چگونه می توان حکم یک مرجع تقلید را حکم ابلیس دانست؟!

اوایل هفته جاری به نقل از آیت الله بیات زنجانی فتوایی منتشر شد که بر اساس آن فرد روزداری که عطش بر او غلبه پیدا کرده است می تواند به مقدار ضرورت آب بنوشد در حالی که روزه خود را افطار نکرده است و قضایی هم قاعدتا بر آن مترتب نخواهد شد.

این فتوای جدید آیت الله بیات زنجانی برخی از مومنین و برخی از رسانه ها را به کند و کاو در این باب واداشت و هر یک به گونه گون نظر  دیگر مراجع تقلید را در این زمینه جویا شدند.

به گزارش «تابناک»، آیت  مکارم شیرازی به مخالفت با چنین فتوایی برخاست و گفت : این روایت از نظر سند و دلالت زیرسئوال است و خلاف نظر اجمع علمای اسلام و ضرورت دین است. اگر کسی مریض بود و توانایی نداشت اسلام اجازه می‌دهد روزه خود را افطار کرده و قضای آن را به جا آورد.وی گفت: نمی‌توان هم روزه دار بود و هم آب نوشید تمام مسلمانان این کار را نادرست می‌دانند.

آیت الله مکارم مریض بودن را شرط افطار پیش از موعد روزه روزه دار اعلام می کند و می گوید فردی که مریض باشد و توانایی نداشته باشد، می تواند افطار کند و بعدا قضای آن را به جا آورد.

در حالی که آیت الله سیستانی از قید مریض بودن را نمی آورد و معتقد است که اگر کسی مریض هم نبود اما نتوانست ادامه دهد می تواند روزه خود را افطار کند و کفاره ای هم بر او واجب نباشد:

هر شخصی که می تواند از طلوع فجر تا اول شب روزه بگیرد و از این جهت در زحمت غیرقابل تحمل واقع نمی شود وظیفه دارد روزه بگیرد، یا آنکه سفر کند و سپس روزه اش را قضا کند، اما کسانی که روزه گرفتن به این مدت برایشان میسر نیست باید یا سفر کنند و یا آنکه از اول طلوع فجر نیت روزه نمایند، ولی هر وقت احساس کردند ادامه روزه برایشان غیر قابل تحمل است افطار نموده به مقدار لازم آب و یا غذا بخورند و سپس روزه این روز را قضا نمایند و کفاره ای بر آنان نیست.

آیت الله برقعی البته همراهی بیشتری با آیت الله بیات زنجانی می کند و فتوای وی را شجاعانه می داند که برای حل مشکل مکلفان بیان شده است. چرا که وی می گوید ما نمي توانيم براي كساني كه مشكلي دارند فقط بگوييم كه بايد سفر برود تا بتواند روزه خود را نگيرد و تاكيد كنيم كه در هر حالي بايد روزه گرفت. دين اسلام دين سخت و جمودي نيست. وی اینگونه ادامه می دهد:

مشابه چنين نظراتي در فقه ما بسيار است. همانطور كه معظم له به كتاب وسايل الشيعه استناد كردند .همانطور كه در فقه شيعي به احكام استناد مي شود به عقل و اجماع نيز استناد مي شود. در گذشته بسياري از احكام محدود بوده و در زمان حاضر موضوعاتي مطرح مي شود كه در چنين رواياتي نيامده است يا نظرات سختگيرانه يي مطرح مي شود كه در فقه اسلامي ما با چنين شرايطي رو به رو نبوده ايم.ما نمي توانيم سختگيرانه به احكام شيعي نظر داشته باشيم و فقط احكام را ملاك قرار دهيم و بگوييم كه بايد همان اجرا شود.

در حالي كه فقيه آگاه به زمانه مي تواند با توجه به شرايط و زمانه احكام خود را بر پايه استدلال شرعي و عقلي فتواي خود را اعلام نمايد.ما نمي توانيم براي كساني كه مشكلي دارند فقط بگوييم كه بايد سفر برود تا بتواند روزه خود را نگيرد و تاكيد كنيم كه در هر حالي بايد روزه گرفت. دين اسلام دين سخت و جمودي نيست. آيت الله زنجاني در صدور چنين حكمي پا را فراتر از حكم منصوص گذاشته و آن هم براي اين است كه مكلف بتواند وظيفه اش را انجام دهد.

اما حجت الاسلام والمسلمین دکتر محمدمهدی گرجیان، عضو هیئت علمی گروه فلسفه و کلام و معاون پژوهشی و فناوری اطلاعات دانشگاه باقرالعلوم(ع) واکنش بسیار تندی را در مورد این فتوا نشان می دهد. واکنشی که ظاهر امر بر این است که در بحث های طلبگی و حوزی جایی ندارد و وی در واکنش به یک مساله خرق عادت می کند و گفته یک مرجع تقلید را قیاسی ابلیسی می داند.

وی در مورد این نظر گفت: این فتوا، خرق اجماع کل علمای عالم اسلام است. اگر قولی در میان اقوال مطرح شود که در طول تاریخ هیچ قولی با او همراهی نکند؛ مثل همین حالتی که اکنون به وجود آمد. به آن خرق اجماع مرتب می‌گویند، چون نه علمای شیعه و نه علمای سنی تاکنون چنین اظهار نظری نداشتند.

وی افزود: ممکن است کسی بخواهد حرف جدیدی بزند تا دیگران بگویند او نوپرداز است و معروف شود.اگر این گونه باشد بحث مبنای دینی ندارد اما اگر بخواهد مبنای دینی داشته باشد این قول با اجماع مرتب علما در طول تاریخ و اجماع مرتب علما در عصر حاضر مخالفت دارد، لذا این قول هیچ سندیتی ندارد و اگر سندیتی داشت در طول تاریخ یکی از علمای شیعه و سنی به چنین قولی قائل می شد.

وی در پاسخ به این سوال که ایشان در مقدمه این فتوا استناد می کند به حدیثی و بعد نتیجه می گیرد، نظر شما در این ارتباط چیست؟، گفت: بسیاری از فتواهای ناصحیح هم مستند به حدیث است اما چه حدیثی؟ اولا باید سند حدیث را نگاه کرد. دوم باید دلالت را نگاه کرد یعنی حدیث سندا و دلالتا باید مورد تأیید باشد.

گرجیان در ادامه سخنانش اظهار داشت: حدیثی که ایشان مطرح می کند در رابطه با "ذی العُطاش" است. ذی العُطاش به افرادی می گویند که بیماری تشنگی شدید دارند اگر این افراد چند دقیقه ای آب نخورند می میرند. یعنی اگر هر روز بیست لیتر هم آب بخورد باز احساس تشنگی می کند. ذی العطاش مورد مستثنی است؛ فردی است که بیمار است و همیشه باید آب بنوشد و اگر چند دقیقه ای آب نخورد می میرد. البته ذی العطاش فردی است که هیچ گاه امید سلامتی و خوب شدن ندارد تا در آن زمان روزه بگیرد. نمی توان این حالت را با حالت بیان شده توسط آقای زنجانی مقایسه کرد این همان قیاس ابوحنیفه است که امام صادق(ع) در پاسخ او فرمود این قیاس ابلیس است!

این گونه سخن گفتن درباره حکم یک مرجع تقلید اساسا با اساس طبلگی در تعارض است. اگر جای بحث های فراوان فقهی و حقوقی در حوزه برپا نگردد در کجا باید برپا گردد؟ به فرض حکم جدید آیت الله زنجانی به گفته گرجیان برای معروف شدن باشد! اما این حکم از زبان یک مجتهد و مرجع تقلید باید شده است دیگر. حتی اگر حکمی غلط هم باشد! نباید آن را ابلیسی دانست که دیگر هیچ مجتهدی را جرات بیان فتوای نو نخواهد بود! می شود مناظره کرد، استدلال کرد و... اما نمی توان زبان به طعن و تهمت گشود. این از سیاق حوزویان به دور است.