افزايش كانون‌هاي گرد و‌ غبار پايتخت

مشكلات زيست محيطي در دهه‌هاي اخير به دغدغه اصلي شهروندان در شهرهاي مختلف تبديل شده است. هر چند آلودگي‌هاي زيست محيطي ديگر مكان و محدوده‌اي خاص نمي‌شناسد اما پايتخت ايران به دليل جمعيت زیاد و برخي سوءمديريت‌ها يكي از مكان‌هايي است كه بيش از ساير جاها در معرض مشكلات زيست محيطي است. دامنه مشكلات زيست محيطي تهران از آلودگي هوا، خاك و آب تا برخي مسائل از جمله گرد و غبار، بحران آب و برداشت بي‌رويه از منابع زيرزميني، قطع درختان، زمين‌خواري و... گسترده است. براي حل اين مشكلات لازم است اقدامات عاجلي انديشيده شود.

محمدهادي حيدرزاده، مديركل حفاظت محيط زيست استان تهران، در گفت‌وگو با «آرمان» درباره مشكلات مختلف زيست محيطي و اقداماتی كه بايد انجام شود توضيحاتي ارائه مي‌دهد.
 
  موضوع زمين‌خواري در ماه‌هاي اخير بيش از پيش مورد توجه قرار گرفته است. هر روز كه مي‌گذرد شاهد افشاگري‌هاي تازه‌اي درباره تخلفات در اين حوزه هستيم. به تازگي نيز رئيس سازمان حفاظت محيط زيست از پيدا شدن پرونده‌هاي زمين‌خواري در منزل يكي از مديران سابق محيط زيست خبر داده است. موضوع از چه قرار بود؟

تعدادي از پرونده‌هاي زمين‌خواري به جاي واگذاري به بايگاني اداره در منزل این شخص نگهداري شده است. بنابر قانون همه پرونده‌هاي حقوقي حتما بايد در سيستم دبيرخانه به شكل خاصي در اداره مربوطه نگهداري شود. اكنون پرونده به جريان افتاده است. كم وكيف ماجرا را قوه قضائيه اعلام مي‌كند.
 ماجراي آلودگي هواي تهران ماجرايي است كه سابقه چندين ساله دارد. با وجود اين، در سال‌هاي اخير نوع آلودگي تغيير كرده است. هر چند انديشيدن برخي تمهيدات باعث شده است آلودگي كاهش پيدا كند اما ريزگردها و گرد و غبار هواي پايتخت را آلوده مي‌كند. ريشه مشكل كجاست و چه بايد كرد؟
به‌طور کلی، سه نوع كانون ريزگرد وجود دارد. يكي از آنها بين‌المللي است و از كشور عراق وارد مي‌شود. عامل دیگر فرااستاني است و از استان‌هاي همجوار همچون سمنان و قم وارد شهر تهران مي‌شود. عامل سوم هم مربوط به كانون‌هاي درون استاني در شهريار، اخترآباد و محدوده ورامين است. وقوع اين نارسايي به دلايل مختلف از جمله كاهش بارش‌هاي جوي و تبديل وضعيت اكوسيستم به خشك و نيمه‌خشك است. عامل ديگر را مي‌توان برداشت بي‌رويه آب و فرونشست زمين در استان تهران دانست. اين در حالي است كه بنابر علم زمين‌شناسي فرونشست زمين آغاز بياباني شدن است. اين عوامل نشان‌دهنده از بين رفتن بافت خاك است. برداشت زياد آب‌هاي زيرزميني باعث سست شدن خاک مي‌شود. هم‌اكنون مديريت رسيدگي به اين نارسايي جهاد كشاورزي است. يكي ديگر از منابع ريزگرد در ورامين و اخترآباد است. در سفر رئيس‌جمهور به ورامين قرار است پروژه‌هاي آبخوان‌داري و نهال‌كاري شروع شود. در اخترآباد نيز 150 متر فضاي سبز و گياهان سازگار با سيستم خشك، نه نيمه‌خشك، كاشته شد تا به اين ترتيب بتوان خاك را تثبيت كرد. با وجود همه اين فعاليت‌ها كانون‌هاي گرد و غبار روز به روز افزايش مي‌يابد.

  اكوسيستم روز به روز رو به خشكي مي‌رود. آيا مي‌توان از تكنولوژي براي احياي وضعيت موجود استفاده كرد؟

بله. اما بايد در نظر داشت كه متولي اين موضوع سازمان جنگل‌ها و مراتع است. در اين مورد دو مشكل اساسي وجود دارد؛ يا  محيط زيست در اين زمينه خيلي حرف مي‌زند و در همه موضوعات وارد مي‌شود يا اينكه دوستان در سازمان جنگل‌ها و مراتع خيلي ساكت هستند. متاسفانه راجع‌به پشه، سوسك، ريزگرد و... مسئولان سازمان محيط زيست بايد پاسخگو باشند. ديگر دوستان نيز در سازمان جهاد كشاورزي كاملا ساكت هستند. ما از رسانه‌ها انتظار داريم كه سراغ منابع طبيعي بروند و از آنها بپرسند كه در بحث تثبيت خاك و آبخوان‌داري تاكنون چه اقداماتي انجام شده است، تا بدین‌ترتيب وارد تعامل شويم. در واقع، حجم فرو نشست زمين در مناطق مختلف زياد است و حل اين نارسايي عزم ملي را مي‌طلبد و در اين زمينه دولت بايد اعتبارات خاصی را اختصاص دهد، در غير اين صورت كانون‌هاي استاني و فرااستاني در بحث ريزگردها روز به روز فعال‌تر و شايد اين مشكل در سال‌هاي آينده حاد‌تر ‌شود.

  شما دلیل نارسايي‌هاي محيط زيستي تهران را در چه مي‌بينيد؟

مهم‌ترين مشكل در استان تهران بحث جمعيت است. ما به ازاي هر يك كيلومتر مربع 900نفر جمعيت داريم كه بنابر استاندارد جهاني بايد 45 نفر باشد. برخي از شهرهاي استان تهران پرتراكم‌ترين نقاط دنيا هستند. عدم تناسب جمعيت استان تهران با ظرفيت اكوسيستم بزرگ‌ترين مشكل در اين زمينه است. اميدواريم در فاز اول كنترل ورودي جمعيت و مهاجرت را داشته باشيم و در فاز‌هاي بعدي مهاجرت معكوس را شاهد باشيم. نارسايي ديگر در اين زمينه كمبود اعتبارات است. متاسفانه نحوه توزيع اعتبارات در حوزه استاني بر اساس مساحت است نه جمعيت. براي مثال در استان كرمان يا استان يزد به دليل اينكه وسعت بيشتري دارند به نسبت بودجه بيشتري نيز كسب مي‌كنند و در اين زمينه مشكلات زيست محيطي‌شان كمتر از استان تهران است. توزيع بودجه‌هاي زيست محيطي بايد بر اساس «رد پاي اكولوژيكي يا Footprint» باشد. ميزان رد پاي اكولوژيكي باعث تعيين توزيع اعتبارات مي‌شود، اين در حالي است كه استان تهران مهم‌ترين رد پاي اكولوژيكي را دارد.

 با توجه به اينكه قبل‌تر گفته بوديد كه تخريب ساخت و سازها  در حریم رودخانه‌ها به دليل هزينه هنگفت چندان مقرون به صرفه نيست، براي مقابله با  این ساخت و‌ساز چه اقداماتي انجام شده است؟

اينكه قبل‌تر اشاره شد منظور اين بود كه در زمينه ساخت و‌ساز بايد آن‌قدر نظارت‌ها دقيق اعمال شود كه هيچ كس اجازه و جرات چنين اقدامي را نداشته باشد. بر اساس مصوبه جديد شوراي عالي امنيت ملي، آزاد‌سازي رستوران‌ها و ساخت و سازها و مسئوليت نظارت و پيشگيري اين معضل با وزارت نيرو است. در كنار اين وزارتخانه محيط زيست هم موظف به كمك است. با توجه به اينكه كشور ما در نيم‌كره ‌شمالي از آبان‌ماه تحت تاثير بارش‌هاي سيل‌آسا قرار مي‌گيرد، در نتيجه آزاد‌سازي رودخانه‌ها بسيار مهم است. دليل اصلي دو سيل در كن و فشم تصرف بستر رودخانه بود و در اين فاجعه آب نتوانست مسير خود را پيدا كند و منجر به تلفات شد. بايد با دهياري و بخشداري كه اجاز ساخت‌وسازها را صادر كرده است، برخورد شود.

 در كل اين برنامه اجرايي خواهد شد؟

بله. بنابر مصوب شوراي عالي امنيت ملي اين اقدام اجرايي مي‌شود.

 در سيل اخير معلوم شد كه مديريت بحران از نارسايي ويژه‌اي برخوردار است. براي احياي آن در پي چه اقداماتي هستيد؟

اين سوال را بايد استاندار تهران پاسخ دهد. در واقع مسئول بحران استاندار است. اما تنها موضوعي كه مي‌توان به آن پرداخت اين است كه در استان تهران در اين زمينه دوگانگي وجود دارد. در شهر تهران اين اقدامات بر عهده شهردار تهران است. در حالي كه در هيچ شهري اين‌چنين نيست. در استان نيز مسئوليت اين موضوع با استانداري است. اين در حالي است كه مسئولان شهرداري در هيچ يك از نشست‌هاي استانداري شركت نمي‌كنند و بالطبع اين عدم هماهنگي باعث مي‌شود كه مديريت به شكل مطلوب اعمال نشود و در اين زمينه بايد نشست‌هاي مشترك بين شهرداري و استانداري اعمال شود.

 وضعيت تبديل شغلي محيط‌بانان به كجا رسيد و آيا براي جذب محيط‌بان در اين استان اقداماتي انجام شده است؟

هم‌اكنون 49 نفر از محيط بانان تبديل وضعيت شده‌اند. سازمان محيط زيست به دنبال اين است كه برای آنها مجوز استخدام بگيرد. اين مجوز فقط براي محيط‌بان‌هايي كه شاخص‌هاي جسماني، فيزيكي و تخصصي دارند لحاظ مي‌شود. اميدواريم كه در سال 94 برای استخدام آنها آزمون برگزار شود.

 در زمينه استاندارد‌سازي خودروها چه اقداماتي انجام شده است؟

قسمت اصلي موتور يورو 4 است اما استاندارد‌سازي obd در بخش سنسور‌هاي هوشمند در مراحل پاياني است.

 با اين تفاسير باز هم در خيابان‌ها شاهد تردد خودروهاي دودزا هستيم.

كيفيت سوخت خودرو مهم است. هنوز در خودروهاي سنگين كيفيت سوخت مطلوب نيست. در قسمت اتوبوسراني كيفيت سوخت ارتقا پيدا كرده است. در زمينه معاينه فني نيز عدم تعویض به موقع كاتاليست و كنيستر باعث مي‌شود كه خودرو بعد از گذشته شش ماه يا يك سال از تنظيم خارج شود. انجام اين اقدامات تكاليف و مسئوليت‌هاي اجتماعي هر شهروند است. براي مثال همان‌طور كه وقتی لوله‌اي در خانه‌ای مي‌تركد و به طبقه پايين نشت مي‌كند وظيفه ساكن طبقه بالاست که تعميرات لوله را انجام دهد، در خودرو هم اوضاع به همين منوال است. صاحب خودرو باید به معاينه فني و ديگر اقدامات سالم‌سازي خودرو اهميت دهد. به دليل اينكه اين اتفاق‌ها نمي‌افتد ما در جامعه شاهد خودروهاي دودزا و غيراستاندارد هستيم. در بحث كيفيت خودرو در حد يك پله ارتقا وجود داشته است و هنوز به شرايط مطلوب نرسيده‌ايم.

  خروج كارخانه‌هاي آلاينده به كجا رسيد؟

به دليل شرايط موجود هنوز اتفاق خاصي در اين زمينه رخ نداده است. سياست اصلي سازمان انتقال صنايع از بيرون شهرك‌هاي صنعتي به داخل آنها است. در فاز اول اين اقدام بسته‌هاي تشويقي در زمينه اقساط زمين و افزايش رده فعاليت اختصاص داده شد تا به اين ترتيب بتوان رده فعاليت را افزايش داد که تقريبا از اين قضيه استقبال شده است. اما تابه‌حال به جز خروج از شعاع 120 كيلومتر و چند مورد دیگر هنوز هيچ اتفاق خاصي رخ نداده است. صنايعي كه بايد از سوي استان منتقل شوند صنايع بزرگ هستند، براي مثال زمينه انتقال و ايجاد بستر جديد کارخانه سیمان زمانبر است و هم‌اكنون هم وضعيت صنايع به نحوي است كه انتقال از لحاظ اقتصادي ثمربخش باشد.

 تهران در آستانه بيابان شدن است، در اين زمينه چه تمهيداتي انديشيده شده است؟

اين امر وظيفه منابع طبيعي است و منابع طبيعي بايد در اين زمينه تمهيداتي بينديشد. در حقيقت مديريت مصرف آب، برخورد با چاه‌هاي غيرمجاز و استفاده از سيستم‌هاي آبخيزداري و آبخوان داري بيش از يك دهه است که در تهران فراموش شده است.

 اين نارسايي‌ها چه زماني برطرف مي‌شود؟

سازمان منابع طبيعي بايد در اين زمينه پاسخگو باشد.

 تهران غير از آلودگي هوا، مشكل آلودگي آب و خاك هم دارد. آلودگي خاك به چه دليل است؟

مهم‌ترين بحث در آلودگي خاك پسماندها هستند. سياست ما اين است كه تا آنجا كه مي‌توان پسماند را به انرژي تبديل كنيم. هم‌اكنون دو دستگاه زباله‌سوز در شهر تهران و دو دستگاه ديگر در استان تهران قرار است فعال شود. هر قدر كه مديريت خاك فعال‌تر شود به نسبت آلودگي خاك كمتر مي‌شود.

 چند سال پيش آبياري با آب‌هاي آلوده در اراضي جنوب تهران باعث بروز بيماري وبا و شبه‌وبا شد، آيا هم‌اكنون آبياري در اين اراضي مديريت مي‌شود؟

بله. براساس كارگروهي كه در استاندار تهران تشكيل شد آبياري در جنوب تهران در بيش از 2 هزار هكتار مديريت شد تا با آب‌هاي آلوده آبياري نشوند. با كنترل صنايع آلاينده رقمي حدود 90 واحد صنعتي در شهر ري همچون قاليشويي‌ها و كارواش‌ها پلمب شده است. با اين تفاسير اما باز با شرايط مطلوب فاصله زياد است. بايد براي حقابه جنوب تهران يك رقم مناسبي براي كشاورزان جنوب تهران در نظر گرفته شود تا به اين ترتيب خروجي اين محصولات در كشاورزي به كار گرفته شود و به اين ترتيب كشاورز نيز ديگر از كانال‌هاي جمع‌آوري آب‌هاي سطحي شهر تهران استفاده نكند. براي اينكه مديريت برخي از كانال‌هاي آبي در جنوب تهران بر عهده شهرداري تهران است، ‌براي حل اين معضل بايد شهرداري تهران ورود پيدا كند. اگر بتوان حقابه جنوب تهران را به سمت كشاورزي هدايت كرد، مشكلات موجود حل مي‌شود. تاكنون نيز اقدامات مناسبي در اين زمينه انجام شده است.

 آلودگي آب و اينكه چه ميزان نيترات در آب تهران وجود دارد به يك كلاف سردرگم تبديل شده است. در اين باره نظرتان چیست؟

بنابر بخشنامه صادره از طرف آقاي جهانگيري معاون اول رئيس‌جمهور، فقط وزير بهداشت مي‌تواند درباره كيفيت آب تهران صحبت كند.

 فاضلاب شهري همچنان مغفول مانده است. آيا  با تكميل آن مشكلي از نارسايي‌هاي تهران برطرف مي‌شود؟

تاكنون اگو خيلي پيشرفت داشته است. هم‌اكنون در هر خيابان كند و كاو اگو را شاهد هستيم. الان در هر خيابان يا هر ملك تجاري يا مسكوني براي اتصال به اگو به دليل پرداخت مبلغي در اين زمينه شاهد قصور هستيم. بنابر امضاي تفاهمنامه بين سازمان محيط زيست و شهرداري تهران با قصور‌كنندگان در فاز اول واحدهاي تجاري و در فاز دوم واحدهاي مسكوني به دليل ايجاد آلودگي برخورد مي‌شود.

 يعني تا پايان سال كل شهر تهران به اين سيستم مجهز مي‌شود؟

خير. فكر نكنم تا پايان سال چنين اتفاقي بيفتد. هم‌اكنون سرعت توسعه شبكه اگو مناسب است، اما متاسفانه در مناطقي كه اگو ايجاد شده اشخاص حقيقي و حقوقي در اتصال به آن قصور مي‌كنند و ما با آنها به عنوان آلوده‌كننده محيط زيست برخورد مي‌كنيم.

 برخوردها به چه شكل است؟

بنابر گزارش‌هاي اداره فاضلاب و نيروهاي محيط زيست محل را بازديد مي‌كنند و با ملاحظه هرگونه نارسايي قصور‌كننده به اشد مجازات تنبيه مي‌شود.

 كم آبي دغدغه اصلي استان تهران و ديگر استان‌هاي كشور محسوب مي‌شود. براي كاهش اين معضل آيا اقدامي انجام شده است؟

بايد وزارت نيرو لوله كشي آب شرب و غير شرب را از هم جدا كند و به نظر مي‌رسد وزارت نيرو در اين زمينه اولويتي ندارد. برای اینکه دچار مشکل نشویم،‌ باید این اتفاق بیفتد. به همان اندازه كه نگران استفاده از آب شرب هستيم به همان نسبت نيز نگران استفاده از چاه‌هاي غيرمجاز هستيم. این نگرانی همواره وجود دارد که  خطر افزايش حفر چاه‌هاي غيرمجاز براي آبياري، پر كردن استخر و... افزايش پيدا كند.

  واگذاري پرديسان به شهرداري به كجا رسيد؟

واگذاري در كار نيست، ‌بلكه قرار است بين خانم ابتكار و آقاي قاليباف تفاهم نامه‌اي با عنوان آماده‌سازي بوستان پرديسان براي بهره‌برداري مردمي امضا شود.

 موش‌ها و حيوانات موذي و سگ‌هاي بي‌صاحب چگونه در شهر تهران كنترل مي‌شوند؟

شهرداري تهران بنابر قانون شهرداري‌ها در زمينه كنترل جانوران مضر شهري بايد برنامه داشته باشد. در بحث موش روي سم پاشي كارهاي متعددي انجام شده است. در زمينه سگ‌هاي بدون صاحب نيز اقداماتي در زمينه زنده‌گيري و عقيم‌سازي انجام مي‌شود. با اين اقدام از سگ‌هايي كه نژاد دارند براي پليس و هلال احمر استفاده می‌شود و به اين ترتيب سگ‌هاي ناقل بيماري نيز جدا مي‌شوند. بايد توجه داشت كه كشتن سگ و استفاده از اسلحه براي  از بین بردن اين حيوان ممنوع است.