برخی از مشکلات سلامتی و بیماری‌ها بین زنان و مردان مشترک هستند اما از سوی دیگر زنان مشکلات سلامتی مخصوص به خود را دارند که به موجب آنها نیازمند مراقبت‌های ویژه‌ای نیز هستند.
متخصصان زنان همواره تاکید دارند که وظیفه آگاهی از این مشکلات و مراقبت از زنان تنها منحصر به خود آنها نمی‌شود بلکه مردان نیز مسئولیت‌هایی در این زمینه دارند و باید از این حیث مراقب همسران خود باشند.
زندگی زنان طی قرن‌ها تغییرات زیادی کرده است. از نظر تاریخی، زندگی به ویژه برای اغلب زنان دشوار بوده است. علاوه بر خطرات فراوان و بیماری‌ها، اغلب آنها در سنین پایین ازدواج کرده و مادر می‌شوند.
ضمن اینکه بسیاری از آنها به کثرت دچار حاملگی‌های خواسته و ناخواسته می‌شوند در گذشته حتی مسئله وضع حمل به تنهایی خطرناک بوده و در موارد متعدد سبب مرگ مادران می‌شده است. در گذشته عمر زنان به اندازه‌ای کفاف نمی‌داد که دورانی به نام یائسگی یا کهنسالی را تجربه کنند.
در قرن 19 میلادی محدوده عمر زنان 50 سال بود. اکنون در هزاره جدید، شاخص امید به زندگی در میان زنان آمریکایی به 82 سال رسیده و همچنان نیز در حال افزایش است. در عصر حاضر در مقایسه با گذشته زنان نه تنها عمر طولانی‌تری می‌کنند بلکه امکان لذت بردن از زندگی در طول عمر خود را نیز دارند. اما برای تحقق این امر، زنان باید کنترل بیشتری بر وزن خود داشته باشند و دریابند که چگونه می‌توانند سطح سلامت و تندرستی خود را بهبود بخشند. این مسئله همچنین آگاهی مردان از موضوعات مرتبط با بهداشت زنان را افزایش داده و آنها را حامی سلامت زنان می‌کند.
«پزشکی زنان» یکی از شاخه‌های اصلی علوم پزشکی است که به بررسی مشکلات سلامت زنان می‌پردازد.
دسترسی هر یک از زنان به دانش مرتبط با مشکلات سلامتی آنان نه تنها فقط درباره دستگاه تولیدمثلی بلکه همچنین درباره تمام جنبه‌های مرتبط با سلامت بدن آنها اهمیت دارد.
خبرگزاری ایسنا به نقل از پایگاه اینترنتی «مدیسین‌نت» به معرفی مشکلات و چالش‌های مرتبط با بهداشت و سلامت زنان و راهکارهای پیشگیری، مقابله و درمان آنها پرداخته که به شرح زیر است:
سلامت و تندرستی عمومی زنان
در حال حاضر اطلاعات موثقی درباره بیماری‌های و مشکلات زنان وجود دارد که این اطلاعات تنها محدود به مشکلاتی نظیر سوء‌تغذیه، اعتیاد، اعتیاد به الکل و افسردگی نمی‌شود بلکه موضوعات پایه‌ای نظیر تغذیه مناسب، سلامت قلب و تمرینات ورزشی را نیز دربرمی‌گیرد.
به عنوان مثال حفظ وزن متعادل و تناسب اندام در زنان بسیار مهم است. در صورتی که اندازه دور کمر زنان از 89 سانتی‌متر بیشتر شود، احتمال ابتلا به بیماری‌های قلبی، فشارخون بالا و دیابت در آنها قوت می‌گیرد که مصرف متعادل وعده‌های غذایی، حذف تنقلات پس از صرف شام و انجام فعالیت‌های جسمانی علاوه بر فعالیت‌های روزانه، راه‌های موثری در کنترل وزن و کاهش خطر ابتلا به فهرست بلندبالایی از مشکلات سلامتی هستند.
استعمال دخانیات برای زنان مضر و خطرناک است. متاسفانه زنان با وجود اطلاع از خطرات دخانیات برای سلامت‌شان به این عادت غلط ادامه می‌دهند. با وجود اینکه تصور می‌شود شمار زنان سیگاری رو به کاهش است اما همچنان 19 درصد از زنان آمریکایی تا سال 2003 میلادی از دخانیات استفاده می‌کردند.
به رغم تبلیغات وسیع درباره نقش سیگار در ابتلا به بیماری‌های ریوی شامل سرطان، بیماری‌های قلبی و شمار بسیاری مشکلات جسمی مرتبط با سیگار، زنان همچنان به استعمال دخانیات می‌پردازند. مصرف الکل و نوشیدنی‌های الکلی نیز یکی از خطرات جدی برای سلامت محسوب می‌شود. اگرچه زنان در مقایسه با مردان در سنین بالاتر و به میزان کمتری به نوشیدن مشروبات الکلی روی می‌آورند اما با این حال مصرف الکل در آنها سبب بروز مشکلاتی نظیر مسمومیت الکلی، سیروز کبدی و هپاتیت می‌شود.
زنان همچنین باید بدانند که روند جذب برخی داروها در آنها متفاوت از مردان است و در برخی موارد و برای برخی درمان‌ها روند جذب داروها کندتر و در برخی موارد نیز سریعتر است. همچنین ضرورت دارد زنان درباره نوع و میزان مناسب داروهایی که دریافت می‌کنند، اطلاعات کافی داشته باشند.
بیماری‌های رایج در زنان
بسیاری از بیماری‌ها به یک میزان هر دو جنس را مبتلا می‌کنند اما بروز برخی بیماری‌ها در زنان شایع‌تر است. به عنوان مثال بیماری «سنگ کیسه صفرا» در زنان سه تا چهار برابر شایع‌تر از مردان است. همچنین نسبت ابتلا به «سردردهای میگرنی» در زنان نسبت به مردان سه به یک است.
از بیماری‌های دیگری که زنان را بیش از مردان مبتلا می‌کنند می‌توان به سندرم روده تحریک پذیر و عفونت مجاری ادراری اشاره کرد. عفونت‌های مجاری ادراری شامل عفونت مثانه و عفونت کلیوی جزو اصلی‌ترین مشکلات سلامتی هستند که بیش از همه زنان به آن مبتلا می‌شوند. بیماری‌های کلیوی نیز یکی از عوامل موثر در ابتلا به فشارخون بالا هستند. ضمن اینکه پس از 50 سالگی عارضه فشارخون بالا در زنان بیش از مردان شایع است.
علاوه بر بیماری‌های فوق، اختلال سیستم ایمنی در زنان بیش از مردان شیوع دارد. این اختلالات باعث بروز بیماری‌هایی نظیر «ام اس»، «سندروم شوگرن» و «سل پوستی» یا «لوپوس» می‌شوند. در این بیماری‌ها سیستم ایمنی بدن به بافت بدن حمله می‌کند. اختلالات سیستم ایمنی به طور متوسط 12 میلیون آمریکایی را مبتلا کرده که سه چهارم آنها را زنان تشکیل می‌دهند. یک اختلال سیستم ایمنی به نام «رماتیسم مفصلی» به تنهایی 1.3 میلیون آمریکایی را مبتلا کرده است که دو سوم این مبتلایان زن هستند.
«پوکی استخوان» نیز یک بیماری مشترک بین زنان و مردان است که در آن تراکم استخوانی کاهش می‌یابد. با این حال به طور کلی این بیماری یکی از نگرانی‌های جدی سلامتی در زنان محسوب می‌شود. برخی از مطالعات نشان می‌دهند که از هر دو زن بالای 50 سال یک زن در طول زندگی دچار شکستگی استخوان ناشی از ابتلا به پوکی استخوان می‌شود. برخی از زنان تا سن 65 سالگی حدود نیمی از تراکم استخوانی خود را از دست می‌دهند. یک پزشک می‌تواند با سنجش به موقع تراکم استخوانی در زنان برای جلوگیری از کاهش بیشتر تراکم استخوانی، آنها را راهنمایی کند.
سرطان در زنان
ابتلا به برخی سرطان‌های شایع در زنان یک نگرانی جدی محسوب می‌شود. این سرطان‌ها شامل سرطان‌های پستان، دهانه رحم، رحم و تخمدان و همچنین سرطان‌های پانکراس، روده بزرگ و ریه هستند که در زنان شایع‌ترند.
«سرطان پستان» دومین عامل اصلی مرگ و میرهای ناشی از سرطان در میان زنان است. در ایالات متحده زنان 12.2 درصد با خطر ابتلا به سرطان پستان مواجه هستند. مطالعات پزشکی نشان می‌دهد که تشخیص و درمان زودهنگام شانس درمان مبتلایان به این سرطان را افزایش می‌دهد. در حال حاضر از تکنیک‌هایی مانند «ماموگرافی» و آزمایش و نمونه‌برداری از بافت پستان برای تشخیص این سرطان استفاده می‌شود.
تشخیص «سرطان تخمدان» در مراحل اولیه بسیار دشوار است. به همین دلیل از آن به عنوان «قاتل خاموش» یاد می‌شود. این سرطان ممکن است در هر سنی رخ دهد و احتمال ابتلای زنان به این سرطان با افزایش سن افزوده می‌شود. ضمن اینکه در صورت وجود سابقه این سرطان در خانواده احتمال ابتلا به آن نیز افزایش می‌یابد. در ایالات متحده آمریکا از هر 70 زن یک نفر به سرطان تخمدان مبتلا می‌شود.
«سرطان روده بزرگ» که در روده یا راست روده بروز می‌کند از سرطان‌های شایع در زنان است. بیشتر موارد ابتلا به سرطان روده بزرگ در سنین بالای 50 سال رخ می‌دهد. در زنانی که سابقه ابتلا به یکی از سرطان‌های پستان، رحم و تخمدان را دارند احتمال ابتلا به سرطان روده بیشتر است. بنابراین انجام معاینات ادواری برای زنان بالای 50 سال توصیه می‌شود. نتایج مطالعات نشان می‌دهد داشتن رژیم غذایی سرشار از میوه‌ها و سبزیجات و علاوه بر آن مواد خوراکی سرشار از «آنتی اکسیدان‌ها» نه تنها می‌تواند خطر ابتلای زنان به سرطان روده بزرگ را کاهش دهد بلکه در پیشگیری از سایر سرطان‌ها نیز تاثیر چشمگیر دارد.
«سرطان ریه» پرچمدار اصلی مرگ و میرهای ناشی از سرطان در میان زنان است. از آنجا که استعمال دخانیات عامل اصلی ابتلا به سرطان ریه است پر واضح است که خودداری از کشیدن سیگار عامل اصلی پیشگیری از این بیماری مرگ‌آور است. ترک سیگار برای کاهش لطمات ناشی از استعمال دخانیات و بهبود سلامت بدن در بلندمدت ضروری است.
خطرات جراحی‌های زیبایی در زنان
آمارها حاکی از انجام سالانه دست‌کم 600 هزار عمل جراحی زیبایی در میان زنان است. تنوع جراحی‌های زیبایی و همچنین تعداد زنانی که تن به این جراحی‌ها می‌دهند همواره رو به افزایش است. از جمله این اقدامات و جراحی‌ها که در بسیاری از موارد آسیب‌های جدی به بدن وارد می‌کنند شامل لایه‌برداری پوست، تزریق «بوتاکس» و «کلاژن»، جراحی‌های لیزری برای درمان ریزش مو و یا رفع موهای زائد و «لیپوساکشن» (عمل تخلیه توده چربی‌ها از زیر پوست) هستند. بسیاری از زنان از عوارض احتمالی این جراحی‌ها و به ویژه خطراتی که استفاده از روش‌های غیراستاندارد در آرایشگاه‌ها دارند بی‌اطلاع هستند و سلامت خود را به طور جدی به خطر می‌اندازند.
عادت ماهیانه و سندرم پیش از قاعدگی
اغلب زنان در نیمه نخست دوران عادت ماهیانه خود مشکل جسمانی احساس نمی‌کنند اما به محض آزاد شدن تخمک ممکن است مشکلاتی نظیر دردهای شکمی داشته باشند. در طول نیمه دوم دوران عادت ماهیانه زنان ممکن است با اختلالی جدی موسوم به سندرم پیش از قاعدگی (PMS) مواجه شوند که علائم متنوع و در عین حال مشکل‌ساز و ناراحت‌کننده‌ای دارد.
به طور میانگین حدود 70 تا 90 درصد از زنان از سندرم پیش از قاعدگی رنج می‌برند. سندرم PMS علائمی نظیر تحریک عصبی و زودرنجی، عصبی شدن، دردهای شکمی، نفخ و سردرد به همراه دارد که در سندرم «قاعدگی دردناک» (PMDD)علائم فوق بسیار شدیدتر است.
تمامی مراحل دوره عادت ماهیانه در زنان توسط هورمون‌ها کنترل می‌شود که ترشح طبیعی این هورمون‌ها مستلزم داشتن سلامت جسمی مناسب در زنان است. کاهش میزان زیادی از وزن بدن می‌تواند منجر به قطع روال طبیعی عادت ماهانه شود. بسیاری از اختلالات وجود دارند که ناشی از توقف یا طولانی شدن، شدید شدن، نامنظمی یا دردناک شدن عادت ماهیانه هستند. موارد جدی‌تر ممکن است شامل «سندرم تخمدان پلی‌کیستیک» و «اندومتروز» (وجود غدد آندومتریال و استرمای رحم) شود که این اختلالات نیازمند تشخیص پزشکی است. البته در عوض یکی از مشکلات پزشکی که زنان با آن دست به گریبان هستند نیز بیماری «هموکروماتوز» است که به دلیل افزایش حجم آهن خون رخ می‌دهد. زنان همچنین در طول دوران عادت ماهیانه خود به اندازه کافی خون از دست می‌دهند که این مسئله آنها را از انجام درمان برای پاکسازی خون از حجم بالای آهن نیازمند می‌کند.
بارداری، جلوگیری از حاملگی و ناباروری
«باروری» به توانایی فرزندزایی اطلاق می‌شود اما اغلب زنان تمایل به جلوگیری از بارداری دارند. در آمریکا 94 درصد از زنان 15 تا 44 ساله برای جلوگیری از حاملگی‌های ناخواسته از روش‌های مختلف ضدبارداری استفاده می‌کنند. برای دستیابی به نتیجه مطلوب، استفاده از شیوه‌های جلوگیری از حاملگی از سوی زوجین ضروری است. همچنین انتخاب شیوه جلوگیری نیز نیازمند تصمیم مشترک زوجین است که متاسفانه واقعیت امر این است که در اغلب موارد تصمیم‌گیری نهایی درباره جلوگیری از حاملگی خارج از اختیارات زنان است.
عمدتا، انتخاب روش‌های پیشگیری طولانی‌مدت نظیر مصرف قرص، کاشت ایمپلنت و استفاده از UD که میزان موفقیت بیشتری (با تنها یک دهم تا سه درصد ضریب خطا) دارند، انتخاب می‌شوند.
زنانی که قصد استفاده از شیوه‌های جلوگیری از حاملگی دارند باید تصمیم بگیرند کدام شیوه برای آنها مناسب‌تر است. آنها همچنین باید بررسی کنند که کدام شیوه حداکثر محافظت را از آنها در برابر بیماری‌های مقاربتی نظیر ایدز و هپاتیت به عمل می‌آورد.
در نقطه مقابل «باروری» قطعا مشکلی به نام «ناباروری» یا عدم توانایی در زایش فرزند وجود دارد. در آمریکا به تنهایی از هر پنج زوج یک زوج از مشکل ناباروری رنج می‌برند که این مشکل با افزایش سن زنان به ویژه پس از 35 سالگی تشدید می‌شود. صرفنظر از سن، زنان و همسرانشان باید برای تشخیص پزشکی از سوی یک متخصص ناباروری و بررسی علت این مشکل و در صورت امکان رفع آن مورد معاینه قرار گیرند.
خوشبختانه به لطف پیشرفت‌های پزشکی و ورود فن‌آوری‌های جدید ارائه شیوه‌های متنوع درمانی به زوجین نابارور افزایش یافته است. از این شیوه‌ها می‌توان به باروری مصنوعی (IVF)، «میکرواینجکشن» (ICSI) یا تزریق اسپرم به داخل سیتوپلاسم تخمک یا اهدای اسپرم و تخمک اشاره کرد. علاوه بر این پذیرش فرزند به سرپرستی همچنان یکی از راه‌حل‌های دیگر برای بسیاری از زوجین است.
بارداری
تمامی حاملگی‌ها به نحو مطلوب، قبل از باردار شدن مادر باید به درستی برنامه‌ریزی شوند. در حال حاضر در ایالات متحده تخمین زده می‌شود که 40 درصد از بارداری‌ها ناخواسته هستند. این بدین معناست که بسیاری از زنان پیش از اینکه آمادگی داشته باشند، حامله می‌شوند.
بهترین زمان برای آگاهی از بارداری زمانی نیست که حاملگی صورت گرفته بلکه زنان به عنوان مادران آینده و افزایش شانس داشتن یک کودک سالم باید بدانند تا پیش از حاملگی و پس از آن چه اقدامات ضروری را انجام دهند؟
برای زنان «برنامه‌ریزی برای بارداری» به معنای دانستن هر آنچه راجع به سلامت خود و همچنین سلامت فرزند دلبندشان و چگونگی بهبود آن است که برخی از نکات مهم آن به شرح زیر است:
1- مادران آینده باید نسبت به بیماری‌هایی که می‌توانند روند حاملگی را دچار مشکل کنند، اطلاع کافی داشته باشند. برخی از این بیماری ها شامل افسردگی، صرع، بیماری‌های غدد تیروئید، آسم، سل یا دیابت می‌شوند.
2- مادران در صورت استعمال دخانیات می‌بایست فورا آن را ترک کنند چرا که زنان سیگاری به شدت در معرض سقط جنین و زایمان دیررس هستند.
3- زنان باید از خطرات جدی مصرف الکل در دوران بارداری آگاهی یابند.
4- آنها باید نسبت به داروهایی که در دوران حاملگی مصرف می‌کنند اطلاع کسب کنند و بدانند مصرف کدامیک بی‌خطر بوده و از مصرف کدام یک صرفنظر کنند.
5- تعداد زیادی آزمایش‌های پیش از زایمان وجود دارند که زنان از طریق آن می‌توانند سلامت و نحوه رشد نوزادان خود را تحت نظر بگیرند.
6- زنان در نهایت باید برای وضع حمل و کار خود از قبل برنامه‌ریزی کنند. حاملگی به خودی خود 9 ماه به طول می‌انجامد اما طول دوره‌ای که زنان برای بازیابی سلامت و توان خود پس از زایمان مورد نیاز دارند نیز اهمیت ویژه‌ای دارد.
مادر شدن و وظایف مادری
زنانی که فرزند به دنیا می‌آورند، بخش بزرگی از زندگی خود را وقف وظیفه مادری می‌کنند. اگرچه قدرت باروری زنان محدود به یک دوره 40 ساله است اما مسئولیت مادری گاهی زمان بیشتری یعنی حتی تا 60 سال یا بیشتر به طول می‌انجامد و اغلب مادران نیز از توجه به سلامت و تندرستی فرزندان خود و حتی نوه‌هایشان دست نمی‌کشند. به عبارت دیگر یک مادر تا ابد مادر باقی خواهد ماند.
یک مادر در طول دوران مادری خود نه تنها مسئولیت حفظ سلامتی خود را برعهده دارد بلکه موظف به بهبود سلامت تمام اعضای خانواده نیز هست.
یائسگی
در برخی موارد از واژه «یائسگی» برای تعیین یک دوره زمانی چند ساله عمدتا زمانی که زنان در اواسط دهه چهارم، پنجم زندگی و یا پس از آن هستند، اطلاق می‌شود. اگر بخواهیم به طور دقیق اشاره کنیم یائسگی زمانی اتفاق می‌افتد که 12 ماه متوالی عادت ماهیانه متوقف شود.
به طور میانگین، یائسگی در سن 51 سالگی رخ می‌دهد و فرآیند رخ دادن آن از اوایل 40 سالگی یا پیش از آن آغاز می‌شود. کاهش ترشح هورمون‌های جنسی در زنان در سنین میانه 30 سال قابل مشاهده است. زنان یائسه بخش عمده‌ای از جمعیت زنان را به خود اختصاص می‌دهند.
از پدیده «یائسگی» همچنین به عنوان «تغییر در زندگی» یاد می‌شود. زیرا در این زمان عادت ماهیانه در زنان متوقف شده و قادر به بچه‌دار شدن نیستند. علائم یائسگی ممکن است شامل موارد ذیل باشند:
1- گرگرفتگی
2- نوسانات شدید خلق و خو
3- خشکی مهبل
4- نوسانات زیاد در تمایلات جنسی
5- فراموشی
6- اختلال خواب
7- بی‌اختیاری ادرار
تا دهه 50 میلادی،جوامع براین باور بودند که یائسگی بخشی از سرنوشت زنان است و باید با آن کنار بیایند اما امروزه بسیاری از شیوه‌های درمانی برای مقابله با عوارض «یائسگی» وجود دارند و زنان باید به جای نگاه کردن به پدیده یائسگی به عنوان یک فاجعه به آن به عنوان یک دوره تحول نگاه کنند.
سالخوردگی و دوران پس از یائسگی
تا پیش از قرن بیستم زنان به اندازه‌ای عمر نمی‌کردند که نیازی به آموزش نحوه صحیح زندگی برای سال‌های پس از سن 50 سالگی داشته باشند اما اکنون با افزایش امید به زندگی، اکثر زنان این شانس را دارند تا سال‌ها فراتر از سن یائسگی زندگی کنند.
البته این خبر صرفا خبر خوشی نیست. چرا که 50 درصد از زنان بالای 75 سال در آمریکا تنها و در انزوای کامل زندگی می‌کنند و 90 درصد از ساکنان خانه‌های سالمندان را زنان تشکیل می‌دهند. این زنان سالخورده را نه تنها زنان مبتلا به پوکی استخوان، سرطان و بیماری‌های قلبی بلکه همچنین زنانی که مبتلا به شمار زیادی مشکلات جسمی نظیر کم‌شنوایی، مشکلات بینایی، بی‌اختیاری ادرار، ورم مفاصل و از دست دادن حافظه هستند، تشکیل می‌دهند.
مشکلاتی نظیر بی‌تحرکی و الگوی زندگی منزوی می‌تواند با مشکلاتی نظیر رژیم غذایی نامناسب، استعمال دخانیات و سوء مصرف الکل و دارو درآمیخته شوند. مطالعات نشان می‌دهند هیچ وقت برای بهره جستن از یک رژیم غذایی مناسب، تمرینات ورزشی، ترک سیگار و اجتناب از مصرف دارو و الکل دیر نیست.
بیماری‌ها بیش از افزایش طبیعی سن، زنان سالخورده را دچار از کار افتادگی می‌کنند. درست است که نمی‌توان در مقابل افزایش سن مقاومت کرد اما راهکار مناسب این است که زنان در طول عمر خود با انتخاب الگوی زندگی صحیح و سالم از بیماری‌های جدی و کشنده پیشگیری و با اطلاعات کافی مراقب سلامت خود باشند.
