"محمد رسول الله" ؛ دعوت سینمایی جهان به کلمه ی سواء

پیش از فیلم:

"محمد رسول الله" که حاصل حدود 8 سال فعالیت هنرمندان مختلف سینمای ایران و جهان است، حکایت سینمایی دوران جاهلیت و سپس عام الفیل و ولادت حضرت پیامبر اعظم صلوات الله علیه و آله تا حدود سنّ نوجوانی ایشان است که البته با نگاه حضرت ابوطالب، عموی پیامبر و با روایت شعب ابی طالب آغاز می شود.

این فیلم با هزینه ای حدود 95 میلیارد تومان (شامل 25 میلیارد ساخت ماکت مکه، مدینه و سرزمین بُصرا – که کلیسای بُحَیرا هم در آن است – ، 8 میلیارد خرید تجهیزات نوین سینمایی، 16 میلیارد پیش تولید، 31 میلیارد تولید و 15 میلیارد پس از تولید)، آماده و ساخته شده است.

بخش اعظم ساخت آن در شهرک تازه ساخت سینمایی پیامبر اعظم در 55 کیلومتری شهر مقدس قم انجام شده است؛ شهرکی چند ده هکتاری و چند منظوره که در مختصات واقعی (اندازه یک به یک) و با سازه های سبک و پر قدرت به همت شرکت سینمایی نور تابان ساخته شده و قرار است زمینه را برای استمرار تولیداتی از این دست تسهیل سازد.

در کنار هم قرار گرفتن نام هایی مانند مجید مجیدی(نویسندگی و کارگردانی)، سیدرضا میرکریمی(مشاوره نویسندگی و کارگردانی)، ویتوریو استورارو و حمید خضوعی ابیانه(فیلمبرداری)، اسکات ای. اندرسون و مرحوم جواد شریفی راد(جلوه های ویژه) و ای. آر. رحمان(موسیقی)، هر علاقه مند به سینما را مجاب به دیدن این اثر می کند، به ویژه آنکه نام های خارجی اشاره شده، همگی سرشناس و صاحب جایزه اسکار هستند و در فیلم هایی مانند اینک آخرالزمان، ترمیناتور2 و میلیونر زاغه نشین حضور داشته اند.

همچنین وقتی می شنویم که منبع الهام گیری استورارو جهت ایده های فیلمبرداری، نقاشی های استاد بی بدیل ایرانی، "محمود فرشچیان" است یا زمانی که متوجه می شویم نام هایی مانند محسن شاه ابراهیمی، حمید قدیریان و کلژاکویچ، طراحی هنری اثر را بر عهده داشته اند، باز هم مشتاق می شویم تا این اثر را با بازی بازیگرانی مانند علیرضا شجاع نوری(عبد المطلب)، ساره بیات(حلیمه سعدیّه)، مینا ساداتی(آمنه)، محسن تنابنده(ساموئل یهودی) و داریوش فرهنگ(ابوسفیان) به نظاره بنشینیم.

"محمد رسول الله" قرار است یک سه گانه ی هنری باشد تا پکیج سینمایی معرفی "اسلام مهربان" به جهان با محوریت "پیامبر مهربانی ها" کامل شود. بخش دوم از نوجوانی تا بعثت و بخش سوم از بعثت تا شهادت حضرت را به تصویر خواهد کشید، ان شاء الله.

 

فیلم:

"محمد رسول الله" بدون تیتراژ آغاز می شود و سکانس طلوع خورشید در افتتاحیه عالی است – به ویژه آنکه این سکانس در پایان فیلم، مکمل لازم خود را با طلوع ماه پیدا می کند؛ اگرچه بهتر می بود ورود دستان پیامبر در آب، با گسترش نور ماه در آب همراه می شد و سپس فیلم به پایان می رسید - .

نخستین ضعف فیلم در ادامه و با ورود بازیگر نقش حمزه مشاهده می شود. بدیهی است مخاطبان سینما که چهره ی مرحوم آنتونی کوئین را در فیلم الرساله به یاد دارند، چهره ای را با مختصات متفاوت و حتی کاریزماتیک تر، انتظار می کشیدند؛ اما متاسفانه این اتفاق نیفتاده است.

فیلم که از منظر ابوطالب و با حکایت شعب ابی طالب آغاز می شود، روند نسبتا کُندی را در نیم ساعت ابتدایی دارد که می طلبد در تدوین نسخه نهایی، این قسمت از فیلم ریتم تندتری پیدا کند تا مخاطب هر چه سریعتر به سکانس های به یاد ماندنی ابابیل و ابرهه برسد و همراهیش با فیلم تا پایان آن تضمین گردد.

باید گفت سختی های فراوان مسلمانان در شعب، در فیلم در نیامده و جز چند صحنه محدود مانند کلوزآپ کودکان شعب، مورد خاص دیگری که چشمگیر باشد، مشاهده نمی شود.

و اما اعجاز تصویری فیلم با نمایش سپاه ابرهه آغاز می شود و دیالوگ های به یاد ماندنی عبدالمطلب و ابرهه و عبارت "انا رب الابل و للبیت رب ان شاء یحفظه و یمنعه"، از زبان عبدالمطلب، گوش نواز است. همچنین طواف ابابیل بر گرد خانه خدا و دست ایستاده یکی از سپاهیان ابرهه پس از هلاکت، تدبیر تصویری زیبای سازندگان است اما کلوزآپ ابابیل و لانگ شات پایانی هلاکت سپاه ابرهه نشان می دهد که جلوه های ویژه در این سطح فیلمسازی هم گاهی دچار کاستی می شود.

فرو ریختن بت ها و گسترش نور در جبل فاران و روشن ساختن منطقه وسیعی از مکه و اطراف آن در زمان تولد حضرت حبیب الله، به خوبی در فیلم نشسته است، اگرچه انتظار می رفت حداقل برخی موارد دیگر اتفاق افتاده در زمان طلوع وجودی حضرت، مانند فرو ریختن کنگره هایی از ایوان کسری، خاموش شدن برخی آتشکده ها، فرو نشستن برخی دریاچه ها و یا سرنگون شدن تخت سلطنتی برخی پادشاهان نیز در فیلم رویت می شد.

همچنین معجزات کودکی پیامبر مانند مُهر نبوت بر شانه ایشان، گریه نکردن در نوزادی، جاری شدن شیر در سینه ی راست حلیمه، بهبودی بیماری حلیمه و یا حضور همیشگی ابری بر بالای سر حضرت جهت جلوگیری از گرمای آفتاب، همگی در فیلم مشاهده می شود و البته مشخص نیست چرا موارد دیگری مانند بیان حضرت آمنه در اینکه در زمان بارداری، حاملگی را احساس نمی کرده و از سنگینی رنج نمی برده یا اینکه مردم از گهواره حضرت، تسبیح و حمد و ثنای الهی می شنیدند، در فیلم دیده نمی شود.

در مورد سکانس بیعت مردم با حضرت و دست گذاشتن آن ها در آب، به نظر می رسد که ترکیبی از دست مردان و زنان دیده می شود در حالیکه در آن زمان، ظاهرا فقط زنان برای بیعت دست در آب می گذاشتند. همچنین شنیدن مکرر نام عبدالمطلب از زبان شخصیت های مختلف فیلم به دو شیوه عبدالمطّلب و عبدالمطلّب (یکی به تشدید طا و دیگری به تشدید لام)، برای چنین فیلمی و در این سطح تولید، پسندیده نیست.

در دو بخش از فیلم، نوای آیات ملکوتی قرآن شنیده می شود؛ یکی مربوط به سوره ی فیل است که با توجه به روایت موجود درباره همراهی سوره های فیل و قریش و البته تناسب محتوای سوره ی قریش با فیلم، راهکار مناسب می توانست تلاوت هر دو سوره باشد. دیگری نیز مربوط به پایان بندی فیلم است که سه آیه ی شریفه ی 64 آل عمران، 256 بقره و 8 مائده شنیده می شود که اینجا هم به نظر می رسد بسنده شدن به آیه ی شریفه ی 64 آل عمران، کفایت می کرد؛ چرا که آیات متعددی هست که می تواند در اینجا شنیده شود؛ اما مهم ترین آیه، همان آیه ی مورد اشاره است؛ البته در صحنه های متعددی هم، بیان سینمایی، جایگزین تلاوت آیات شده و به خوبی در فیلم نشسته است که از آن جمله می توان به برداشتن بند و زنجیرها از گردن افراد توسط پیامبر (... و یضع عنهم اصرهم و الاغلال التی کانت علیهم ... / اعراف 157) یا ورود عبدالمطلب به خانه نورانی آمنه در زمان تولد حضرت (... فاخلع نعلیک ... / طه 12) اشاره کرد.

عدم استفاده از نور برای چهره ی مبارک پیامبر، تدبیر ویژه و سینمایی سازندگان اثر است که متاسفانه در دو صحنه از صحنه های پایانی، از نور استفاده می شود که عملا دلیل آن مشخص نیست و تدبیر درست انجام شده را زیر سوال می برد.

تدبیر درست فیلمنامه درباره سرنوشت ساموئل یهودی و همین طور استفاده از عنوان "پدر ایمان" برای حضرت ابراهیم، همگی در راستای تقریب ادیان الهی است که به درستی در فیلم مشاهده می شود.

در مورد بازیگران هم می توان گفت بازی ها در مجموع یکدست نیست؛ چرا که مجموع بازیگران زن، موفق تر از بازیگران مرد هستند و باید گفت بازی علیرضا شجاع نوری و ساره بیات در بین همه بازیگران، مثال زدنی است.

فیلم حجم موسیقی فراوانی دارد که در مجموع موفق نشان می دهد، اگرچه استفاده از لحن هندی در موسیقی تیتراژ پایانی، تعجب برانگیز است.

محمد رسول الله سکانس های به یاد ماندنی متعددی دارد که در صدر آن ها می توان به تولد محمد، قبول سینه حلیمه توسط محمد، خداحافظی محمد از حلیمه، سفر آمنه و محمد به یثرب، مرگ عبدالمطلب، خشم و آرامش دریا در بازگشت کاروان تجاری ابوطالب و سکانس مثال زدنی زنده به گور کردن دختران اشاره کرد.

 

پس از فیلم:

در این جا لازم است به چند نکته اشاره شود:

مخالفت ضمنی الازهر مصر با نمایش این فیلم و دلیل بی مورد آنان درباره نمایش چهره حضرت و یکسان دانستن آن با کشیدن کاریکاتور موهن پیامبر از چند جهت قابل بررسی است. با این حال به نظر می آید لازم بوده که مسائلی چون به تصویر کشیدن صورت پیامبر در دوران کودکی، در زمان پیش تولید مورد توجه قرار می گرفته؛ اما بدون تردید لازم است تا "محمد رسول الله" مجید مجیدی مانند "الرساله" مرحوم مصطفی عقاد بتواند در ابتدای فیلم به مجوز حداکثری علمای جهان اسلام درباره محتوای فیلم دست یابد و این امر مستلزم ورود بخش بین الملل حوزه علمیه و تلاش برای رفع ابهامات است. همچنین بر سازندگان است تا برای رفع شبهات، معدود صحنه های فیلم که در آن تصویر واضح تری از نوزادی، کودکی یا نوجوانی پیامبر دیده می شود، تعدیل کنند.

نکته دیگر درباره ضرورت ویرایش و بازنویسی زیرنویس فیلم است؛ چرا که دارای اغلاط متعدد ویرایشی و نگارشی است.

همچنین می توان دو پیشنهاد به سازندگان اثر داد: یکی انتقال چند جمله ابتدایی مجید مجیدی و امضای او به پس از تصویر بسم الله الرحمن الرحیم و دیگری توجه به استفاده از خط کوفی یا خط مشابه آن برای تیتراژ پایانی.

امید است سازندگان بخش های دوم و سوم این سه گانه ضمن توجه به مفاهیم آیات برگزیده ی قرآن حکیم درباره پیامبر ( از جمله آیات 159 آل عمران، 107 انبیاء، 4 قلم، 61 و 128 توبه، 21 و 45 و 46 احزاب، 151 و 152 و 153 انعام و همینطور سوره شرح)، به معجزات وجودی پیامبر هم بیش از پیش توجه کنند:

همواره ابری روی سر وی سایه می افکند.

در خواب هم سخن دیگران را می شنید.

عرق وی هم بوی عطر گل سرخ می داد.

هر لباسی و در هر اندازه ای به تن وی می نشست.

از پشت سر هم می دید.

اثر پایش بر زمین نرم نمی ماند اما بر زمین سخت می ماند.

حشرات برایش مزاحمت ایجاد نمی کردند.

بر هر حیوانی سوار می شد، آن حیوان پیر نمی گشت و در همان سنّ می ماند.

 

مؤخره:

سینمای ایران اکنون و با تولید فیلم ماندگار "محمد رسول ا لله"، حرکت از بلوغ سینمایی به سمت قله ی هنر را آغاز کرده است. استمرار این حرکت مستلزم حضور  و حمایت همه ی اهالی سینما و اهل فکر و اندیشه است. چنین باد.

 
* عضو انجمن منتقدان و نویسندگان سینمایی ایران