پایگاه خبری تحلیلی انتخاب (Entekhab.ir) : نشست بررسی تاریخی سفر ناصرالدین‌شاه به فرنگ، با حضور کارشناسان و پژوهشگران تاریخی، صبح امروز در تالار ایرانشناسی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران برگزار شد.
به گزارش انتخاب، در این نشست، فاطمه قاضی‌ها نویسنده و پژوهشگر تاریخی در سخنانی با اشاره به سیر تاریخی سفرهای ناصرالدین‌شاه، عنوان کرد: سفرهای ناصرالدین‌شاه به فرنگستان، در سه جلد و سه دوره زمانی منتشر شده است که جلد سوم، از دو بخش تشکیل می‌شود.
او ادامه داد: بخش اول تا صفحه 136 مربوط به سفرهای شاه قاجار به فرنگستان است و بقیه کتاب درباره شکارها و گشت و گذارهایی است که شاه داخل کشور انجام داده است.
این نویسنده در ادامه به مهمترین بخش‌های کتاب سفر ناصرالدین‌شاه به فرنگ اشاره کرد و توضیح داد: اهم مطالبی که در کتاب سفرنامه وجود دارد شهر بوداپست، رودخانه دانوب، کشتی‌های بخار، شهر الیزابت گراد، ملأ محمدحسین خویی و روضه‌خوانی در کنسول‌خانه ایران در تفلیس است که بعد از ورود به تهران نیز نوشتن آن را ادامه داد.
جمشید کیان‌فر نیز در سخنانی با بیان اینکه سند اول این سفرها، دو بار در بمبئی چاپ شده که با چاپ سنگی تهران اختلاف دارد، اظهار کرد: یکی از گمان‌ها درباره عزل میرزا حسین خان سپه سالار این است که انیس الدوله پس از برگشت از مسکو میرزا حسین خان را عزل می‌کند اما چند نفر دیگر باعث این برکناری شدند.
او افزود: معتمد الدوله و ملأ علی کنی مخالف رفتن سفر شاه به فرنگ بودند و باعث سفر ناصرالدین‌شاه را میرزا حسین خان می‌دانستند؛ به همین دلیل او را عزل کردند. شاه قاجار پس از این اتفاق او را به خراسان می‌فرستد و والی آنجا می‌شود که البته عمر زیادی نمی‌کند.
این مورخ در ادامه تصریح کرد: سنت صدراعظم کشی سنت دیرینه‌ای در ایران بود که برخی مانند امیرکبیر به صورت علنی و برخی دیگر مانند میرزا حسین خان سپه سالار در خفا کشته می‌شدند.
همچنین تفرشی در ادامه این نشست با بیان اینکه بیشتر خاطرات ناصرالدین‌شاه، توصیف و شرح دیدارهای او است اما روایتگران انگلیسی خیلی دقیق از این حواشی و ملاقات‌ها نوشته‌اند، خاطرنشان کرد: حجم سفرهایی که در ایران از زبان انگلیسی ترجمه شده است، شاید حدود 10 درصد باشد که ناچیز است و بسیاری از آنها هنوز ترجمه نشده است.
او ادامه داد: البته به دلیل وجود نسخه‌های دیجیتالی، دسترسی به برخی از آنها سهل الوصول شده است اما به هر حال بسیاری از آنها در ایران نیست.
این پژوهشگر گفت: در سنت بریتانیایی دو نوع سفر وجود دارد که امروز هم همان رسم دنبال می‌شود. یک سفر معمولی مسئولان و مقامات کشورهای مختلف است که بدون هیچ تشریفاتی برگزار می‌شود و سفر دیگر به دعوت خود ملکه است. دولت ایران برای تبدیل کردن سفر معمولی ناصرالدین‌شاه به سفر ویژه، تلاش‌های بسیاری کرد که برای ایران گران تمام شد.
تفرشی افزود: سفرهای ناصرالدین‌شاه، افزون بر سفرنامه‌ها، خیر و برکت‌های دیگری هم داشته است؛ بخصوص سفرهای داخلی که در هر کدام از این سفرها یک روزنامه چاپ می‌شد. بازتاب این سفرها در روزنامه رسمی دولت هم چاپ می‌شد.
او با تاکید بر اینکه یادداشت‌های همراهان شاه که به جای مانده است، یکی دیگر از مهمترین موارد این سفرها است، بیان کرد: یکی از این همراهان صنیع الملک است که بعدها عمادالسلطنه می‌شود. برای مثال در سفر به عتبات عالیات، یادداشت خوبی درباره تشکیلات عثمانی در ماوراءالنهر دارد که موقعیت اداری و دیوانی آنها را بیان کرده است.
این پژوهشگر تاکید کرد: مورد مهمی که باید توجه کنیم این است که خیلی‌ها این سفرنامه را فاقد ارزش و اعتبار می‌دانند. از دید سیاسی این سفرنامه هیچ ارزشی ندارد اما اطلاعات جغرافیایی و جغرافیای تاریخی خوبی را در دسترس قرار می‌دهد.
تفرشی در پایان تصریح کرد: در سفرهای داخلی و شکاریه ها اطلاعات دقیق حیوانات را در سفرنامه‌ها دارد که اگر روزی بخواهیم درباره جانورشناسی و جانورانی که در زیستگاهی خاص زندگی می‌کردند اطلاعاتی به دست آوریم، مهم است.
گفتنی است در حاشیه این برنامه نمایشگاهی از انعکاس اخبار سفر شاه در مطبوعات به نمایش درآمده بود که مورد توجه بازدیدکنندگان قرار گرفت.
