روحاني، پوتين را قانع كرد سعودي‌ها عقب نشستند

شرق: برای توصیف اجلاس اوپک، فقط یک کلمه گفت. فرش قرمز میان دو گروه خبرنگار را به‌سرعت طی کرد و از دبیرخانه اوپک خارج شد: «خوب/ Good». این حاصل ٩ ماه مذاکره و جدل سیاسی، اقتصادی کشورهای اوپک برای بالاکشیدن قیمت نفت از زبان بیژن زنگنه بود. بعد از آن سوار بر خودرو تشریفات سفارت ایران به سمت هتل رفت درحالی‌که خبرنگاران از راهی دیگر دنبالش می‌دویدند. هم‌زمان، قیمت نفت هم بالا می‌رفت. دقایقی قبلش، وزرای ١٣ کشور عضو اوپک (بدون اندونزی)، توافق‌نامه‌ای را امضا کرده بودند که مجموع تولید اوپک را يك میلیون و ٢٠٠ هزار بشکه در روز کاهش می‌داد. بزرگ‌ترین تولیدکنندگان نفت دنیا تصمیم گرفتند تا از ابتدای سال ٢٠١٧، فقط ٣٢ میلیون و ٥٠٠ هزار بشکه در روز نفت تولید کنند؛ تفاهمی که بنیانش اوایل مهر در الجزایر گذاشته شد؛ وقتی ایران پیشنهادی پذيرفتني برای میزان تولید سال آینده‌اش دریافت کرد، زمانی که روس‌ها پذیرفتند تولید نفتشان را کاهش دهند، اوپک پس از هشت سال به یک توافق رسید؛ تفاهمی که قیمت نفت برنت را هفت دلار در هر بشکه بالا برد؛ تصمیمی که بر اساس آن، عربستان باید تولید نفتش را از ماه ژانویه، ٤٨٦ هزار بشکه در روز پایین بیاورد؛ توافقی که بالاترین تولید نفت ایران در ١٦ سال اخیر را (برمبنای گزارش‌های منابع ثانویه بازار) به‌عنوان تولید فعلی ایران به رسمیت شناخت و به ایران اجازه داد تا روزانه ٩٠ هزار بشکه بر تولید فعلی‌اش بیفزاید؛ تولیدی که شش منبع ثانویه بازار نفت ثبت کرده‌اند، نه آنچه را كه ایران منتشر کرده است. یکصدوهفتادویکمین اجلاس اوپک یک «نماد» بود؛ نمادی از همکاری کشورها برای کسب منافع اقتصادی مشترک با وجود اختلافات سیاسی؛ یک «برنامه جامع اقدام مشترک نفتی» برای کاستن از نفت اضافه بازار. «پیشنهادهای قابل‌قبولی دریافت کرده‌ایم»؛ این را زنگنه چنددقیقه قبل از اجلاس اوپک گفت تا قبل از شروع نشست معلوم شود که توافق حاصل‌شدنی است. زنگنه چه مجوزی با خود به وین برده بود؟

روحانی چه مجوزی به زنگنه داده بود؟

١٢ ساعت قبل از شروع جلسه اوپک، وزیر انرژی الجزایر برای آخرین‌بار به اتاق وزیر نفت ایران آمد تا «بوطرفه» در مدت یک هفته سه‌بار با زنگنه ملاقات کرده باشد. کلید یکی از قفل‌های توافق اوپک همین ملاقات‌ها بود. همان‌طور که در گزارش روز قبل از جلسه اوپک نوشتم، وزیر الجزایری، شنبه گذشته بسته‌ای به تهران آورد که برمبنای آن بیشترین تولید ایران در ١٦ سال اخیر، بر اساس اعلام منابع ثانویه، به‌عنوان تولید فعلی ایران محاسبه شود. این، یک دستاورد مهم بود. ایران در سه‌ماهه سوم سال ٢٠٠٥ به‌طور متوسط روزانه سه‌میلیون و ٩٧٥ هزار بشکه نفت تولید کرده است. پیش از آمدن وزرا به وین، طرح توافق این‌طور بود که ٤,٥درصد از تولید نفت همه کشورها کم شود. این طرح دو تبصره داشت. اول اینکه نیجریه و لیبی به جهت مشکلات داخلی‌شان از کاهش تولید معاف باشند و دوم آنکه رقم تولید نفت ایران، به‌جای تولید سه میلیون و ٦٩٠ هزار بشکه ماه اکتبر، عدد بیشترین تولید نفت از سال ٢٠٠٠ لحاظ شود. مبنای تصمیمات اوپک، گزارش منابع ثانویه است نه آنچه را که کشورها خودشان اعلام می‌کنند. بنابراین طرح اولیه این بود که با کسر ٤.٥درصد از رقم سه میلیون و ٩٧٥ هزار بشکه، میزان تولید ایران از ماه ژانویه ٢٠١٧ میلادی به‌طور متوسط روزانه سه میلیون و ٧٠٧ هزار بشکه باشد. در تهران این طرح به دست زنگنه داده شد تا به وین بیاید. از منابعی مطلع شدم که رئیس‌جمهور روحانی، پیش از سفر وزیر نفت به وین مجوزهای لازم را به زنگنه داده بود تا طرح را بپذیرد، با یک شرط؛ زنگنه باید حداکثر چانه‌زنی برای حداکثرسازی منافع ملی را انجام می‌داد. آیا زنگنه توانست در وین چانه‌زنی کند؟

قفلی که در فرودگاه باز شد؛ تلفن مهم روحانی

هم‌زمان با ورود وزیر نفت ایران به وین، وزرای نفت الجزایر و ونزوئلا، که برای رایزنی به مسکو رفته بودند، به فرودگاه وین رسیدند. این سه وزیر همانجا با هم ملاقات کردند. یکی دیگر از قفل‌های توافق اوپک در این ملاقات فرودگاهی باز شد. وزرای الجزایر و ونزوئلا به زنگنه اطلاع می‌دهند که روسیه تغییر موضع داده و حاضر است برای کاهش تولید نفت با اوپک همراهی کند. روس‌ها پیش از این تنها به فریز نفتی فکر می‌کردند. زنگنه در گفت‌وگو با خبرنگاران حاضر در وین، دلیل تغییر موضع روس‌ها را گفت‌وگوی نفتی رئیس‌جمهور روحانی و ولادیمیر پوتین ذکر کرد: «چون تصمیم‌گیری درباره تولید نفت روسیه در اختیار بالاترین مقام این کشور است بنابراین آقای رئیس‌جمهور با آقای پوتین صحبت کردند و پس از این مکالمه بود که دوستان الجزایری و ونزوئلایی‌مان، اطلاع دادند که موضع وزیر انرژی روسیه تغییر کرده است».

دیدار آخر شب، چهارشنبه  بزرگ اوپک را ساخت

زنگنه عصر سه‌شنبه وارد وین شد و تا پایان شب هيچ نگفت. تنها با رئیس شرکت نفتی لوک‌اویل، مدیران اکتشاف و تولید و خاورمیانه شرکت توتال فرانسه، رئیس شرکت ویتول سوئیس، وزیر امور خارجه اکوادور و وزیر انرژی اندونزی دیدار کرد. توتالی‌ها درباره قراردادشان در فاز ١١ مذاکره کردند و لوک‌اویل هم طرح پیشنهادی توسعه میادین نفتی آب تیمور و منصوری را با زنگنه در میان گذاشت. زنگنه برای انجام این دیدارها حتی از اتاقش هم خارج نشد تا مبادا با خبرنگاران روبه‌رو شود. او نمی‌خواست هیچ موضعی درباره توافق اوپک بگیرد چون هنوز مشغول چانه‌زنی بود. سه‌شنبه ساعت ١٠ شب به وقت وین، یکباره اطلاع دادند وزیر انرژی الجزایر به دیدار زنگنه می‌آید؛ دیداری برنامه‌ریزی‌نشده که می‌توانست توافق را بسازد یا آن را از دسترس خارج کند. «بوطرفه» که اتاق را ترک کرد، نظر زنگنه را درباره احتمال شکل‌گیری توافق در اوپک جویا شدم. وقتی وزیر نفت ایران در انتهای شب اظهار امیدواری کرد، مطمئن شدم که «چهارشنبه بزرگ اوپک» فرارسیده است. ایران پیشنهادهای قابل‌قبولی دریافت کرده بود و این پیشنهاد احتمالا همان چانه‌زنی ایران در وین بود. «ایران برخلاف دیگر اعضای اوپک می‌تواند در طول شش ماه، ٩٠ هزار بشکه به تولید نفت خود بیفزاید». صبح چهارشنبه همه وزرا به هتل «پارک حیات» رفتند و صبحانه کاری‌شان را ميهمان وزیر نفت عربستان شدند. بعد از آن به دبیرخانه اوپک آمدند و پس از مذاکراتی پنج‌ساعته، توافق اوپک را امضا کردند.

سهم تولید نفت ایران در اوپک چگونه محاسبه شده است؟

براساس تفاهم اوپک، ایران تولید نفتش را در ماه ژانویه ٢٠١٧ با روزانه سه‌میلیون‌و ٧٠٧ هزار بشکه در روز شروع می‌کند. ایران می‌تواند در شش ماه، ارقام مختلفی از تولید نفت را ثبت کند. هم می‌تواند عدد سه‌میلیون‌و ٩٠٠ هزار بشکه در روز را تولید کند و هم حتی بیشتر از آن را؛ اما تولید ایران باید به گونه‌ای باشد که میانگین تولید نفتش در شش ماه اول سال میلادی آینده از سه‌میلیون‌و ٧٩٧ هزار بشکه در روز تجاوز نکند. چرا تولید نفت ایران از ژانویه ٢٠١٧ با رقم سه‌میلیون‌و ٧٠٧ هزار بشکه در روز شروع می‌شود؟ چون براساس اعلام منابع ثانوبه، این میزان، تولید تقریبی ایران در ماه نوامبر بوده است. دقت کنید که عدد سه‌میلیون‌و ٧٠٧ هزار بشکه، تقریبا ٤,٥درصد بالاترین تولید ثبت‌شده ایران در ١٦ سال گذشته نیز هست. حالا اگر می‌خواهید بدانید سقف تولید ایران در حد سه‌میلیون‌و ٧٩٧ هزار بشکه برای شش ماه اول سال ٢٠١٧ چطور محاسبه شده است باید به این نکته توجه کنید که ایران در وین موفق شد مجوز افزایش تولید ٩٠هزاربشکه‌ای خود را در شش ماه اول سال از اوپک بگیرد. به این ظرافت هم دقت کنید که سقف تولید، به ‌طور میانگین برای شش ماه تعیین شده است و این کلمه «میانگین» دست ایران را برای بازی‌کردن با عدد تولید در هفته‌های مختلف باز می‌گذارد. پس اگر شنیدید ایران در یک ماه سه‌میلیون‌و ٩٠٠ هزار بشکه در روز تولید کرده است، تعجب نکنید؛ «به دلیل وضعیت بازار ما این ٩٠ هزار بشکه اضافه‌تولید را بیشتر در سه ماهه دوم سال ٢٠١٧ تولید می‌کنیم»؛ این را زنگنه گفت. 

عربستان تولید نفتش را  ٤٨٦ هزار  بشکه  کاهش داد

براساس تفاهم اوپک، عربستان سعودی موظف شد روزانه ٤٨٦ هزار بشکه از تولید فعلی‌اش کم کند و تولید روزانه نفت خود را به ١٠میلیون‌و ٥٨ هزار بشکه در روز برساند. عراق هم مکلف شد ٢١٠ هزار بشکه از تولیدش بکاهد و میزان تولید خود را در شش ماه اول ٢٠١٧ میلادی به چهارمیلیون‌و ٣٥١ هزار بشکه در روز برساند. به‌جز عربستان و عراق، امارات متحده عربی باید روزانه ١٣٩ هزار بشکه، کویت ١٣١ هزار بشکه، آنگولا ٨٧ هزار بشکه، الجزایر ٥٠ هزار بشکه، ونزوئلا ٩٥ هزار بشکه، قطر ٣٠ هزار بشکه، اکوادور ٢٦ هزار بشکه و گابن ٩ هزار بشکه در روز از تولید نفت خود کم کنند. اندونزی هم نپذیرفت در کاهش تولید با اوپک همکاری کند و عضویتش را تعلیق کرد. اوپک امروز ١٣ عضو دارد.

چه کشورهایی بر توافق اوپک نظارت می‌کنند؟

وزرای اوپک روز چهارشنبه همچنین تصمیم گرفتند تا یک کمیته وزارتی متشکل از وزرای نفت الجزایر، کویت، ونزوئلا و دو کشور عضو غیراوپک بر اجرای تصمیم توافق نظارت کند. بلافاصله پس از اعلام توافق اوپک، وزیر انرژی روسیه هم اعلام کرد این کشور ٣٠٠ هزار بشکه از تولید نفتش خواهد کاست. بناست مجموع کشورهای غیراوپک در شش ماه اول ٢٠١٧ میلادی ٦٠٠ هزار بشکه در روز از تولیدشان کم کنند. قرار است تا چند روز دیگر نشست محدودی بین برخی اعضای اوپک و غیراوپک در دوحه تشکیل شود تا میزان کاهش تولید نفت هریک از کشورهای غیراوپک را مشخص کند. یکی از مشکلات اصلی سعودی برای توافق در اوپک، همراهی روسیه بود. تحلیلگران معتقدند تلاش‌های ایران توانسته این مشکل را برای اوپک حل کند و بین کشورهای بزرگ تولیدکننده اوپک و روسیه پل بسازد. کشورهایی مانند قزاقستان، بحرین، مکزیک و آذربایجان ازجمله تولیدکنندگان غیراوپک هستند که تولدیشان را پایین می‌آورند. روسیه در سال ٢٠١٧ با اوپکی روبه‌رو است که ریاست دوره‌ای آن را سعودی‌ها بر عهده دارند. 

قیمت نفت به نزدیک ٥٤ دلار  رسید

یک روز قبل از توافق اوپک، قیمت نفت برنت، بشکه‌ای ٤٦ دلار و ٣٨ سنت بود. از شب قبل از اجلاس اوپک که خوش‌بینی‌ها برای شکل‌گیری توافق در اوپک افزایش یافته بود قيمت نفت بالا رفت و دیروز در بالاترین رقم به ٥٣ دلار و ٩٤ سنت رسید. این عدد بالاترین قيمت نفت در ١٦ ماه اخیر است. زنگنه پس از اجلاس اوپک درباره پیش‌بینی‌اش از قیمت نفت گفت: «قیمت نفت محکم بالای ٥٠ دلار براي هر بشکه خواهد ایستاد». آنچه اوپک از ماه‌ها پیش مد نظر داشت محدوده قیمت ٥٠ تا ٥٥ دلار بود. برخی تحلیلگران معتقدند این محدوده قیمتی در شش ماه اول سال آینده باقی خواهد ماند به شرط آنکه اوپک و غیراوپک توافقشان را رعایت کنند. برخی دیگر قیمت نفت را تا ٦٠ دلار هم پیش‌بینی کرده‌اند. آنچه مسلم است اینکه، بعد از فروکش‌کردن شوک ناشی از تصمیم اوپک، بازار معقول‌تر خواهد شد و احتمالا قیمت نفت کمی بیش از ٥٠ دلار تثبیت خواهد شد.

افزایش درآمد  ١٠میلیارددلاری ایران به خاطر توافق اوپک

وزیر نفت پس از برگشت به تهران بلافاصله به صداوسیما رفت و در چند گفت‌وگوی خبری شرکت کرد. زنگنه توافق اوپک در نشست ١٧١ را باعث زنده‌شدن اوپک دانست و درباره تأثیر این توافق بر اقتصاد ایران گفت: «سال آینده ١٠میلیارد دلار به درآمدهای نفتی ایران اضافه می‌شود». وی شکل‌گیری روح همکاری در اوپک را مهم‌تر از اعداد و ارقام روی کاغذ دانست و افزود: «اکنون اوپکی‌ها تصمیم گرفتند؛ هریک از از ما پایگاه‌های فکری و خاستگاه‌هایی متفاوت از هم داریم و هرکس به دلیلی می‌آید و در اوپک تصمیم می‌گیرد و همه افراد کارکشته‌ای هستند؛ بالاخره بر پایه عقلانیت اقتصادی و منافع مردم، اوپکی‌ها با هم تصمیم گرفتند کار کنند و بازار را مدیریت کنند. این روح همکاری و مدیریت بر پایه عقلانیت است و به نظرم خیلی مهم است که حفظ شود». اوپک از سال ٢٠٠٨ تاکنون نتوانسته بود درباره کاهش تولید و مدیریت بازار تصمیمی بگیرد، حتی وقتی قیمت نفت به محدوده ٢٠ دلار در هر بشکه رسید. زنگنه در گفت‌وگوی تلویزیونی‌اش توافق اوپک را تاریخی خواند؛ «تولید واقعی نفت ایران سه‌میلیون‌و ٩٠٠ هزار بشکه در روز است اما منابع ثانویه در ماه اکتبر آن را سه‌میلیون‌و ٧٠٧ هزار بشکه اعلام کرده‌اند که به ‌طور طبیعی میان ارقام اعلامی کشورها و منابع ثانویه ٢٠٠ تا ٢٥٠ هزار بشکه تفاوت وجود دارد. اوپکی‌ها در «چهارشنبه بزرگ» خود نشان دادند که می‌توانند با هم کار کنند؛ حتی وقتی اختلافات سیاسی برخی اعضایشان در اوج است».

حرف بشکه‌ها را بشنوید

آیا توافق اوپک بهترین تصمیم برای ایران بود؟ به نظرم ایران تصمیم بهتر از این هم می‌خواست. اما در یک توافق بین المللی سفید و سیاه دیدن موضوع بی‌معنی است. فراموش نکنید که فروردین‌ماه سه وزیر نفت به ایران آمدند تا زنگنه را مجبور کنند تولید نفت ایران را در عدد ٣‌میلیون‌و ٦٠٠ هزار بشکه در روز فریز کند. پشت سر هم فشار آوردند تاجایی‌که نشست دوحه را به خاطر قبول‌نکردن فریز از سوی ایران بی‌نتیجه رها کردند. بعد از آن هم پیشنهادهای مکرر فریز و کاهش تولید به ایران دادند. آن هم در محدوده ٦‌میلیون‌و ٦٠٠ هزار بشکه در روز. مقاومت ایران و رایزنی‌های فشرده نماینده ایران در هیأت عامل اوپک، راهی دیگر برای تولید نفت ایران باز کرد. این درست که اگر تولید ٢میلیون‌و ٩٠٠ هزاربشکه‌ای را از همان اول ژانویه برای ایران می‌پذیرفتند برای ما ایده‌‌‌آل‌تر بود اما وقتی دست‌بالاترین عدد تولید نفت در ١٦ سال اخیر را مبنا گرفته‌اند روی هم آن ٩٠ هزار بشکه اضافه‌تر داده‌اند باید مشکل را جای دیگری جست. من در وین لمس کردم که اگر تولید نفت ایران در سال‌های گذشته به شکل مداوم افزایش یافته بود امروز دست هیأت ایرانی برای مانور بازتر بود. به ‌خاطر آینده کشور باید در توسعه میادین نفتی تعجیل کرد. قراردادها معطل تأيید می‌مانند اما بازار نفت معطل ایران نمی‌ماند. پس باید کمک کرد تا قراردادها امضا شوند و میادین توسعه‌ یافته و تولید نفت ایران بالا رود. آن‌وقت مذاکره‌کنندگان نفتی ایران می‌توانند امتیازات بهتری بگیرند. در اوپک، بشکه‌ها حرف می‌زنند. توافق اوپک، برای همه طرف‌های مذاکره یک «برد» محاسبه شده بود.