جزئیاتی از معافیت‌های محرمانه برجام برای ایران

مؤسسه علوم و امنیت بین‌الملل واشنگتن می‌گوید ایران در توافقی محرمانه با ۱+۵ اجازه یافته که در برخی موارد مربوط به زیرساخت‌ها و صادرات مواد هسته‌ای از معافیت‌هایی برخوردار شود.

به گزارش انتخاب، مؤسسه علوم و امنیت بین‌الملل واشنگتن که پنجشنبه مدعی شده بود 1+5 در توافقی محرمانه با ایران، معافیت‌هایی اعلام‌نشده برای این کشور در نظر گرفته‌اند، جزئیات ادعایی خود را نیز منتشر کرد.

این اندیشکده ابتدا صبح پنجشنبه کلیات این توافق را منتشر کرد و مدعی شده بود که کمیسیون مشترک نظارت بر اجرای برجام هم از آن خبر دارد و این معافیت‌ها را تأیید کرده؛ گویا دولت آمریکا هم خبر وجود چنین معافیت‌هایی را به سنا داده ولی سناتور «باب منندز» گفته که اصلاً از چنین ماجرایی اطلاع ندارد.

عصر روز پنجشنبه جزئیات این معافیت‌های ادعایی به‌شرح ذیل منتشر شد:

1. در حوزه تولید و نگهداری هگزافلوراید اورانیوم با غنای 3.5 درصد، در صورتی که این مواد در قالب پسماند جامد با غنای کم، پسماند مایع با غنای کم و پسماند لجن باشد، ایران می تواند از سقف 300 کیلوگرمی تعیین‌شده برای ذخیره هگزافلوراید اورانیوم 3.5 درصد فراتر رود.

2. اورانیوم با غنای حدود 20 درصد که در قالب آلاینده‌های آزمایشگاهی و غیرقابل بازیابی طبقه‌بندی است. ایران در برجام قبول کرده بود که این نوع اورانیوم از عناصر سوخت هسته‌ای تلقی می‌شود ولی بعداً این مواد به‌عنوان سوخت‌های قرار گرفته در معرض تشعشعات هسته‌ای طبقه‌بندی شد. میزان مواد قابل نگهداری ذیل این تعریف و مبنای قضاوت در خصوص غیرقابل‌بازیافت بودن اورانیوم با غنای نزدیک به 20 درصد، مشخص نیست.

3. بر اساس مفاد برجام، ایران اجازه داشت تا 15 سال پس از اعلام اجرای این سند، سلول‌های داغ با ابعاد کم‌تر از 6 مترمکعب طراحی کند، بخرد، بسازد یا به کار بگیرد، علت آن بود که سلول‌های داغ با چنین ابعادی در عمل نمی‌توانست برای جداسازی پولوتونیوم به کار رود. در برجام آمده بود که ایران برای به‌کارگیری سلول‌های داغ بزرگتر از 6 مترمکعب باید موافقت کمیسیون مشترک نظارت بر اجرای برجام را بگیرد ولی پیش از فرارسیدن روز اجرا، کمیسیون موافقت کرده که ایران کماکان کار با 19 سلول داغ بزرگتر از این سایز را در 3 محل در تهران و یک محل در کرج ادامه دهد. از این سلول‌ها غالباً برای تولید رادیوداروها استفاده می‌شود ولی می‌توان از آن برای جداسازی پولوتونیوم در مقیاس‌های کوچک نیز بهره برد؛ سؤال این است که آیا آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از این 4 مکان معاف‌شده، بازدید می‌کند یا خیر.

4. در حوزه فروش آب سنگین به خریداران خارجی، کمیسیون مشترک پیش از فرارسیدن روز اجرای برجام به ایران اجازه داد که بیش از سقف تعیین‌شده 130 تنی، آب سنگین صادر کند حال آنکه در زمان اخذ این تصمیم، ایران حتی خریداری برای این ماده نداشت. کمیسیون مشترک به ایران اجازه داد که مقادیر زیادی آب سنگین را در خاک عمان و تحت نظر خود نگهداری کند که این کار به تهران اجازه می‌دهد با ادامه تولید آب سنگین در تأُسیسات اراک، از سقف 130 تنی پا فراتر گذارد. مؤسسه علوم و امنیت بین‌الملل به اطلاعاتی دست یافته که نشان می‌دهد وزارت انرژی آمریکا با خرید 32 تن آب سنگین از ایران، زنجیره تأمین موجود در آمریکای شمالی را مختل کرد. حقیقت شگفت‌آور دیگر این است که تأسیسات آب سنگین اراک، پس از اجرای برجام، با سرعت بیشتری به تولید آب سنگین پرداختند و با پشت سر گذاشتن سقف تولید 16 تن در سال، به رکورد تولید 25 تن آب سنگین در سال رسید.

تشکیل کارگروه فنی جدید برای تعیین معافیت‌های ایران از اورانیوم کم‌غنا

اندیشکده علوم و امنیت بین‌الملل نوشته کمیسیون مشترک برجام، در جولای سال 2016 یک «کارگروه فنی» برای معین کردن سرنوشت نزدیک به 100 تا 200 کیلوگرم اورانیوم با غنای کمتر از 3.67 درصد در کارخانه تولید  پودر دی‌اکسید اورانیوم غنی‌شده تشکیل داد.

این کارخانه، هگزافلوراید اورانیوم کم‌غنا را به اکسید اورانیوم تبدیل می‌کرد که اکنون به‌موجب برجام در انبار نگه‌داری می‌شود. با آنکه تقریباً تمام اکسید اورانیوم کم‌‌غنای تولید شده در این کارخانه به خارج از ایران انتقال داده شده، بخشی از  آن در روز اجرای برجام، در خط‌های فرآوری و مخازن باقی‌ ماند. این اورانیوم کم‌غنا جزو معافیت‌های روز اجرای برجام نیست و به‌عنوان بخشی از 300 کیلوگرم اورانیوم کم‌غنا مجاز در این توافق به حساب آمده است.

اندیشکده علوم و امنیت بین‌الملل ادعا کرده که هنوز مشخص نیست که آیا کمیسیون مشترک به ایران اجازه داده همزمان با بررسی‌های کارگروه فنی روی این موضوع، از سقف 300 کیلوگرم تخطی کند یا خیر. با وجود این، این گزارش ادعا می‌کند: «الگویی که ظاهراً پدپدار شده این است که ایران در صورتی که مشمول معافیت‌ها نشده بود، احتمالاً از این سقف تخطی کرده است.»

مطابق این گزارش، با آنکه در برجام معافیت‌هایی برای سقف 300 کیلوگرم در نظر گرفته شده هیچ‌کدام از آنها ظاهراً به اورانیوم کم‌غنای باقی‌مانده در کارخانه تولید  پودر دی‌اکسید مربوط نمی‌شوند.

در متن «برجام» آمده است: «ایران به‌مدت 15 سال، ذخیره اورانیوم غنی‌شده خود را تا حد 300 کیلوگرم گاز UF6 یا معادل آن در ترکیبهای شیمیایی دیگر با غنای تا 3.67 درصد نگاه خواهد داشت. تمام اورانیوم غنی‌شده مازاد بر 300 کیلوگرم گاز UF6 (یا معادل آن در ترکیب‌های شیمیایی دیگر) با غنای 3.67 درصد یا به سطح غنای طبیعی رقیق خواهد شد و یا اینکه در بازارهای بین‌المللی که به خریدار تحویل گردد در مقابل برگشت اورانیوم با غنای طبیعی که به ایران تحویل داده شود، فروخته خواهد شد».

با وجود این، این معافیت‌ها در برجام برای فعالیت‌های آتی ایران در زمینه تولید صفحات سوخت در نظر گرفته شده‌اند و برای اورانیوم کم‌غنای باقی‌مانده در کارخانه یادشده قبل از روز اجرا قابل اعمال نیستند.

 

اندیشکده علوم و امنیت بین‌الملل مدعی شده که کمیسیون مشترک برجام، روش متفاوتی پیش گرفته و اورانیوم کم‌غنای یاد شده را مشمول معافیت کرده تا ایران در روز اجرای برجام ناقض این توافق نبوده نباشد.