ده نکته درباره اهميت روابط ايران و روسيه پس از توافق هسته‌اي

روابط جمهوري اسلامي ايران و فدراسيون روسيه طي 25 سال گذشته رو به گسترش بوده است؛ به ويژه طي ساليان اخير، مقامات عالي رتبه دو کشور مصمم به ايجاد بنياني محکم براي گفتگوي دو جانبه بوده اند. با وجود تلاش هاي به عمل آمده، حجم روابط اقتصادي متناسب با ظرفيت هاي دو همسايه نبوده است.

با اعلام توافق جامع هسته اي بين ايران و گروه 1+5، افق جديدي براي رسيدگي به مشکلات جامعه بين المللي باز شد و محيط نويني براي روابط بين المللي ايران و ديگر کشورهاي جهان فراهم نمود. اما طي هفته هاي گذشته، برخي اظهارات منفي رسانه اي در خصوص اثرات اين توافق بر روابط جمهوري اسلامي ايران و فدراسيون روسيه مطرح شده است. من به دلايل متعددي معتقدم که چنين اظهاراتي نمي توانند مبنا و پايه محکمي داشته باشند و دورنماي روشني براي روابط دو همسايه قابل تصور است:

1) تحريم ها موجب کاهش روابط تجاري ايران و روسيه به ويژه طي سال هاي 2012 و 2013 شد. در سال 2014 که اين روند متوقف شد و مبادلات تجاري دو کشور 5 درصد رشد کرد، حجم روابط به يک ميليارد و هفتصد ميليون دلار رسيد. اين در حالي است که کارشناسان معتقد هستند که ظرفيت مبادلات تجاري ميان دو کشور بسيار بيش تر از اين رقم است. رؤساي جمهور دو کشور نيز در ملاقات اخير در شهر اوفا اعتقاد داشتند که با وجود گسترش همه جانبه همکاري ها، اما مبادلات تجاري دو کشور در حد ظرفيت هاي موجود نيست.

توافق جامع هسته اي مي تواند موجب رفع تحريم هاي مالي و اقتصادي و در نتيجه آسان تر شدن تجارت بين ايران و روسيه شود. اخيراً "ويکتور ملنيکوف" رييس شوراي تجاري روسيه و ايران اعلام کرد اجرايي شدن توافقات انجام شده طي يک سال گذشته، با توجه به رفع تحريم ها عليه ايران، مي تواند رقم مبادلات را طي سال هاي آينده به ده ميليارد دلار افزايش دهد.


2) توافق جامع هسته اي ايران و 1+5، تجربه و سابقه مثبتي در زمينه حل و فصل مسايل مهم بين المللي از طريق مذاکره و روش هاي ديپلماتيک ايجاد نمود. توافق وين، که با مشارکت و مساعدت روسيه به نتيجه رسيد، نشان داد اگر زبان تحريم و تهديد کنار گذاشته شود و با در نظر داشتن دغدغه ها و منافع ملي طرفين، رويکرد برد – برد در نظر گرفته شود، مي‌توان به توافق رسيد. از سوي ديگر، اگر اختلاف ها در مورد برنامه هسته اي ايران شدت مي گرفت و خطر جنگ تقويت مي شد، پيامدهاي اقدام نظامي مي توانست محيط نزديک روسيه را نيز تحت تأثير قرار دهد.


3) توافق وين مي‌تواند برخي معادلات مناقشه ساز در منطقه خاورميانه را نيز به نفع ثبات و امنيت منطقه‌اي و جهاني دگرگون سازد. رفع سوء تفاهم‌ها در مناقشه اتمي، زمينه‌ساز دخالت کمتر آمريکا در امور کشورهاي خاورميانه است. به علاوه، با کاهش فشارها و حساسيت ها، همکاري روسيه و ايران مي‌تواند اثر قوي تري بر برقراري ثبات و امنيت و مبارزه با تروريسم در منطقه داشته باشد و اگر کشورهاي منطقه نيز در اين مسير همراهي لازم را داشته باشند، دخالت امريکا در منطقه خاورميانه کم تر مي‌شود.

در بيانيه وزارت امور خارجه فدراسيون روسيه نيز در زمينه پيامدهاي توافق جامع هسته اي براي منطقه خاورميانه، به مسايلي چون «تأثير مثبت بر ثبات و امنيت کلي جهان و خاورميانه»، «شکل گيري مستلزمات مهم براي پيشبرد هدف تشکيل منطقه عاري از تسليحات کشتار جمعي در خاورميانه»، و «بسيج يک ائتلاف گسترده ضد تروريست در منطقه» تأکيد شده بود.


4) روسيه تلاش زيادي براي ورود ايران به سازمان همکاري شانگهاي انجام داد، ولي به دليل تحريم ها چنين هدفي تاکنون محقق نشده است. با رفع تحريم ها، مانع عضويت ايران در سازمان همکاري شانگهاي برداشته مي شود و با تبديل همکاري ايران با اين سازمان از عضو ناظر به عضو کامل، ارتباطات ايران و روسيه در چهارچوب اين سازمان نيز مي تواند قوي تر و گسترده تر از گذشته تداوم يابد.


5) لغو تحريم‌ها عليه ايران مي‌تواند به گسترش همکاري‌هاي روسيه و ايران در زمينه انرژي هسته‌اي کمک کند. در نوامبر 2014، قرارداد ساخت دو نيروگاه جديد اتمي در بوشهر و دو سند مهم ديگر همکاري بين ايران و روسيه به امضا رسيد. با رفع مانع تبادلات مالي بين دو کشور، اين اسناد شانس قوي تري براي تحقق مي يابند. به علاوه همکاري هاي جديد هسته اي بين ايران و روسيه در زمينه راه اندازي مرکز توليد ايزوتوپ هاي پايدار در سايت فردو و تبادل مازاد اورانيوم با غناي کم با اورانيوم طبيعي شکل مي گيرد.


6) اين تصور که توافق هسته اي موجب دور شدن ايران از روسيه و حرکت به سوي غرب مي شود، دور از واقعيت است. سياست هاي ايران و آمريکا در مسايل منطقه اي و جهاني با يک ديگر مطابقت ندارد و در موارد متعددي در تضاد است. ايران تصميمي براي مذاکره با آمريکا درباره مسايل دو جانبه، منطقه اي و جهاني ندارد و گفتگوها صرفاً در زمينه برنامه هسته اي انجام شد.

اما از سوي ديگر، مسکو و تهران در مسايل منطقه اي مختلف از جمله در آسياي ميانه و قفقاز، خزر، افغانستان، و خاورميانه، اشتراک منافع جدي دارند، و در خصوص موضوعات مرتبط با نظام بين المللي در حال گذار، يک جانبه گرايي امريکا، محدودسازي حاکميت هاي ملي و مداخله غربي ها در امور داخلي کشورها، گسترش ناتو، و سپر موشکي اشتراک نظر وجود دارند. در برنامه سياست خارجي دولت دکتر روحاني، تعميق و گسترش روابط با روسيه، چين و هند به عنوان يک اولويت اصلي ذکر شده است.


7) يکي از پيامدهاي توافق از سوي برخي تحليل گران، افزايش رقابت روسيه و ايران در بازار انرژي است. "سرگئي لاوروف" وزير امور خارجه فدراسيون روسيه در مصاحبه با خبرگزاري «راسيا سيوودنيا»، به درستي به اين دغدغه چنين پاسخ داد: "نفت ايراني هيچ گاه از بازار خارج نشد و کارشناسان احتمال افزايش شديد آن را در بازارهاي جهاني بحث و بررسي مي کنند و اين حجم کمي است. ... گاز ايراني، بر خلاف نفت متحمل هيچ اقدام سخت گيرانه اي نشد و سال هاي طولاني است که گاز ايراني به ترکيه ارسال مي شود."

حقيقت اين است که ايران و روسيه منافع مشترکي در زمينه نفت و گاز دارند که در حفظ ثبات قيمت هاي بازار جهاني نمود پيدا مي کند. ايران و روسيه از جمله در چهارچوب مجمع کشورهاي صادرکننده گاز مي توانند در مورد تنظيم بازار همکاري نمايند. افزايش ظرفيت هاي صادراتي نفت ايران نيز زمان بر خواهد بود و بازار خود را با اين شرايط تطبيق خواهد داد. ضمن اين که سياست ساير اعضاي سازمان اوپک و ديگر صادر کنندگان نيز در مورد قيمت نفت مهم هستند.


8) اگر چه لغو برخي تحريم هاي تسليحاتي عليه ايران به 5 و 8 سال آينده موکول شده است، اما اين توافق مي تواند زمينه ساز گسترش همکاري هاي فني – دفاعي ايران و روسيه نيز بشود. ايران و روسيه از گذشته همکاري هاي مفيدي در اين زمينه داشته اند و اين همکاري ها در شرايط جديد مي تواند به صورت گسترده تري دنبال شود. دستور رييس جمهور پوتين براي لغو ممنوعيت تحويل سامانه دفاعي اس 300 به ايران، تغيير بزرگي را در اين مسير ايجاد نمود.


9) رفع تحريم ها، زمينه اي براي کاهش تأثير عامل سوم در روابط جمهوري اسلامي ايران و فدراسيون روسيه، به عنوان مانع تحقق بسياري از طرح هاي مورد توافق طرفين بوده است. در اعلاميه رييس جمهوري روسيه پس از اعلام توافق نيز بر اين نکته تأکيد شد که «روابط دو جانبه با ايران يک محرک جديد دريافت کرد و ديگر تحت نفوذ عوامل خارجي نخواهد بود.» در اين شرايط، تقويت حضور شرکت هاي بزرگ روسي در بازار رقابتي ايران و افزايش محصولات ايراني در بازار روسيه مي تواند زمينه هاي ارتقاي قابل توجه حجم روابط دو کشور را فراهم نمايد.


10) مناسبات دو جانبه بايد فراتر از روابط تجاري و اقتصادي تعريف شود. زمان تحرک بيش تر در همکاري هاي علمي و آموزشي، گسترش مناسبات گردشگري، تقويت همکاري هاي منطقه اي و بين المللي با بهره گيري از ابتکارهاي جديد است و در اين شرايط بايد توان خود را به چگونگي ارتقاي همکاري ها بين دو شريک قديمي معطوف نماييم.

منبع : تابناک