یک گفت و گو و مناظره درباره اجلاس اخیر اوپک

علی شمس اردکانی - رئیس کمیسیون انرژی، نفت و پتروشیمی اتاق بازرگانی - و مهدی عسلی - سرپرست سابق اداره کل امور اوپک وزارت نفت - در برنامه «مناظره» که عصر جمعه از شبکه یک سیما پخش شد در مورد اجلاس اخیر اوپک و نتیجه آن به گفت‌وگو و مناظره پرداختند.

 عسلی با تأکید بر اینکه این اجلاس، اوپک را به نقش تاریخی خود بازگرداند تصریح کرد: در سپتامبر گذشته جلسه فوق‌العاده‌ای در الجزایر توسط اعضای اوپک تشکیل شد که در آن توافق کردند تولید نفت اوپک به ۳۲ میلیون و ۵۰۰ هزار بشکه در روز کاهش پیدا کند و قرار شد در اجلاس بعدی، سهمیه هر کشور مشخص شود تا از ژانویه ۲۰۱۷ این تصمیم اجرا شود.

وی افزود: در اجلاس اخیر که روز چهارشنبه، ۱۰ آذر برگزار شد، مقرر شد که هر کدام از اعضا به جز کشورهای لیبی، نیجریه و اندونزی، ۴.۵ درصد از تولید خود را کاهش دهند تا میزان تولید اوپک به ۳۲ میلیون و ۵۰۰ هزار بشکه برسد. این در حالی است که ایران شرط کرده بود که تا میزان تولیدش به پیش از تحریم‌ها بازنگردد در نظام سهمیه‌بندی شرکت نخواهد کرد و این شرط ایران مورد پذیرش قرار گرفت و قرار شد تولید ایران در شش ماه سال جدید میلادی ۹۰ هزار بشکه در روز افزایش پیدا کند.

سرپرست سابق اداره کل امور اوپک وزارت نفت با اشاره به میزان تولید نفت ایران گفت: میزان تولید فعلی نفت ایران سه میلیون و ۹۷۵ هزار بشکه در روز است در حالی که سهمیه برای ایران در نظر گرفته شده سه میلیون و ۷۹۰ هزار بشکه در روز است و این موضوع ممکن است سوءتفاهماتی ایجاد کند. باید گفت سهمیه تولیدی که از سوی اوپک برای ایران در نظر گرفته شده بر اساس منابع ثانویه است. در واقع تولید نفت همه کشورها بر اساس منابع ثانویه که شش موسسه مهم در دنیا هستند تعیین می‌شود و مبنای اوپک نیز همین گزارش منابع ثانویه است. طبق گزارش‌های منابع ثانویه تولید نفت ایران در حال حاضر سه میلیون و ۷۰۷ هزار بشکه در روز است که اگر ۹۰ هزار بشکه به آن اضافه شود تولید ایران حدود سه میلیون و ۸۰۰ هزار بشکه خواهد شد.

 توافق اوپک؛ برد ـ برد

در ادامه، شمس اردکانی با بیان اینکه اگر امور با هم‌افزایی پیش رود توان‌ها بیش از جمع جبری خواهد شد، گفت: برخی کشورها سیاست غلطی را در اوپک اتخاذ کرده بودند و گمان می‌کردند اگر تولید را به صورت سیل بالا ببرند نتیجه خوبی خواهد داشت. نفت برای هر کشور یک ذخیره ملی است اما هنگامی که تولید شود، تبدیل به کالا خواهد شد و هنگامی که بازار از تولید انباشته شود قیمت‌ها کاهش پیدا می‌کند. قیمت نفت اوپک نیز دچار کاهش شده بود و این ضرر متوجه همه کشورها می‌شد. به همین دلیل عده‌ای متوجه شدند که این سیاست که توسط عربستان پایه‌ریزی شده بود درست نیست و ضرر فقط متوجه ایران نبود و به کشورهایی مانند روسیه نیز ضرر می‌رسید. در داخل کشور عربستان هم متوجه شدند که نمی‌توان با این قیمت نفت، برنامه توسعه‌ای و برنامه‌ای که برای سال ۲۰۳۰ در نظر گرفته بودند را اجرا کنند و همین موضوع باعث هم‌افزایی و برد ـ برد در اجلاس اوپک شد.

وی ادامه داد: با اینکه قرار است نظام سهمیه‌بندی از ابتدای ژانویه اجرا شود اما این تصمیم باعث شد همین حالا هم قیمت نفت افزایش پیدا کند و من فکر می‌کنم قیمت نفت به بالای ۵۵ دلار برسد و باقی بماند.

رئیس کمیسیون انرژی، نفت و پتروشیمی اتاق بازرگانی با بیان اینکه سرمایه به بخش‌های مختلف نفت و گاز در کشورهای مختلف بازمی‌گردد، اظهار کرد: عربستان به این توافق نیاز داشت زیرا تصمیم دارد بخش عمده‌ای از سهام نفت آرامکو را در بازار بین‌المللی به فروش برساند و برای اینکه این سهام به فروش برسد باید سودآوری داشت در حالی که اگر قیمت نفت زیر ۵۰ دلار بود هیچ سودی متوجه آرامکو نمی‌شد اما به محض اینکه توافق انجام شد سرمایه به بازارها به طور عام و خاص برگشت و عربستان می‌تواند برای سال ۲۰۳۰، صد میلیارد دلار از فروش آرامکو به دست آورد.

شمس اردکانی با تأکید بر اینکه تصمیم اخیر اجلاس اوپک برای ایران و اوپک برد بزرگی محسوب می‌شود، گفت: اوپک احیا شده و تزریق سرمایه در کشورهای عضو اوپک صورت می‌گیرد. ایران در کاهش ۴.۵ درصدی تولید نفت شرکت نمی‌کند و اگر می‌خواهیم منافع ملی را رعایت کنیم باید ببینیم که با پول نفت چه می‌خواهیم انجام دهیم.

نقش اوپک در بازار نفت جهانی

در ادامه، سرپرست سابق اداره کل امور اوپک وزارت نفت با اشاره به سابقه تشکیل اوپک توضیح داد: اوپک در سپتامبر سال ۱۹۶۰ و هنگامی که بازار نفت در اختیار شرکت‌های بزرگ بین‌المللی بود تشکیل شد. این شرکت‌ها هم نفت بالادستی و هم نفت پایین‌دستی را در اختیار داشتند و قیمت‌گذاری بین این شرکت‌ها صورت می‌گرفت. در آن زمان در ایران کنسرسیوم نفت وجود داشت که استخراج نفت را انجام می‌داد. دفتر این کنسرسیوم در لندن بود و تنها دو شرکت عامل در ایران بودند که نفت را استخراج می‌کردند. تعیین قیمت توسط شرکت‌های بین‌المللی باعث شد به تدریج پولی که به کشورهای صاحب نفت می‌دادند کاهش پیدا کند و به همین دلیل نفت در کشورهای مکزیک، ونزوئلا و ایران ملی شد.

عسلی ادامه داد: در آن زمان ایران، عراق، عربستان و ونزوئلا سازمان اوپک را تشکیل دادند و مهم‌ترین نتیجه، تشکیل این سازمان این بود که سایر کشورهای صادرکننده مواد اولیه نیز از اوپک الهام گرفتند.

وی ادامه داد: در همان ۱۰ سال اول تشکیل اوپک، کشورهای عضو اوپک نفت خود را ملی کردند و در اوایل دهه هفتاد قدرت اوپک به حداکثر رسید. در دهه دوم سیستم قیمت‌گذاری نفت از شرکت‌های بین‌المللی به اوپک منتقل شد و در حال حاضر نیز نقش اوپک علاوه بر قیمت‌گذاری و ساماندهی صنعت نفت، مدیریت عرضه نفت است. در حال حاضر اوپک ۵۳ درصد بازار نفت را در اختیار دارد. من به آینده اوپک امیدوارم زیرا ایران و عراق دارای پایین‌ترین هزینه تولید نفت هستند.

با سودی که از افزایش قیمت نفت حاصل می‌شود چه باید کرد؟

رئیس کمیسیون انرژی، نفت و پتروشیمی اتاق بازرگانی با اشاره به افزایش قیمت نفت گفت: اگر اوپک حدود ۳۰ میلیون بشکه در روز تولید داشته باشد و قیمت نفت ۱۰ دلار افزایش پیدا کند روزی ۳۰۰ میلیون دلار به کشورهای اوپک تزریق می‌شود که در سال صد میلیارد دلار خواهد شد و باید دید که ایران می‌خواهد با این صد میلیارد دلار چه کاری انجام دهد.

شمس اردکانی ادامه داد: باید توجه داشت که نحوه گرفتن مالیات در کشور در زمان رکود با زمان رونق فرق می‌کند. می‌توانیم برای نحوه خرج این درآمد با هم کار کنیم. ما به دنبال منافع عام و هم‌افزایی هستیم و در مذاکرات باید بررسی کنیم که منافع ملی چیست. در کشورها افرادی هستند که با برخی سیاست‌ها مخالف هستند. عربستان به دنبال تقلید از ایران است و می‌خواهد سهم دانشجو در جمعیتش را بالا ببرد. در ایران سالیانه حدود یک میلیون دانشجو از دانشگاه‌ها فارغ‌التحصیل می‌شوند که برای این افراد به کار و اشتغال نیاز داریم و باید اشتغال ایجاد کنیم که برای ایجاد اشتغال به سرمایه نیاز است.

ضمانت اجرای تصمیم اوپک چیست؟

در ادامه سرپرست سابق اداره کل امور اوپک وزارت نفت در مورد ضمانت اجرای تصمیم اوپک توضیح داد: اوپک مجموعه‌ای از کشورهای مستقل است که به دلیل منافع خود در این سازمان گرد هم آمده‌اند و براساس همین منافع بوده که تصمیم گرفتند قسمتی از تولید خود را کاهش دهند. اوپک از سال ۱۹۸۲ تا سال ۲۰۱۱ نظام سهمیه‌بندی داشت و کمیته‌ای از وزرا تشکیل شده بود که بر این سهمیه‌بندی نظارت می‌کرد. طبق آمارها کشورها در مجموع ۶۵ درصد از نظام سهمیه‌بندی را رعایت کردند و ایران همیشه نظام سهمیه‌بندی را به خوبی رعایت می‌کرده است.

عسلی ادامه داد: به طور کلی ۳۰۰ میلیون بشکه نفت مازاد در انبارهای تجاری کشورهای توسعه‌یافته وجود دارد که اگر اوپک تصمیم اخیر خود را اجرا نکند به ضرر همه خواهد بود.

وی با اشاره به تولید نفت عربستان گفت: آمارها نشان می‌دهد که عربستان نتوانسته در ۹ ماه گذشته تولید ۱۰ میلیون و ۷۰۰ هزار بشکه‌ای خود را استمرار دهد و به همین دلیل علاقه‌مند است تا تولید خود را کاهش بدهد. از سوی دیگر عراق نیز قادر نبود با این قیمت نفت بدهی خود را بپردازد. باید امیدوار بود در شش ماه آینده کشورهای ایران، عربستان، عراق، کویت و امارات که بزرگترین اعضای اوپک هستند نظام سهمیه‌بندی را رعایت کنند و در این شرایط کشورهای دیگر نیز رعایت خواهند کرد.

سرپرست سابق اداره کل امور اوپک وزارت نفت با اشاره به وضعیت نفت کشور روسیه گفت: روسیه به اندازه نصف نفت ثابت شده ایران نفت دارد اما نزدیک به ۱۱ میلیون بشکه نفت و میعانات تولید می‌کند. نفت ایران نزدیک به ۱۶۰ میلیارد بشکه است و قادر خواهد بود ۴ میلیون بشکه در روز تولید کند. از سوی دیگر ایران در ۲۰ سال گذشته گاز را با فرآورده‌های نفتی جایگزین کرده است و این فرآیند را ادامه می‌دهد. در واقع می‌تواند هم نفت خام صادر کند و هم فرآورده‌های نفتی.

 لزوم توجه مجلس در بودجه‌بندی به پول فروش نفت

رئیس کمیسیون انرژی، نفت و پتروشیمی اتاق بازرگانی در ادامه با تأکید بر اینکه ما پول فروش نفت داریم نه درآمد نفتی، اظهار کرد: باید در مورد نحوه استفاده از پول فروش نفت متفق‌القول شویم. مخصوصاً در مجلس که بودجه‌بندی می‌کنند باید پول فروش نفت تبدیل به سرمایه و قدرت ملی شود. جمعیت ایران جوان است و این جمعیت نیاز به سرمایه دارد. ما نباید این سرمایه را خرج امور بیهوده کنیم. باید پول فروش نفت داخلی و نفت صادراتی را در حساب‌های سرمایه ببریم تا در سال‌های آینده خودش درآمد داشته باشد. هر نوع مصرف جاری پول نفت چه فروش داخلی و چه فروش خارجی جرم ملی است.

شمس اردکانی ادامه داد: در قانون ملی شدن صنعت نفت که در سال ۱۳۲۹ تصویب شد گفته شده که نفت برای سعادت ملت ایران ملی شد اما در آن زمان ملی شدن صنعت نفت منجر به سعادت مردم نشد و در برخی از برهه‌ها به زور پول نفت بر ملت حکمرانی بد کردند زیرا بهای فروش نفت به سرمایه تبدیل نشد. ما برای استفاده از درآمد حاصل از فروش نفت به یک هم‌افزایی داخلی نیاز داریم. نباید پول نفت را به دست بروکرات‌ها بدهیم.

نباید نگران باشیم نفت به دست مجلس و بروکرات سپرده شود

در ادامه سرپرست سابق اداره کل امور اوپک وزارت نفت گفت: من فکر نمی‌کنم خرج‌کردن درآمد حاصل از نفت در راستای برنامه‌هایی مانند آموزش و پرورش، آموزش عالی و بهداشت و درمان چیزی جز سرمایه‌گذاری باشد. بهترین جایی که می‌توان پول نفت را خرج کرد در تربیت انسان است. مطالعات نشان می‌دهد در کشورهایی که دموکراسی کامل وجود دارد پول نفت با دقت خرج ‌می‌شود. همچنین در کشورهایی که پادشاهی وجود مانند عربستان پول نفت باز هم با دقت خرج می‌شود اما در برخی کشورها که رقابت سیاسی وجود دارد اما دموکراسی کامل نیست، پول نفت جایی خرج می‌شود که بهینه نیست.

وی با اشاره به بودجه سال ۱۳۷۷ گفت: در آن زمان حساب ذخیره ارزی تشکیل شد تا جلوی نوسانات قیمت نفت را بگیرد. همچنین صندوق توسعه ملی تشکیل شد تا درآمد نفت صرف پروژه‌های بلندمدت شود. ما در حال حاضر صندوق توسعه ملی را داریم و می‌توانیم درآمد نفت را در پروژه‌های بزرگ خرج کنیم.

وی ادامه داد: نباید اگر دولت بخشی از درآمد نفتی را صرف آموزش و پرورش و بهداشت و درمان کرد، بگوییم اشتباه بوده است. ما می‌توانیم حساب ذخیره ارزی را احیا کنیم و نباید نگران باشیم که پول نفت را به دست مجلس و بروکرات‌ها بسپاریم.

پولی که از درآمدهای نفتی به وزارت نفت داده می‌شود کافی نیست

رئیس کمیسیون انرژی، نفت و پتروشیمی اتاق بازرگانی گفت: نصف نفت تولیدی در پالایشگاه‌های داخلی در ۵۰۰ میلیون متر مکعب گاز مصرف داخلی است که به ریال فروخته می‌شود. در واقع قیمت مابه‌ازایی نیست. نصف پول نفت ایران به جایی می‌رود که نباید برود. طبق قانون قسمتی از پول فروش صادرات نفت به وزارت نفت برای سرمایه گذاری داده می‌شود که به نظر من کافی نیست.

شمس اردکانی در مورد ضمانت اجرای تصمیم اوپک توضیح داد: ضمانت اجرا این است که کشورها باید فکر کنند منافعشان تضمین می‌شود. عربستان برای منافع خود زیر ظرفیت تولید می‌کند و ایران در حد ظرفیت خود تولید می‌کند. ایران نباید کاری کند که این مسئله تهدید تلقی شود زیرا اگر تهدید تلقی شود کشورهای دیگر جور دیگری رفتار می‌کنند.

وی افزود: باید نشان دهیم که ایران به صداقت معتقد است. ما باید برای استفاده از پول نفت خرد جمعی را همانطور که در اوپک حاکم کردیم، داخل کشور هم حاکم کنیم.

بهترین نحوه استفاده از پول فروش نفت

سرپرست سابق اداره امور اوپک وزارت نفت با بیان اینکه نحوه مصرف درآمد حاصل از نفت و گاز و غیره به سیستم کلی مالیات کشور بازمی‌گردد، اظهار کرد: بر اساس مالیات بهینه بخشی از درآمد حاصل از فروش منابع پایان‌پذیر صرف توسعه همان بخش می‌شود. طبق مقاله‌هایی که در دنیا در مورد مدیریت مخارج دولت نوشته شده قسمتی از درآمدهای حاصل از منابع پایان‌پذیر باید برای جلوگیری از نوسانات قیمت ذخیره شود و قسمتی دیگر این است که باید توجه شود این منابع پایان‌پذیر هستند و همه این منابع متعلق به نسل ما نیست. یک‌سوم اقتصاددانان اعتقاد دارند که باید بخشی از منابع برای نسل بعدی نگه داشته شود که صندوق توسعه برای همین موضوع تشکیل شده است.

وی ادامه داد: بقیه درآمدها باید در بودجه به بهترین مصارف برسد یعنی بخش‌هایی که بیشترین بازدهی را برای دولت دارد اما نکته‌ای وجود دارد که آن اقتصاد سیاسی نفت است که هر زمانی دولت سر کار می‌آید پول نفت را برای دوره بعد خرج می‌کند.

در همین راستا رئیس کمیسیون انرژی، نفت و پتروشیمی اتاق بازرگانی اظهار کرد: نفت که برای اقتصاد ملی سرمایه‌آفرینی می‌کند همانند مرغی است که تخم طلا می‌گذارد. اگر ۱۴.۵ درصد از پول فروش نفت را به وزارت نفت بدهند تا وزارت نفت سرمایه‌گذاری کند باعث می‌شود تخم طلا بیشتر شود. بنابراین سهم خود نفت را ابتدا باید تعیین کنیم.