رئیس انجمن مددکاری: سال‌ها جرات حرف زدن درباره آسیب‌ها را نداشتیم

 رئیس انجمن مددکاری ایران می گوید سالها کسی جرات حرف زدن درباره آسیب‌های اجتماعی را نداشت و اکنون که شرایط مساعد است تشکیل یک سازمان اداری برای مقابله با آسیبهای اجتماعی یک فرصت سوزی است.

به گزارش انتخاب،  مسئله تشکیل سازمان مقابله با آسیب های اجتماعی موضوعی بود که در گفتگوی ویژه خبری پنجشنبه شب مورد بحث قرار گرفت. رضا محبوبی معاون مرکز امور آسیب های اجتماعی وزارت کشور و حسن موسوی چلک رئیس انجمن مددکاران به صورت حضوری در این برنامه حضور داشتند.

در ادامه مشروح این میزگرد را می خوانید:

چرا آسیبهای اجتماعی به اینجا رسیده؟ نقص کجاست؟
محبوبی: اواسط سال 92 بر اساس دستور مقام معظم رهبری، وزارت کشور مسئولیت یافت گزارش جامعی از وضعیت آسیب های اجتماعی کشور فراهم کند. با استفاده از داده های ثبتی و اطلاعات 40 ساله و گزارشهای دستگاه های مختلف و چند پیمایش ملی و استفاده از نظرات نخبه گان گزارش جامعی را برای ارائه به سران قوا و مقام معظم رهبری تهیه کردیم. در جهت تعدیل این وضعیت نیز کارهای انجام شده. آمارهایی نیز وزیر کشور در مجلس داد. مجموعه ای از عوامل دست به دست هم داده که ما امروز چنین سیمایی را داریم. روندها نگران کننده است ولی از نظر جهانی، وضعیت خطرناکی نداریم. در خودکشی در رتبه 106 دنیا هستیم. البته افزایش خودکشی ها نگران کننده است. رشد اعتیاد در گروه های خاص مانند زنان و طلاق نگران کننده است. دلایل زیادی برای این وضعیت وجود دارد. از جمله فقدان یک برنامه منسجم برای برخورد با آسیبهای اجتماعی نداشتیم. در قوانین مختلف اشاراتی شده. یکی دو حکم مشخص در برنامه چهارم داشتیم. در سایر برنامه ها توسعه کشور هرگز به حوزه اجتماعی نگاه نشده. در حالی که امر اجتماعی وسیعتر از حوزه عدالت و امنیت اجتماعی است. دلیل دوم نبود یک متولی و پیگیری کننده به عنوان هماهنگ کننده و دیده بان است. کمبود منابع هم بوده است. یکی از ریشه های این وضعیت، توسعه ناموزون در کشور است.

مهمترین مشکل و معضل در مقابله با آسیبها چیست؟
موسوی: مهمترین دلیل این است که نخواستیم آسیبهای اجتماعی را به عنوان یک واقعیت تلخ بپذیریم. از ابتدا رویکرد در مقابل این پدیده ها، رویکردی سیاسی امنیتی، انتظامی و قضایی بود. یعنی اگر معتاد دیدیم برخورد کردیم. اگر فساد دیدیم برخورد کردیم. نگذاشتیم حرف زده شود. دماسنج اجتماعی یکی از نشانه های این است که وضعیت چیست. دلیلش نیز این بود که مانگران بودیم دیگران بفهمند ما آسیب اجتماعی داریم. منظور این بود که ما جامعه اسلامی هستیم و آسیب نداریم. اوایل می گفتند زندان می خواهیم چه کنیم. امروز مجبوریم زندانها را گسترش بدهیم. مراکز نگهداری دختران زیر 18 سال را گسترش دهیم. بخش دوم، امور اجتماعی ما همیشه در حاشیه بوده. در تمام برنامه های توسعه مسایل اجتماعی رها شده. تنها در برنامه چهارم، یک برنامه نوشته شد ولی اجرا نشد چون اعتقادی بر آن نداشتیم. سال گذشته در مجلس جلسه ای بود و نایب رئیس جلسه حضور داشت. بعد از این که وضعیت آسیبها را تحلیل کردم نایب رئیس مجلس ناراحت شد و گفت ما اصلا این وضعیت را نداریم. چرا این را می گویید.

خدادادی رئیس کمیسیون اجتماعی مجلس به صورت تلفنی وارد بحث شد.

پیش بینی و آینده نگری شما در این حوزه چیست؟
خدادادی: همه با این مسئله دست و پنجه نرم می کنیم. واقعا به گفته رهبر عظیم الشان انقلاب ما در این حوزه 20 سال عقبیم. مسایل اجتماعی تحت تاثیر مسایل سیاسی و اقتصادی بوده و جدی گرفته نشده. امروز اگر عقب بمانیم در آینده جبران ناپذیر است. بعد از جلسات متعددی در خدمت رهبر انقلاب، کمیسیون اجتماعی کمیته آسیب های اجتماعی را تشکیل داده. جلسات متعددی را با حضور مسئولان داشتیم. در طول بعد از انقلاب 112 شورا تشکیل دادیم و 50 شورا مربوط به مسایل اجتماعی بوده ولی عمیق وارد نشده اند. تحت عنوان شورای جوانان، خانواده، سالمندان، تامین اجتماعی و مانند آن شورا تشکیل داده ایم ولی جدی نبوده. در مجلس دهم مسئولان زیادی را دعوت کردیم و منویات مقام معظم رهبری را در این جلسات بیان کردیم. کارشناسان مرتبطی را دعوت کردیم و آقای موسوی نیز دعوت شده است.

به دنبال چی هستید؟
خدادادی: باید اولا عمق معضلات را ببینیم و دوم راهکارها را ببینیم. بنده در مجلس دهم به این نتیجه رسیدم که موضوع فراموش شده است.

پس فعلا در مرحله شناسایی مشکل هستید؟
خدادادی: باید دید آسیبهای اجتماعی در کجای برنامه ششم قرار دارد. این برنامه در حال تدوین است و باید دید چقدر به مسایل اجتماعی توجه داشته. متاسفانه با تاکید رهبر انقلاب، آنطور که باید و شاید به مسایل اجتماعی در برنامه ششم پرداخته نشده.

رویکرد سازمان جدید چطور قرار است باشد؟ هر وقت یک آسیب اجتماعی داشتیم یک سازمان شکل گرفته و محلی برای گرفتن بودجه شده و خود معضلی شده بر معضلات. این سازمان می خواهد چطور مقابله با آسیبها کند؟
محبوبی: به رسمیت نشناختن آسیبهای اجتماعی در سالهای اخیر با عنایات رهبری و سران قوا، از محاق بیرون آمد. در دوره ای نگاه به آسیبهای اجتماعی مجرمانه و امنیتی بود. تعبیری که مقام معظم رهبری به کار بردند و بسیار تعیین کننده بود، ایشان فرمودند آسیب دیدگان اجتماعی عائله ما هستند. خانواده ما هستند. این نگاه از دیدگاه یک حاکم دینی بسیار تعیین کننده است. در برنامه ششم برای اولین بار با وجود سیاست دولت با کمترین مواد قانونی، مسایل اجتماعی، طلاق، عدالت اجتماعی، اعتیاد و مانند آن در پیوستها به صورت دقیق آمده. یک سلسله از تدابیر نیز درباره تمهیدات ساختاری است. می توان برنامه نوشت ولی آثار دراز مدتی ندارند. ولی تمهیدات ساختاری می تواند آثار درازمدتی بگذارد. یک سطح در برنامه ریزی کلان این تمهیدات ساختاری را داریم. شورای عالی انقلاب فرهنگی به مسایل اجتماعی ورود می کند. وزیر کشور عضو این شورا شد و کمیسیون اجتماعی نیز در این شورا به وجود آمد. شورای اجتماعی کشور ارتقا یافت و رئیس جمهور، به جای وزیر کشور رئیس این شورا شد. در همان جلسه نیز مناقشاتی بود که نهادهای عمومی مانند شهرداری ها و قوه قضاییه باید از این شورا تبعیت کنند و مقام معظم رهبری فرمودند حتی اگر لازم است خود من ورود کنم تا اذن رهبری هم باشد. یک تدبیر دیگر نیز ایجاد یک سازمان چابک و پیگیر است.

یعنی امور اجرایی دارد؟
محبوبی: نه، اصلا اینطور نیست. سازمان مدیریت و برنامه ریزی طراحی کرده که این سازمان مسئولیت اجرایی ندارد. از محل پست های موجود در وزارت کشور این پست ها تشکیل می شود. نیروی جدید گرفته نمی شود. 62 پست سازمانی در وزارت کشور ارتقا می یابد و وظایفی بر این سازمان گذاشته می شود تا اتاق فکر و دیده بان برای مسایل آسیبها باشد.

نظر شما چیست؟ آیا این سازمان ضرورت دارد؟
موسوی: این که وزارت کشور، شورای اجتماعی گزارشی تهیه کرد و حساسیتی را در بالاترین سطح کشور به وجود آورد، آرزوی ما بود. اما این که فکر کنیم آسیبهای اجتماعی با ارتقای یک مرکز در وزارت کشور به یک سازمان، بشود مدیریت کرد، بسیار ساده انگارانه است. در حال حاضر تعدادی از دستگاه ها در این حوزه کار می کنند و کم نیستند. شورا کم نداریم. شورای عالی رفاه و تامین اجتماعی، شورای عالی فضای مجازی، ستاد مبارزه با مواد مخدر، شورای زن و خانواده، شورای عالی آموزش و پرورش. شورای اجتماعی، ستاد ملی بازآفرینی محلات ناکارامد شهری و بسیاری دیگر. این که یک مرکز را به یک سازمان ارتقا دهیم، یک فرصت سوزی است. سالهاست درباره آسیبها جرات نکردیم حرف بزنیم.

مشخصا نظر شما چیست؟ این سازمان شکل نگیرد؟
موسوی: اگر نیاز به هماهنگی هست، سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور به این دلیل تشکیل شده. هم بودجه و هم برنامه و هم فرابخشی بودن در این سازمان وجود دارد.

این سازمان هم که اینقدر گسترده است که خودش می خواهد تفکیک شود؟
موسوی: مشکل اینجاست. در این سازمان هم مسایل اجتماعی در حاشیه قرار گرفته.
محبوبی: این صحبت آقای موسوی نشان می دهد قائل به وجود اتاق فکر مسایل اجتماعی، دیده بانی و هشدار دهی هستند. حالا می گویند سازمان مدیریت. سوالم اینجاست که مگر این همه سازمان و شورا وجود نداشتند؟ جای خالی اینجاست که همین نقش را داشتند. این گزارش را شورای اجتماعی و وزارت کشور جمع و گزارش را در سطح مقام معظم رهبری مطرح کرد. این نهادها با وجود عملکردشان آسیبها به این حد رسید.
موسوی: در سازمان مدیریت و سازمانهای مشابه که کار می کردند چون اعتقادی به کار در حوزه آسیبها نداشتند جدی گرفته نشدند. امروز ساختار داریم کمبود ساختار نداریم. امروز سازمان بهزیستی را داریم. باید آنجا را تقویت کرد. اگر قرار است مسئولیت را جایی داشته باشد، می توان به این سازمان سپرد. سازمان بهزیستی صف و ستاد دارد. می تواند تمام این کارها را کند.

مجلس به چه چیزی اعتقاد دارد؟ آیا قرار است سازمان موازی سایر سازمانها تشکیل شود؟
خدادادی: ورود رهبر انقلاب به حوزه آسیبهای اجتماعی موضوع را در سطوح مسایل مختلف مطرح کرد. این وظایف در شوراهای دیگر وجود داشته. ما کم داریم یک تشکیلات فرابخشی فعالیت کند. همه در مقابل مسایل اجتماعی مسئولیت شرعی و قانونی دارند. امروزه متولی نداریم. شوراهای مختلف وجود دارد منتهی کیست متولی اجرایی شدن مصوبات است؟ این شورا و سازمان هم ردیف سازمانهای دیگر با اختیارات بیشتر قرار می گیرد. ما شتابزده داریم تصمیم می گیریم. یک متولی برای پیگیری وظایف و اختیارات و بودجه ها باید داشته باشیم.

در حوزه تقسیم وظایف، برخی مسایل به ستاد امر به معروف نهاده شده و درباره طلاق شورای عالی انقلاب فرهنگی کار می کند. این شورا در این آسیبها می خواهد چه کند؟
محبویی: این سازمان در حوزه صف نباید وارد شود. در حوزه صف، بسیج، کمیته امداد، بهزیستی و سایر نهادها باید وظایف خود را دنبال کنند. دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی نیز درباره طلاق در حوزه مشاوره و آموزش کار می کرد. البته در استانها اداره کل فرهنگ و ارشاد این کار را می کند. از همه مهمتر پیگیری تحقق این امور و تکان خوردن شاخصهاست. هر روزه از دستگاه ها گزارش می گرفتیم ولی تاکنون در نظام برنامه ریزی کشور قرار نبوده بر اساس تکان خوردن شاخصها، گزارشهای دستگاه ها تایید یا رد شود. مرکزی باید نظارت و دیده بانی و مدیریت منابع مالی مقابله با آسیبها را کند. مدیریت منابع مالی با هماهنگی سازمان مدیریت و برنامه ریزی با این سازمان است. یعنی سازمان مدیریت می گوید در حوزه مدیریت منابع مالی نیز یک کارگزار اجتماعی کنار دستش باشد. اگر در یک منطقه ای، اراده مدیر ارشد مانند استاندار به مسئله ای تعلق بگیرد آن موضوع پیشرفت می کند. مقام معظم رهبری نیز فرموده اند مگر استاندار فقط مسئول امنیت منطقه است؟ عموما ما وزارت کشور را به امنیت داخلی و برگزاری انتخابات می شناسیم ولی وظایف زیادی نیز در حوزه اجتماعی دارد. همین امسال نیز 400 میلیارد تومان تصویب شده برای این موضوع.


در زمینه فرهنگی سازمان مقابله با آسیبها، در زمینه مسایلی مانند الکل و قلیان و سیگار درباره جوانها چه اقدام فرهنگی باید کنند؟

موسوی: بخش اول در سیاستگذاری باید به طور مستقیم حوزه آسیبها را ببینیم و تاثیر دیگر سیاستها بر این آسیبها نیز مطالعه شود. باید از برنامه های جامع ملی دست بکشیم. نیاز مردم در منطقه ای دورافتاده با تهران متفاوت است. باید به سمت برنامه های نیازسنجی ملی کنیم ولی دربحث رصد باید آینده نگری کنیم. برنامه های ما باید پنج ویژگی فراگیری، کفایت، جامعیت، استمرار و اثربخشی را داشته باشند. ما در طول انقلاب نداشتیم یک برنامه برای آسیبهای اجتماعی که این ویژگی ها را داشته باشد. نتیجه این شد که بچه 10 ساله معتاد شد. نتیجه این شد که وقتی کسی خود را از پل پرت می کند به جای کمک به او، فیلم می گیریم. در حوزه فرهنگی بیشتر ممیزی کردیم تا تقویت حوزه فرهنگی. تقسیم کار ملی بسار غیرکارشناسی است. مقابله با طلاق را به وزارت ارشاد دادیم که اصلا نمی داند طلاق چیست. باید جامعه شاد و سلامتی داشته باشیم ولی هیچگاه سلامت اجتماعی دغدغه مدیران نبود. اگر روی این بخش سرمایه گذاری کنیم بدون شک جامعه سالمتری خواهیم داشت.

محبوبی: این سازمان موضوع امور آسیبهای اجتماعی نباید باشد بلکه سازمان امور اجتماعی باشد باشد و مسایل فرهنگی را نیز در دستور کار قرار دهد.