مجوز نابودي جنگلها در بخشنامه

روند تخريب روزافزون منابع طبيعي حاکي از اين واقعيت تلخ و دردناک است که منابع طبيعي به جز مدت کمي (حدود 4 سال) در پيش از انقلاب اسلامي که به صورت يک وزارتخانه مستقل مديريت و اداره مي شده، هرگز در جايگاه واقعي اش قرار نداشته است.
در واقع از آنجا که سازمان جنگلها، مراتع و آبخيزداري همواره زير مجموعه وزارت جهاد کشاورزي قرار گرفته، بنابراين اهداف کلانش تحت تأثير اين وزارتخانه بوده و از مشکلات عديده بويژه کمبود اعتبارات رنج برده است.
اما نکته مهم و جالب اينجاست که همين نگاه و متفاوت به بخشهاي مختلف مديريتي در درون سازماني که مهر صيانت و حفاظت از جنگلهاي مراتع بر پيشاني اش نقش بسته است نيز وجود دارد. اختصاص حدود 43 درصد از اعتبارات سازمان جنگلها، مراتع و آبخيزداري به امور آبخيزداري در سال جاري در حالي که فقط 7 درصد اعتبارات اين سازمان به حفاظت از جنگلهاي کشور تخصيص يافته است، اين پرسش را در اذهان دوستداران و دلسوزان منابع طبيعي مطرح مي کند که براستي حفاظت از جنگلها و مراتع مهمتر است يا آبخيزداري؟ و در سطح کلان مديريتي اولويت بايد با کداميک از آنها باشد؟ و يا اصلاً اختلاف فاحش در تخصيص اعتبارات که از زمان ادغام آبخيزداري در اين سازمان وجود داشته است، به دليل چيست؟


اولويت حفاظت از جنگلها و مراتع

يکي از مقامات ارشد سابق سازمان جنگلها، مراتع و آبخيزداري که نخواست نامش فاش شود، در گفتگو با خبرنگار ما در اين زمينه مي گويد: طبق قانون وظيفه آبخيزداري حفاظت از آب و خاک است، اما رسيدن به اين هدف با توجه به تعريفي که از آبخيزداري شده که تعريفي جامع نگرانه است، سازمان مستقلي مي خواهد تا طرح جامعي براي آن تنظيم شود و سازو کارهايش را تعريف و براساس آن اقدام کند، اما در حال حاضر تلاش بر آن است تا با کمترين هزينه، حفاظت از آب و خاک را با ايجاد پوشش گياهي مناسب هر منطقه انجام بدهد.
وي در همين راستا با اشاره به اينکه استقرار پوشش گياهي در بالاست و 6 حوضه مهم آبخيز کشور بهترين حالت آبخيزداري است، تصريح مي کند: آنچه که اين روزها بيشتر مد شده، انجام کارهاي مکانيکي نظير ايجاد بندهاي ملاتي، خاکي و... است که اين موضوع چندان در حوزه وظيفه آبخيزداري نيست و بيشتر در حوزه وظايف وزارت نيرو مي باشد.او در همين باره مي افزايد: البته اين حرکت با توجه به پايين بودن اعتبارات اختصاصي به مجموعه منابع طبيعي و تخصيص بخش عمده اي از اين حجم اعتبار به فعاليتهاي سازه اي ذکر شده و همچنين نتايج نه چندان خوب بخش آبخيزداري قطعاً منطقي به نظر نمي آيد، هرچند اين اقدام مورد استقبال بخشهاي تأمين کننده اعتبار و سياسيون حمايت کننده از آن باشد.
وي با تأکيد بر اينکه اولويت برنامه ها و بودجه در سازمان بايد به حفظ جنگلها و مراتع موجود کشور باشد؛ چون با حفظ جنگلها و مراتع، آب و خاک نيز حفظ مي شود، اظهار مي دارد: هم اکنون با کمال تأسف نگاه آبخيزداري بر اين سازمان حاکم شده است که اصلاً به نفع حفظ منابع طبيعي نيست؛ به دليل اينکه مانع تخريب مراتع و جنگلها نمي شود. بعنوان مثال، افزايش هزينه حاملهاي انرژي در شرايط فعلي کشور، قطع درختان و بوته ها توسط جنگل نشينان را اجتناب ناپذير مي کند، در حالي که از سوي مسؤولان سازمان جنگلها، مراتع و آبخيزداري هيچ حرف و سخني از اين تهديد جدي به منابع طبيعي بيان نمي شود.

خشکسالي هاي اخير و نياز به آبخيزداري

اما مهندس شجاعي مديرکل آبخيزداري سازمان جنگلها، مراتع و آبخيزداري کشور از ضرورت اجراي آبخيزداري با توجه به شرايط اقليمي، قرار گرفتن در منطقه خشک و نيمه خشک و خشکسالي هاي چند سال اخير سخن مي گويد و مي افزايد: عمليات آبخيزداري با دو هدف عمده دنبال مي شود؛ اول در حوزه بالادست سدهاي کشور که توسط وزارت نيرو احداث مي شود تا از جمع شدن رسوبات در پشت مخازن سدها جلوگيري گردد و بدين ترتيب عمر مفيد سدها افزايش يابد. دومين هدف از پروژه هاي آبخيزداري نيز کنترل سيلابها و تغذيه آبخوانها در پايين دست سدهاست.
وي مي گويد: در واقع در پايين دست سدها ما با عمليات آبخيزداري هرز آبهاي فصلي را کنترل مي کنيم تا آب در خاک نفوذ کند و سفره هاي آب زيرزميني و بيلان آب قناتها افزايش يابد.
وي با تأکيد بر اينکه انجام پروژه هاي آبخيزداري هيچ تبعات منفي براي منابع طبيعي ندارد، مي افزايد: جدا از حفظ آب و خاک، کم هزينه بودن و زود بازده بودن از محاسن ديگر عملياتهاي آبخيزداري است.
شجاعي با بيان اينکه مزيتهاي آبخيزداري موجب شده تا اجراي عملياتهاي آبخيزداري را در سطح کشور دنبال کنيم، مي افزايد: تابه امروز 24 ميليون هکتار از حوضه هاي آبخيز کشور عمليات آبخيزداري با اعتباري بيش از 8 هزار ميليارد ريال - که بخش عمده اعتبارات ملي بوده- انجام شده است.
او با اشاره به اينکه عمليات آبخيزداري در هر هکتار حدود 300 هزار تومان براي سازمان هزينه دارد، مي افزايد: اگرچه عملياتهاي آبخيزداري کم هزينه هستند و اين يکي از محاسن آبخيزداري محسوب مي شود، اما اين بدين معني نيست که اعتبارات اين حوزه کافي است. اگر اختصاص اعتبارات به همين شکل ادامه يابد شايد بتوانيم در کوتاه ترين مدت کل آبخيزهاي بحراني کشور را تحت پوشش عمليات آبخيزداري قرار بدهيم، بنابراين براي رسيدن به هدف مورد نظربايد روند تخصيص اعتبارات سريع تر شود.
وي درخصوص اعتبارات بخش زيرمجموعه خود مي گويد: براي عمليات آبخيزداري در سطح يک ميليون و 600 هزار هکتار در سال جاري 420 تا 450 ميليارد تومان اعتبار لازم داريم که در سال جاري فقط 100 ميليارد تومان اختصاص يافت که با وجود اين، شايد نتوانيم به سقف مورد نظر دست يابيم.وي درخصوص اختلاف فاحش اعتبارات تخصيص يافته به بخش آبخيزداري نسبت به بخش جنگلها و مراتع مي گويد: اين موضوع از قديم وجود داشته و شايد علت آن نياز جدي کشور به آبخيزداري باشد.

اول حفظ وضعيت موجود بعد آبخيزداري

کاظم نصرتي نصرآبادي، رئيس جامعه جنگلباني ايران نيز در گفتگو با خبرنگار ما مي گويد: ايران کشوري خشک ونيمه خشک است و از نظر پوشش جنگلي و مراتع وضعيت مناسبي ندارد، بنابراين بايد در وهله نخست پوشش گياهي موجودش را حفظ کند و در کنار آن عمليات آبخيزداري را انجام بدهد.
اين استاد دانشگاه نيز با اشاره به اينکه حفاظت از جنگلها و مراتع مهمتر از انجام عمليات آبخيزداري است، مي گويد: با حفظ جنگلها و مراتع هدف آبخيزداري که همان حفظ آب و خاک است نيز تأمين مي گردد. ضمنا اينکه حفظ جنگلها و مراتع در مقايسه با آبخيزداري به مراتب هزينه کمتري مي برد.
رئيس جامعه جنگلباني ايران وضعيت اغلب رويشگاههاي جنگلي کشور را نگران کننده توصيف مي کند و مي گويد: اولويت نگاه به آبخيزداري و بي توجهي به حفاظت از جنگلها و مراتع باعث شده تا بخش عمده اي از جنگلهاي کشور دچار تخريب شود.
وي سپس به مرگ و نابودي 185 هزار هکتار از بهترين رويشگاه هاي بلوط ايران طي چند سال اخير اشاره مي کند و مي گويد: حفظ منابع طبيعي نيازمند مديريت جامع است.
وي در پاسخ به اين پرسش که چرا بخش آبخيزداري پيشتر مورد توجه مسؤولان قرار نگرفته است، مي گويد: متأسفانه آبخيزداري سياسي شده است و پيگيري هاي بعضي از نمايندگان مجلس و مسؤولان باعث شده تا توجه ها بيشتر معطوف آبخيزداري گردد و اين خود افزايش بودجه و اعتبارات اين بخش را نسبت به بخش جنگلها و مراتع به دنبال داشته است، در حالي که همه اين بخشها فعاليتهاي مرتبط به هم انجام مي دهند. بنابراين بايد پابه پاي هم پيش بروند و بيشتر توجه شان به پوشش گياهي باشد تا با هزينه کمتري آب و خاک کشورمان حفظ شود.