه ذراتي (گرد و غبار) كه در اين فضاي دو قطبي قرار گرفته‌اند باردار شده و با اتصال به يكديگر سنگين و در يك مسير كوتاه نشست مي‌كنند. اين فرآيند همچنين باعث افزايش رطوبت در فضاي باردار و در نهايت سنگيني ذرات و نشست آنها مي‌شود.



نه باران، نه ريزگرد

اخيرا اما تعدادي از مسوولان سازمان هواشناسي در نشستي گفته‌اند اين تكنولوژي كه براي باروري ابرها در آذربايجان غربي و كاهش گرد و غبار در خوزستان وارد شده، بي‌فايده و تاكنون تاثيري نداشته است.

مسعود دهملايي، مديركل هواشناسي خوزستان مي‌گويد: هنوز نمي‌توان درباره اين طرح و تاثير آن در كاهش گرد و غبار اظهارنظر كرد چون در مرحله آزمايشي است. ولي ما مي‌خواهيم كمك كنيم كه تصوير واقعي‌تري از كاركرد آن به دست‌ آيد. در هر حال فعلا به نتيجه قطعي و تاييد‌كننده‌يي نرسيديم. البته درباره كاركرد ديگر اين دستگاه يعني باروري ابرها با اطمينان بيشتري مي‌توان اظهارنظر كرد و نتايج نشان مي‌دهد كه تاثيري در بارندگي نداشته است.

وي با اظهار بي‌اطلاعي از سابقه كار اين دستگاه‌ها، تاكيد مي‌كند: سازمان هواشناسي در اجراي اين طرح نقشي ندارد و سازمان محيط زيست با پيمانكار قرارداد بسته است. چيزي كه ما مي‌گوييم اين است كه اين دستگاه‌ها ابتدا بايد در محيط آزمايشگاهي مورد مطالعه قرار مي‌گرفتند يا نتايجي از استفاده آنها به دست مي‌آمد و با يك پيش‌زمينه در اينجا راه‌اندازي مي‌شد. اينكه پيمانكار قبلا در چه كشورهايي كار كرده و چه نتايجي به دست آورده همه اينها سوالاتي است كه بايد پاسخ داده شود تا ذهنيت مردم روشن و اميدواري نسبت به اين تكنولوژي ايجاد شود.



20 درصد اما سريع

لاهيجان‌زاده، مديركل محيط زيست خوزستان اما مي‌گويد: از اين دستگاه‌ها انتظار معجزه نداريم و قرار نيست معضل گرد و غبار را حل كند. اين روش حتي اگر 20 درصد گرد و غبار را هم كم كند، خوب است. چرا كه براي مهار ريزگردها هيچ‌كدام از راه‌ها به‌تنهايي كافي نيست و همزمان بايد آبگيري تالاب‌ها، مالچ‌پاشي و توسعه فضاي سبز و كمربند سبز اجرا شود. مزيتي كه سپر يوني در مقايسه با ساير راهكارها دارد، سرعت نتيجه‌گيري است. زيرا مثلا براي احياي تالاب‌ها و مالچ‌پاشي 10 سال زمان لازم است اما سپر يوني به سرعت جواب مي‌دهد. مساله مورد بحث در حال حاضر درصد كاهش گردوغبار است كه در يك ماه گذشته مورد بررسي قرار گرفته است، اما به دليل پيچيدگي داده‌ها فعلا نمي‌توان نتيجه كلي گرفت.

وي درباره تبعات و مضرات احتمالي اين روش توضيح مي‌دهد: ولتاژ دستگاه بسيار پايين است و آنگونه كه مشاور طرح گفته تاكنون مقاله‌يي درباره ضررهاي اين فناوري منتشر نشده اما درباره فوايد آن مقالات بسياري موجود است. البته تمام مراحل كار با سازمان حفاظت محيط زيست بود. اين سازمان از يك سال پيش بررسي اين روش را آغاز كرده و بازديدهايي نيز از كاركرد آن در كشور روسيه (باروري ابرها) و امارات (كاهش گرد و غبار) داشته است. ابتدا قرار اين بود كه دستگاه‌ها براي تعديل هواي تهران به كار گرفته شود اما بعد مقرر شد به صورت آزمايشي در اهواز راه‌اندازي شود و در صورت مثبت بودن نتايج براي جلوگيري از ورود گرد و غبار به كشور، در مرزها مورد استفاده قرار گيرد.

لاهيجان‌زاده تاكيد مي‌كند: بديهي است در صورتي كه راندمان موردنظر سازمان محيط زيست تامين شود اين دستگاه‌ها به تعداد كافي در محدوده مرزي نصب مي‌شود تا بتواند درصدي از گرد و غباري كه از كشورهاي همسايه وارد استان مي‌شود را مهار كند. پيشنهاد اوليه شركت سازنده براي تمام كريدورهاي منتهي به اهواز حداقل 25 دستگاه بود و قطعا براي پوشش آبادان تا ايلام به تعداد خيلي بيشتري نياز است.



تكنولوژي بدون شناسنامه

غلامرضا گودرزي، عضو هيات علمي دانشگاه علوم پزشكي اهواز كه از منتقدان اين طرح است مي‌گويد: مدتي پيش سازمان محيط زيست تعدادي از اساتيد خوزستاني را براي مشاوره طرح دعوت كرد. آنها بازبيني كاتالوگ و اطلاع كامل از مشخصات دستگاه‌ها همچنين تاييد سازمان‌هاي ذي‌صلاح براي انتشار جريان الكتريكي در فضاي باز را به عنوان پيش‌شرط مطرح كردند اما سازمان محيط‌زيست از ادامه كار سر باز زد.

وي مي‌افزايد: اين تكنولوژي هم‌اكنون در ابعاد كوچك‌تر در صنايع (كارخانه‌هاي فولاد و سيمان) براي كاهش غبار استفاده مي‌شود، با اين تفاوت كه در كارخانجات فضا بسته و قابل كنترل است. انتشار فركانس‌ها در فضاي باز بايد حتما بررسي شود چرا كه تاثير آنها روي انسان‌ها و حيوانات هنوز ناشناخته است.

گودرزي تصريح مي‌كند: تكنولوژي كه شناسنامه نداشته باشد و متخصصان داخلي هم آن را تاييد نكرده باشند، تكنولوژي تحميلي است.



يون‌ها و انسان‌ها

مهران افخمي، محقق و استاد دانشگاه در رشته محيط زيست نيز اين طرح را داراي مشكلات زيادي مي‌داند: اثرات يون‌هاي ساطع شده روي انسان‌ها و حيوانات ناشناخته است. كارايي اين سيستم در هيچ كشوري به صورت مستند ثبت نشده و هيچ‌كدام از كشورهاي غربي و پيشرفته تاكنون از اين سيستم استفاده نكرده‌اند.

وي با بيان اينكه انتقال تكنولوژي در كار نيست و عملا وابستگي است، مي‌افزايد: حتي در صورتي كه دستگاه‌ها عمل كنند، محل ريزش ريزگردها معلوم نيست زيرا ممكن است با غلظت بالا روي شهر يا روستايي فرود آيند. علاوه بر اين هزينه سيستم بسيار بالاست. هر كدام از دستگاه‌ها حدود پنج ميليارد تومان قيمت دارند و تعداد بسيار زيادي از آنها براي پوشش نواحي مرزي مورد نياز است زيرا هركدام عملا بيش از چند كيلومتر را پوشش نمي‌دهند.



نسخه‌پيچي

از مالچ بيولوژيك و ساخت دستگاه‌هاي تصفيه هوا گرفته تا راهكار ديپلماسي و بيابان‌زدايي اراضي عراق، نسخه‌هايي است كه هنوز نتوانسته ريزگردهاي 12ساله را ريشه‌كن كند. حال در غيبت مطالعات علمي جامع بايد منتظر بود و ديد، «سپر يوني» مي‌تواند سد راه گرد و غبار شود؟