عبدالرضا خليلي: شرقي ترين نقطه استان مازندران و در شهر گلوگاه قبرستاني با سنگهاي عمودي خاکستري و حکاکي هاي عجيب، عنوان نخستين قبرستان مسلمانان ايران را با خود يدک مي کشد.

اين قبرستان با پيشينه اي 1200 ساله، با نقشهاي عجيب تر روي سنگهايش در روستايي به نام «سفيدچاه» در جاده ارتباطي شهر گلوگاه در شرقي ترين نقطه استان مازندران قرار دارد.

سفيدچاه که به روايتي قبر حاج جرجيس سفيدچاهي و در روايت هاي ديگر اسپ چاه، اسپ تن و روبار ناميده شده، در دره اي ميان کوه هاي منطقه هزار جريب از رشته کوه البرز قرار دارد.

مردم اين روستا معتقدند خاک اين گورستان شباهت عجيبي با خاک قبرستان وادي السلام دارد.
يکي از زيبايي هاي اين قبرستان که شهرتي جهاني به آن بخشيده، نقوش به کار رفته در سنگهاي قبر است که نمايانگر معماري منطقه است.

نکته جالب توجه در طراحي اين نقوش آن است که نقشهاي قبور ارتباط مستقيمي با شغل اموات داشت؛ اما پس از مرگ آخرين بازمانده سنگ تراشان و حکاکان روستاي «مصيب محله» که در نزديکي روستاي سفيدچاه واقع است، عمر حکاکي روي سنگها بويژه سنگهاي سياه به پايان رسيد.

از ويژگي هاي متفاوت اين گورستان، قرار داشتن سنگهاي قبر به حالت عمودي است و براي نشان دادن اينکه هر کدام از مردگان چه شغلي داشته اند، ابزار و ادوات شغلي افراد روي سنگها حک شده و حتي براي آنکه مشخص شود در اين قبور زن يا مرد به خاک سپرده شده است نمادهايي وجود دارد.

با توجه به قدمت سنگهاي اين گورستان به نظر مي رسد اساس تأسيس اين گورستان به زمان خاکسپاري سادات ميرعمادي، سادات مرعشي و ديگر پادشاهان محلي باز مي گردد. در گورستان سفيدچاه، سنگ مزارها محرابي و صندوقي هستند که هر دو شکل در ايران داراي پيشينه معماري است؛ طرح محراب که اصلاً طرحي متعلق به دوران «ميتراييسم» است پس از اسلام، از سده چهارم هجري به بعد بر سنگ مزارها حکاکي شد.سنگ مزارهاي سده دهم و يازدهم افزون بر تزيينات اسليمي که به طور کامل به صورت متقارن انجام شده از نقوش هندسي نيز برخوردار است و با ظرافت و زيبايي دايره هاي تزييني و گلهاي چند پر که نماد گردونه خورشيد است بر آنها حجاري شده اند.

قالب بندي حاشيه، پيشاني، طرح طاق نماي سنگ مزارها و نيز شيوه کتيبه نگارهاي سده نهم با سده دهم و يازدهم کاملاً متفاوت است و سنگ مزارهاي سده سيزدهم و چهاردهم نيز از نظر تزيينات و ابزار کار که نشانگر پيشينه متوفي است، از سنگ قبرهاي سده هاي پيشين متمايز است.

ملک حسن بن خوان زاده، عزالدين بن انزالي، ملک شمس ابن ملک حسن ميرشاه، محمد بن حسن ميرشاه، قربان بن حسين بن ميرشاه، شمس الدين بن خواج ميرشاه از سادات مرعشي که حاکمان سده هشتم تا يازدهم بخشي از مازندران بودند و فرزندان و نوادگان ميرشاه بن مير عبدالکريم، از شخصيتهاي سياسي و اجتماعي مهم محلي بودند که در اين گورستان به خاک سپرده شده اند.