قدرت رقابت قرارداد جدید نفتی ایران

ایران به‌تازگی چارچوب حقوقی قرارداد جدید نفتی خود را منتشر کرده و جزئیات فنی این قرارداد نیز امروز در حضور ده‌ها شرکت خارجی رونمایی خواهد شد. هنوز مشکل است بتوان درباره جزئیات فنی قراردادهای جدید و جذابیت آن گمانه‌زنی کرد و حتی بعد از رونمایی از قرارداد نیز باید منتظر اعلام مناقصه‌ها و جزئیات آن درباره هر پروژه به‌صورت جداگانه بود تا به داوری نشست، اما برخی از ناظران معتقدند قرارداد جدید نفتی ایران، ساختاری شبیه به قرارداد جدید نفتی عراق دارد که چند سالی است به اجرا گذاشته شده و تولید نفت این کشور را به‌صورت چشمگیری افزایش داده است. در سال جاری میلادی تولید نفت عراق به‌ویژه در مناطق جنوبی، روزانه تا نیم ‌میلیون بشکه افزایش یافته و برای سال آینده نیز با وجود افت قیمت نفت، افزایشی ٢٠٠‌هزار‌بشکه‌ای در روز براي آن پیش‌بینی می‌شود. هرچند هم‌اکنون عراق درگیر جنگ با داعش و تنش روزافزون با اقلیم کردستان است، اما باید این نکته را هم در نظر داشت که قراردادهای عراق با غول‌های نفتی، قبل از شدت‌گرفتن مشکلات امنیتی درباره اشغال بخش‌هایی از کشور از سوي داعش و تنش‌ با اقلیم کردستان امضا شده بود. به‌طورکلی اوج‌گرفتن تولید نفت کشور مرهون دوره‌اي است که قیمت‌های جهانی نفتی به‌طور متوسط، در حول‌وحوش صد دلار بوده است.

اما هم‌اکنون قیمت نفت اوپک از نصف آن میزان هم کمتر شده و گزارش‌ها حاکی است عراق به خاطر حفظ بازارهای خود، برخی از انواع نفت خود را حتی به ٣٠ دلار هم می‌فروشد. با توجه به اینکه نوع نفت‌های تولیدی عراق شباهت زیادی به نفت‌های تولیدی ایران دارد، اما هنوز مشخص نیست بازارهای بین‌المللی چه میزان کشش و تقاضا برای نفت‌های تولیدی ایران تا چند سال آینده خواهند داشت، اما آنچه مسلم است، نفت سبک و فوق‌سبک (میعانات گازی) در بازارهای بین‌المللی به حد فوق‌اشباع رسیده است. دراین‌میان ایران در نظر دارد بیش از ٧٠ پروژه نفت و گاز خود را در قالب قرارداد جدید توسعه دهد که حدود ٣٠ درصد آنها از مرحله اکتشاف آغاز می‌شود. آنچه از متن چارچوب قانونی قرارداد جدید برمی‌آید، در این قراردادها مالکیت مخازن در دست شرکت ملی نفت باقی خواهد ماند و عقد قراردادهایی از نوع مشارکت در تولید عملا منتفی است. شرکت‌های بین‌المللی مایل به عقد این نوع قراردادها هستند، چراکه بخشی از ذخایر میدان عملا در فهرست دارایی‌های آن شرکت وارد شده و باعث بالارفتن اعتبار شرکت می‌شود و علاوه بر‌آن امکان برنامه‌ریزی‌های بلندمدت برای درآمدهای طولانی را هم فراهم می‌کند. اما این قرارداد مانند قراردادهای بیع متقابل نیست که شرکت خارجی صرفا به‌عنوان یک پیمانکار وارد پروژه‌ای شود و بعد از مرحله تولید، از پروژه کنار رود. در قراردادهای جدید که ٢٠ تا ٢٥ساله تعریف شده است، شرکت طرف قرارداد به ازای میزان تولید، سهمی (حداکثر ٥٠ درصد) از محصول تولیدشده خواهد گرفت و این سیستم پرداخت تا پایان تولید از میدان ادامه خواهد داشت. از طرفی به‌ازای توسعه زودهنگام یا تولید بیش‌ از میزان توافق‌شده، پاداشی به شرکت‌های خارجی داده خواهد شد که عاملی تشویق‌آمیز و جذاب تلقی شده و انگیزه آنها را برای تولید صیانتی افزایش خواهد داد. از طرفی شرکت خارجی ملزم به انتخاب یک شریک در میان شرکت‌های ایرانی است و اپراتوری پروژه به‌صورت تناوبی میان شرکت ایران و خارجی تعویض خواهد شد. این موضوع باعث می‌شود شرکت‌های ایرانی همه دانش لازم موردنیاز توسعه میدان را از شرکت خارجی کسب کرده و شرکت خارجی چاره‌ای جز ارائه این دانش ندارد. به‌طورکلی به‌نظر می‌رسد ‫مؤلفه‌های جذابیت در این مدل جدید به شکل مطلوبی ارتقا یافته تا «سرمایه» و «فناوری» مورد نیاز برای توسعه صنعت نفت ایران فراهم شود.

*کارشناس انرژی و مدیر اخبار ایران بخش انگلیسی خبرگزاری ترن / شرق