تقویم جدید آموزشی کشور فرصتی برای پیوند گردشگری و برنامه درسی

در جلسه روز چهارشنبه مورخ 26 آبان 1395 هیأت دولت، وزارت آموزش و پرورش را به تهیه «تقویم جدید آموزشی کشور» موظف کرد. اگر چه این مصوبه در راستای مقابله با آلودگی کلانشهرها (به ویژه تهران)، صادر شده است، اما صاحب‌نظران و دست اندرکاران صنعت گردشگری نقش تعطیلات آموزش و پرورش را در تقویم گردشگری بی‌بدیل می‌دانند. بر این اساس همواره مترصد تحول در ساختار  مدیریت زمان آموزش مدارس بوده اند تا به تبع آن بخش دیگری از تقاضای گردشگران تأمین شود.

مصوبه فوق از ابعاد مختلف می‌تواند فرصتی ممتاز برای نظام آموزشی و پرورشی و صنعت گردشگری کشور فراهم نماید. از بعد نظام آموزشی و پرورشی، با حذف حافظه محوری، تقویت یادگیری آداب و مهارت‌های زندگی و کاهش فاصله طولانی تعطیلات تابستان، متناسب با اقلیم‌های گوناگون کشور و ... زمینه ارتقای کیفیت جریان تعلیم و تربیت را فراهم آورد و از بعد صنعت گردشگری، تقویت یادگیری آداب و مهارت‌های زندگی مستلزم بهره گیری از اوقات فراغت و خدمات گردشگری است و از طرفی تغییر تقویم آموزش مدارس منجر به ایجاد فرصت های جدید و رونق صنعت گردشگری خواهد شد.

انتظار می‌رود متولیان صنعت گردشگری کشور به ویژه سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری با بررسی های جامع و کارشناسی طرح جامع پیوند برنامه درسی با گردشگری دانش آموزان (از بعد قالب و محتوا) ارائه کنند.

این نوشتار گذری کوتاه بر این موضوع دارد.

تحول در ساختار و مدیریت زمان آموزش در مدارس و تعیین و متناسب سازی ساعات و روزهای آموزشی در طول هفته (راهکار 6/21 سند تحول بنیادین مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی 1390).

اختصاص 10 تا 20 درصد از برنامه های آموزشی به معرفی حرفه ها، هنرها، جغرافیا، آیین و رسوم و نیازها و شرایط اقلیمی و جغرافیایی استانها، به ویژه مناطق روستایی و عشایری با رعایت استانداردهای ارتقای کیفیت و تقویت هویت اسلامی ـ ایرانی دانش آموزان در چارچوب ایجاد کارآمدی و تقویت هویت ملی (بند 5/5 همان منبع).

با عنایت به راهکار 5/5/ سند تحول بنیادین آموزش و پرورش و بنابه ضرورت پاسخگویی به نیازها و اقتضائات محلی و منطقه ای ، برنامه ریزی و تأمین محتوای بخشی از زمان رسمی تعلیم و تربیت در اختیار استان ، منطقه و مدرسه خواهد بود که در چارچوب آیین نامه های ابلاغی و برنامه ریزی و اجرایی می شود . (بند 2 قسمت زمان تعلیم و تربیت برنامه درسی ملی).

2- شواهد و اسناد پژوهشی در حیطه آموزش و پرورش نشان می دهند، که دانش آموزان هنگامی بیشترین شانس را برای بدست آوردن موفقیت و پیشرفت دارند که زمان درخدمت آنان باشد، نه آنکه آنها به مدت طولانی تری در خدمت زمان باشند. در نظام های تعلیم و تربیت نوین، پیروی از تقویم آموزشی 12 ماه در سال1 (تغییر الگوی زمان بندی آموزشی) جایگزین تقویم های کهنه و مرسوم 2 شده اند.

 تا با استفاده از این تقویم، ضمن کم کردن مدت تعطیلات تابستان نسبت به افزایش تعطیلات بین سال تحصیلی و استفاده نوبتی مناطق و مدارس از تعطیلات گام برمی‌دارند. همچنین فاصله طولانی جریان تعلیم و تربیت را که در تابستان ایجاد می شود ، کم می کنند . معایب و نارسایی های تقویم سنتی برای پاسخ گویی به نیازهای متنوع و رو به رشد جوامع در حوزه های مختلف و به ویژه آموزش، برخی کشو رها را بر آن داشت تا با تغییر الگوی زمان بندی آموزش به مقابله با مشکلات برخیزند. این روش انواع گوناگونی دارد که ویژگی اصلی همه آن ها فراهم آوردن فرصت آموزش و یادگیری در تمام ایام سال است.

2- امروزه هدف مشترک نظام های آموزش و پرورش این است که اجزای نظام آموزشی با مبانی روان شناختی، تحولات اجتماعی و پیشرفت های فرهنگی هم گام شوند و هماهنگی های لازم بین برنامه های آموزشی و نیازهای فردی و اجتماعی امروز و آینده برقرار شود. یکی از مهم‌ترین این تحولات کاهش روزهای مدرسه است و به ارتقاء یا کنترل بسیاری از متغیرهای تأثیرگذار در زندگی دانش آموزان منجر شده است.

2- در حال حاضر دانش آموزان کشور به بهانه موفقیت در کنکور، افزایش معدل امتحانات نهایی، حجم کتاب های درسی و ... علاوه بر ساعات موظف تقویم آموزشی ، روزانه حداقل 2 ساعت و روزهای تعطیل رسمی ( ایام نوروز ، ایام تابستان ) در مدرسه حضور دارند تا برای ورود به دانشگاه آماده شوند . پیامد این رویه حافظه محوری است که به یوغی ناگسستنی برگردن نظام آموزشی کشور تبدیل شده است . صاحب نظران معتقدند این امر به دلیل اهداف شبه تربیتی ، بلوغ اجتماعی، روانی، عاطفی و .. دانش آموزان را مختل نموده است. متاسفانه علی رغم وجود صندلی های خالی در دانشگاه ها، باز این رویه و روند غلط با شدت بیشتری رو به گسترش است.

امیدواریم برنامه ریزان آموزش و پرورش با بهره مندی از این مصوبه ( تهیه تقویم جدید آموزشی کشور ) با نگاهی واقع بینانه و بررسی کارشناسان زمینه تأمین نیازهای اساسی آینده سازان جمهوری اسلامی ایران را تأمین نمایند.

فصلی بودن ( فصلی بودن طبیعی3 و فصلی بودن سازمان یافته 4 ) از مهم‌ترین چالش های صنعت گردشگری، یکی از بزرگترین صنایع رو به رشد جهان است. اصولا هر فعالیت اقتصادی- اجتماعی در چرخه ی حیات خود با مشکلات و معضلاتی روبروست. فصلی بودن تقاضا در بسیاری از مقاصد گردشگری ، اصلی‌ترین چالش به حساب می آید.

 فصلی بودن گردشگری موجب " عدم تعادل موقتی در پدیده گردشگری که به صورتهای مختلفی از جمله: تعداد گردشگران، میزان مخارج آنها، ترافیک در بزرگراهها و اشتغال ، نمایان است". ایجاد اثرات منفی اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی، نتیجه این عدم تعادل در مقصد است. رفع و یا کاهش معضل فصلی بودن از دغدغه های مدیران گردشگری است . شاخص‌ترین شکل فصلی بودن سازمان یافته، تعطیلات صنعتی و تعطیلات مدارس که برجسته‌ترین آن، تعطیلات تابستانی مدارس است و چیزی در حدود 8 تا 10 هفته ادامه دارد می باشد ( 2001 Baum.) اعتقاد بر این است که فصل طولانی مدت تعطیلی مدارس، بزرگترین و تنها عامل تمرکز گردشگران در فصولی خاص می باشد.

گستره جمعیتی به اندازه اکثر خانوارهای کشور: بیش از 13 میلیون دانش آموز و قریب 8/1 میلیون نفر فرهنگی شاغل و بازنشسته و خانواده های دانش آموزان و فرهنگیان.

تمرکز زدائی از تعطیلات سالانه: (روی آوردن به تعطیلات کوتاه مدت به جای بلند مدت ، سفر مردم بیش از دو مرتبه در طول سال).

پیوند گردشگری و برنامه ریزی درسی: بمنظور نقش آفرینی در مدیریت اوقات فراغت دانش آموزان با پیگیری کاهش زمان حضور در مدرسه و تقویت یادگیری آداب و مهارت های زندگی با بهره گیری از مدیریت اوقات فراغت (سند درسی ملی صفحه 9 ) از طریق پیوند گردشگری و برنامه ریزی درسی.

تجارب سایر کشورهای جهان به ویژه چین، سوئد، ایرلند: (چینی ها در دسامبر 2015 سیاستی را در پیش گرفتند که طبق آن روزهای کاری هفته را به 5/4 روز کاهش دادند . این کار به عنوان بخشی از تلاش ها برای افزایش مصرف داخلی، مخارج گردشگری و تفریحی انجام گرفت).

ساماندهی زمان کار کارکنان دولت در 5 روز اول هفته: دکتر ضرغام بروجنی معتقد است افزایش تعطیلات آخر هفته به دو روز، توزیع ساعات کار پنجشنبه در طول هفته همانطور که در بسیاری از کشورهای دنیا برقرار است ، علمی و در مدیریت گردشگری ایران موثر است و به واسطه فراغتی که در آخر هفته دست می دهد، خانواده ها می توانند برنامه ریزی دقیق و تقسیم بندی سفرهای خود به کوتاه مدت و بلند مدت در طول سال بپردازند.

خوشبختانه با مصوبات شورای عالی آموزش و پرورش به ویژه جلسه 834 شماره 28663/120 مورخ 28 اسفند 1389 ساماندهی زمان آموزش در دوره های تحصیلی منحصراً در 5 روز اول هفته سازماندهی شد. از طرفی زمان کار دستگاه ها و شرکت های دولتی در شهر تهران و برخی مراکز استانها در 5 روز اول هفته سازماندهی شده است.

اولین اقدام سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، کشور می تواند پیگیری ساماندهی زمان کار دستگاه ها و شرکتهای دولتی در 5 روز اول هفته باشد (همانند مدارس کشور و شهر تهران).

پیگیری و همکاری در تهیه و تدوین تقویم آموزشی 12 ماهه: با توجه به قوانین فرادستی آموزش و پرورش، سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، نسبت به ارائه پیشنهاد لازم در خصوص پیاده سازی تقویم آموزشی 12 ماهه در جهت تغییر الگوی زمان بندی آموزشی کنونی و مرسوم هم پیوند با گردشگری، اقدام نماید.

 1-2- تقویم های تک شعبه (تک راهه یا یک نوبتی) : به منظور کم کردن تعطیلات تابستان و افزایش تعطیلات بین سال یا (میان نوبت ها) به صورت یکسان و مشترک در مدارس (به تفکیک و تناسب مناطق یا استان های کشور).

2-2- تقویم چند شعبه (چند راهه یا چند نوبتی): در این روش ، با تقسیم بندی معلمان و شاگردان هر مدرسه (در مدارس بزرگ ) به چند گروه همگن که با استفاده از جدول زمان بندی خاص و طبق برنامه در مدرسه حاضر می شوند . به گونه ای که همواره یک گروه در تعطیلات باشند (با این طرح ظرفیت مدارس هم افزایش می یابد).

1-3- آمایش سرزمینی مقاصد گردشگری متناسب با نیازهای گردشگران.

2-3- تهیه تقویم سفر و گردشگری ویژه آموزش و پرورش: ( فرهنگیان شاغل و بازنشسته ، دانش آموزان ، اولیاء دانش آموزان )و انتشار به صورت کتابچه، بروشورها و شبکه های اینترنتی.

3-3- برنامه ریزی برای استفاده از ظرفیت اماکن گردشگری آموزش و پرورش: (چهار اردوگاه کشوری، 54 اردوگاه استانی و 205 اردوگاه در شهرستان ها ، بیش از 300 مرکز رفاهی و اسکان شامل باشگاه ها و خانه های معلم، کانون ها و مراکز فرهنگی و پرورشی ، ورزشگاه ها و کانون های ورزشی ، مراکز درمانی ).در جت خروج این اماکن از رکود .

4-3- استفاده از ظرفیت نیروی انسانی آموزش و پرورش: ( اولیاء دانش آموزان، دانش آموزان و معلمین شاغل و بازنشسته ) در فرهنگ سازی، تبلیغات و عوامل اجرائی سفرهای گردشگری.

5-3- برنامه ریزی و شناسائی ظرفیت خالی مراکز اقامتی و گردشگری کشور: برای استفاده دانش آموزان و فرهنگیان و خانواده آنان، با قیمت های مناسب.

6-3- ایجاد برندهای مختلف گردشگری هم پیوند با برنامه درسی: متناسب با اقلیم های مختلف کشور.

در پایان به نظر می رسد این مصوبه می تواند با همکاری و برنامه ریزی دست اندرکاران وزارت آموزش و پرورش و سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، پیوند بین اوقات فراغت و برنامه ریزی درسی ایجاد کند تا علاوه بر تامین بخشی از نیازهای اولیه و کمال انگیخته دانش آموزان، زمینه حرکت از حافظه محوری به سمت تربیت و یادگیری آداب و مهارتهای زندگی را فراهم نماید. بی تردید این امر سبب رونق و توسعه بیشتر گردشگری کشور خواهد شد و به حفظ محیط زیست و کاهش آلودگی کلان شهرها کمک می کند.

*یوسف نوری