چین تسبیح‌ و سجاده می‌سازد، ما کجاییم؟

 بی‌توجهی به میراث فرهنگی در سال‌های اخیر به وضوح پررنگ شده است. از سویی نداشتن مدیریت صحیح و امکانات کافی در سازمان میراث فرهنگی باعث اختلال در فعالیت هنرمندان و اساتید این حوزه شده که نیاز به برنامه بلندمدت و تئوری توسعه در این سازمان را بیش از پیش محسوس می‌کند.

«حسین یاوری»، عضو هئیت ارزشیابی هنری میراث فرهنگی ضمن تبریک هفته میراث فرهنگی گفت: به نظر من واژه میراث فرهنگی، حق مطلب را به خوبی بیان نمی‌کند. آخرین تعریفی که یونسکو از میراث فرهنگی در سال 1367 ارائه کرده، با هویت میراث فرهنگی مطابقت ندارد. در این تعریف آمده است: "آنچه به جای مانده و یا آنچه که به یاد مانده است. در این تعریف ساختمان‌ها و جاذبه‌های طبیعی مصداق دارد، در حالیکه برزگان این سرزمین را که گنجینه‌های با ارزش هستند جزو میراث فرهنگی حساب نمی‌کند، اما این افراد جاذبه و میراث هر سرزمینی هستند.

وی در تشریح این موضوع افزود: کسی که کار ادبی و هنری انجام می‌دهد، جزو میراث فرهنگی کشور ماست، به این هنرمندان میراث زنده گفته می‌شود. در همین راستا من واژه‌ی میراث را نمی‌پسندم و به جای آن واژه "گنجینه‌های ماندگار" و "گنجینه‌های جاودان" را پیشنهاد می‌کنم. من پروژه‌ای جهانی با عنوان "روش‌های سنتی در فرش‌بافی فارس" را به ثبت رسانده‌ام؛ هنری که در حال کمرنگ شدن است و در این پروژه سعی کرده‌ام میراث معنوی یا میراث نامانوس جان بگیرد. بنابراین اسم "گنجینه‌های جاودانه‌ی بشر" را مناسب می‌دانم.

این عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی افزود: حدود پنج میلیون اثر به صورت ساختمانی و یا نیمه ویرانه وجود دارد که تنها یک میلیون از آنها ثبت شده و فقط نیمی از چهار میلیون اثر باقی مانده شناسایی شده‌اند. نکته‌ بعدی این است که حتی آثار شناسایی شده در تمام ایران به خوبی نگهداری، حفظ و مرمت نمی‌شود. در ایران 286 رشته صنایع دستی و 320 رشته هنرهای سنتی وجود دارد که بسیاری از این هنرها مثل نقاشی قهوه خانه‌ای، زری بافی و ترمه بافی در حال انقراض هستند. من 115 مورد بافت شناسایی و ثبت کردم، در حالیکه در حال حاضر فقط 60 مورد آنها حیات دارد و باقی آنها منسوخ شده‌اند.

«یاوری» ضمن بیان اینکه آرامگاه بسیاری از بزرگان که بین آنها شخصیت‌های مذهبی هم وجود دارند، در حال تخریب است افزود: مشکل اصلی این است که مسئولی وجود ندارد که حتی با هزینه‌ اندک این آرامگاه‌ها را حفظ کند. مدرسه دارالفنون، مدرسه مروی، باغ نگارستان و کاخ گلستان که تاریخ قاجاریه‌ی ما هستند و اماکنی چون شهر زیرزمینی «اویی» و غار علی‌صدر باید نگهداری شوند. باید در زمان حیات هنرمندان به آنها توجه شود تا بتوانند افراد فرهیخته‌ای مانند خود بسازند، نه اینکه در فقر بمیرند. در تاریخ ما آثار و شخصیت‌های برجسته‌ای وجود دارند که خارج از ایران مورد احترام هستند، اما در ایران نه!

این استاد دانشگاه درباره‌ی اهمیت وجود مدیر قوی گفت: از نظر من قویترین مدیریت باید در سازمان میراث فرهنگی باشد. مدیر این سازمان باید دارای یک سری مشخصات باشد از جمله اینکه باید کاملا شیفته‌ این سازمان و در یکی از این سه زمینه (گردشگری، صنایع دستی و میراث فرهنگی) متخصص باشد. این یک شغل اداری نیست، این کاری است که باید از سر عشق و اعتقاد و ایمان پذیرفته شود. بر این کرسی باید فردی شایسته میراث فرهنگی ایران بنشیند. ایران یکی از سه قطب برتر دنیا در جاذبه گردشگری و پرتعدادترین در میراث فرهنگی است.

وی ضمن ابراز نگرانی درباره خروج آسان میراث فرهنگی از کشور گفت: میراث فرهنگی ما نباید در حراجی کریستی و ساتبی فروخته شود. مشکل اصلی نبود حفاظت و مشکل بعدی نداشتن تئوری توسعه‌ میراث فرهنگی و صنایع دستی و گردشگری است.

این عضو هئیت ارزشیابی هنری میراث فرهنگی به توضیح مشکلات گردشگری پرداخت و گفت: سال گذشته با افزایش چشمگیر، آمار گردشگران در ایران به چهار میلیون و 200 هزار نفر رسید. من هرگز نمی‌خواهم گردشگری ایران را با اسپانیا و فرانسه و ایالت متحده و حتی چین مقایسه کنم، اما دور از انصاف نیست اگر با ترکیه قیاس کنیم. اکنون ترکیه جزو 10 کشور پر گردشگر است؛ در حالی که در ایامی مثل نوروز اگر گردشگران داخلی زیاد شوند، قادر به پذیرایی و سازماندهی نخواهیم بود.

یاوری در ادامه افزود: اگر می‌خواهیم جزو کشورهای برتر گرشگردی باشیم باید زیرساخت‌های گردشگری‌مان درست باشد. یعنی باید قوانینی داشته باشیم که توریست پذیری ما را اثبات کند. ایجاد حمل و نقل مناسب، افزایش توانایی پذیرایی‌ و خیلی از موارد دیگر که باید تئوری توسعه‌ صنایع دستی داشته باشیم. صنایع دستی، میراث فرهنگی و گردشگری باید بخش مهمی از تولید ناخالص ملی ایران را تشکیل بدهد. وقتی صحبت از اقتصاد مقاومتی‌ است، منظور استفاده حداکثری از امکانات موجود یا امکانات بالقوه است، بخصوص در میراث فرهنگی که صاحب برند هستیم. هیچ کشوری در جهان به اندازه ایران میراث فرهنگی، جاذبه گردشگری و صنایع دستی ندارد. رابطه‌ی بین این سه باید به بهترین نحوه برقرار شود. در همین راستا ما باید در زمینه‌هایی کار کنیم که در دنیا صاحب برند و اعتبار هستیم.

وی با اشاره به درخشش آثار ادوار مختلف تاریخ ایران در موزه‌های جهان افزود: ما نباید فقط به گذشته فرهنگی خود تکیه کنیم. همانطور که در انرژی هسته‌ای، صنایع دارویی، شبیه سازی، علوم فضایی و فعالیت‌های نظیر این پیشرفت داشتیم، حال نیز قادر هستیم در زمینه‌های فرهنگی بسیار جلو برویم البته مشروط به اینکه مدیریت خوب داشته باشیم.

 این عضو هئیت علمی دانشگاه در ادامه گفت: میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری باید مملو از متخصصین دلسوز و تشکیلات متناسب با ظرفیت‌های بالقوه موجود در این زمینه باشد. ما باید از تجارب همه استفاده کنیم، اما در حال حاضر برنامه‌ای برای استفاده از کارشناسان و شخصیت‌های ایرانی داخل و خارج وجود ندارد و زمانی که هنرمند یا اندیشمندی فوت می‌کند یادشان می‌کنیم.

«یاوری» با بیان اینکه تشکیلات میراث فرهنگی باید متحول شود افزود: موضوع فقط راس و مدیریت نیست، موضوع کارشناس‌ها و معاونت‌هاست که باید با توجه به نیازهای جامعه و اقتصاد مقاومتی طراحی شود. همچنین نیاز است برنامه کوتاه بلند و میان مدت داشته باشیم. اینکه ما به ورود چهار میلیون و 200 هزار گردشگر افتخار کنیم معنی ندارد. کیفیت این تعداد گردشگر چه حد بوده؟ چه مقدارشان گردشگر فرهنگی هستند؟ آیا گردشگرها راضی بوده‌اند؟ و این عدد چهار میلیون در مقابل یک میلیارد و 100 میلیون گردشگر سالانه در دنیا اصلا عدد قابل قبولی نیست. این که در سال گذشته 550 میلیون دلار صنایع دستی صادر کرده‌ایم، قابل توجه نیست. چرا که در گذشته سابقه یک میلیارد و 600 میلیون را داشتیم، اما امروز حتی در حد یک‌سوم رکوردهای قبلی خودمان هم نبودیم.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه علاقه‌ی مردم ایران به گردش در کشور و خرید صنایع دستی کاهش پیدا کرده گفت: مکان‌های گردشگری ایران فقط اصفهان و شیراز و مشهد و تبریز نیستند؛ 31 استان ایران با شهرها و روستاها اطرافش مملو از جاذبه است، اما امکانات مطلقا وجود ندارد. زندگی مردم ایران باید با صنایع دستی عجین شود و آثار صنایع دستی باید به متن زندگی مردم راه پیدا کند. نه تنها در این زمینه تبلیغ خوبی نشده است بلکه تبلیغات ما را به خرید کالای کارخانه‌ای و ماشینی سوق داده است.

وی درباره‌ی فروش کالای بی‌کیفیت افزود: اماکنی چون مترو کالای بی‌کیفیت صنایع دستی سایر کشورها و حتی کالای بی‌کیفیت کارخانه‌ای چین را می‌فروشند. چون روی ورود کالا کنترل نداریم. وقتی چین توانسته برای مکه و مدینه تسبیح و سجاده بسازد، طبیعی‌ست که صنایع دستی ایران را ارزان‌تر تولید کند. تشخیص کیفیت در مرحله‌ی اول برای مردم عادی سخت است، بنابراین مردم ما از این کالا استقبال می‌کنند.

«یاوری» با یادآوری اینکه دولت از مردم خواسته کالای داخلی بخرند افزود: این کار باید بین مردم نهادینه شود. چطور مردم هندوستان کالای هندی بی‌کیفیت می‌خرند، اما کالا غیر هندی نمی‌خرند؟ آیا مردم ما عزت، وفاداری، فهم، درک و ایثارشان در این حد نیست؟ مردم همه تحریم‌ها و هشت سال جنگ را تحمل کرده‌اند. اگر ما برای مردم توضیح بدهیم حتما تاثیرگذار خواهد بود. برای ترویج مصرف کالای داخلی باید برنامه داشته باشیم؛ به عنوان مثال صدا و سیما نباید تا این حد مُبلّغ فرش ماشینی باشد.

این عضو هیئت ارزشیابی هنری میراث فرهنگی، درباره فرهنگ‌سازی در رسانه تصریح کرد: نباید «شهر فرش» ساخته شود، چرا که تولیدات ماشینی را رواج می‌دهد. در سریال‌ها از تجملات استفاده می‌شود اما از معماری سنتی استفاده نمی‌شود، سیما باید تولیدات صنایع دستی را نمایش بدهد. در صدا و سیما برنامه‌های مربوط به صنایع دستی چقدر سهم دارد؟ برای تدوین برنامه‌ها و تئوری سازی باید از افراد متبحر استفاده شود. خیلی از خبرگزاری‌ها فقط به انتشار بخش مثبت موضوع می‌پردازند و بخش کاستی را نمایش نمی‌دهند.

این استاد دانشگاه با تاکید بر ارتباط بین گردشگری صنایع دستی و میراث فرهنگی افزود: از نظر من صنایع دستی سفیر فرهنگ ماست و سوغات معمولی نیست. خرید مسافران به افزایش تولید ناخالص ملی کمک می‌کند و به توسعه صادرات ملی و در نهایت به ایجاد اشتغال مولد منجر خواهد شد، اما اعداد موجود برای کشور بزرگی همچون ایران خیلی کم است.

وی در ادامه عمده مشکلات را نبود جاده، هتل، امکانات حمل و نقل، راهنمای گردشگری خوب و تبلیغات منفی علیه ایران دانست و گفت: تبلیغات منفی زیاد است، به همین علت باید تضمینی برای گردشگر وجود داشته باشد، همچنین باید اطمینان بدهیم کسی که وارد ایران می‌شود امکان رفتن به همه‌جا را به راحتی دارد و نشان بدهیم ایرانیان مردم میهمان‌نوازی هستند. در سال‌های گذشته تحریم‌ها کاهش نداشته، اما گردشگری افزایش چشمگیر داشته است که علت اصلی این پدیده اثبات امنیت ایران است.

این کارشناس میراث فرهنگی با تقدیر از اقدامات مثبت در این حوزه یادآور شد: اقدامات خوبی همچون بیمه‌ی هنرمندان، دادن درجه هنری، بیمه قالیبافان و ... بعد از انقلاب صورت گرفته است، اما کافی نیست. ما باید در زمان حیات این هنرمندان به بهترین شکل از وجودشان استفاده کنیم. دانشجویان حق دارند بهترین استادان تئوری و عملی را در اختیار داشته باشند. صحبت از شایسته سالاری می‌شود، اما برخی با زد و بند در موقعیت‎هایی قرار می‌گیرند که ممکن است برای آن مسئولیت کوچک باشند.

«یاوری» در پایان خاطرنشان کرد: مدرن‌ترین امکانات بعد از مشاغل امنیتی و معاون رییس جمهور باید در خدمت سازمان میراث فرهنگی و گردشگری و آموزش و پرورش باشد. بدون برنامه‌ریزی بلندمدت در حوزه‌ی نرم‌افزاری و سخت‌افزاری، نمی‌توانیم موفقیتی را که شایسته‌اش هستیم به دست بیاوریم. روی سخن من به فرد یا افراد خاصی نیست، اما وقتی می‌خواهیم میراث و صنایع دستی افق روشنی پیش رو داشته باشد، باید امکانات آن رافراهم کنیم.

انتهای پیام