علل ابتلا به صرع و درمان

صرع به اختلال عملکرد فیزیولوژیک قشر مغز گفته می شود که در آن تخلیه الکتریکی غیرطبیعی و همزمان دسته ای از سلول های مغزی به طور موقت و گذرا ایجاد می شود.

بر اساس آمارهای اعلام شده از سوی انجمن صرع ایران حدود۸۵۰ هزار تا یک میلیون ایرانی با این بیماری درگیرند.

صرع یا اپی لپیس یک بیماری مزمن و تکرار شونده در طول زمان است که در تمام افراد و در سنین مختلف اتفاق می افتد. در سلول های مغز امواج الکتریکی طبیعی وجود دارد، هر گاه این امواج به صورت طوفان الکتریکی، قسمتی یا همه مغز را به صورت ناگهانی دربر بگیرد، می تواند منجر به علائم حرکتی (تشنج)، حسی، روحی و روانی و … شود.
صرع چیست؟

باید بدانیم که اگر این وضعیت تنها یک بار ایجاد شود یا اینکه در زمینه بیماری دیگری مانند کمبود کلسیم یا کاهش قند خون و… باشد، تشخیص صرع داده نمی شود، بلکه زمانی به آن «صرع» یا «epilepsy» گفته می شود که این وضعیت تکرارشونده باشد. پس درواقع صرع یک بیماری مزمن است که در آن حمله های تشنج به شکل یا اشکال خاصی هرازچندگاه به صورت غیرمنتظره، ایجاد می شود.

تشنج

صرع، انواع مختلفی دارد که برحسب چگونگی خصوصیات آن از لحاظ بالینی و یا الکتروفیزیولوژیک- که در نوار مغزی نشان داده می شود- طبقه بندی می شود.
انواع صرع

به طور کلی صرع به دو دسته طبقه بندی می شود که در هر دسته انواعی از آن گنجانیده می شوند.
۱- منتشر

    تونیک کلونیک
    ابسانس
    میوکلونیک
    آتونیک
    تونیک

علت گنجانیدن انواع بالا در دسته صرعهای منتشر این است که با وجود علائم بالینی متفاوت، وجه مشترک آنها تخلیه الکتریکی غیرطبیعی از کل قشر مغز در حین حمله است و به این دلیل منتظر یا کلی خوانده می شوند که اغلب در این نوع صر ع ها هوشیاری فرد مختل می شود.
۲- موضعی

    سرع موضعی ساده
    صرع موضعی مرکب
    صرع موضعی منتشر ثانویه

در دسته صرع های موضعی انواع بسیاری متنوع و زیادی وجود دارد که همان طور که از نام آنها بر می آید تخلیه الکتریکی غیرطبیعی از یک قسمت خاصی از قشر مغز است و برحسب این که آن قسمت از قشر مغز چه عملکردی داشته باشد؛ علائم بالینی نیز در همان ارتباط خواهدبود.

برای مثال اگر تخلیه الکتریکی غیرطبیعی از قشر حرکتی نیمکره راست مغز باشد، حمله تشنج به شکل حرکات انقباضی ریتمیک به دلیل اینکه حرکت سمت چپ بدن تحت کنترل نیمکره راست مغز است، در نیمه چپ بدن فرد خواهدبود یا اگر تخلیه الکتریکی غیرطبیعی مربوط به قشر بینائی مغز باشد، علائم بالینی به شکل اختلالات بینایی در فرد ظاهر می شود که در این نوع صرع، به دلیل اینکه تنها قسمتی از مغز اختلال عملکرد پیدا می کند، بیماری هوشیاری خود را از دست نمی دهد.

اما در نوع خاصی از صرع موضعی، که صرع موضعی مرکب (Complex partial) خوانده می شود، هوشیاری نیز اختلال پیدا می کند و در آن فرد، علائم پیچیده خاصی به نام اتوماتیسم را از خود نشان می دهد.
شیوع

شیوع صرع در جوامع مختلف بین ۰٫۵ تا ۰٫۳ درصد جمعیت آن جامعه گزارش شده است. صرع در کودکان و کهنسالان بیشتر است و در زنان و مردان تقریبا به یک نسبت دیده می شود.
علت

بر اساس سن، علل ابتلا به صرع متفاوت است مثلا در نوزادان نرسیدن اکسیژن به مغز به دلیل طول کشیدن خروج از کانال زایمان (زایمان سخت) شایع ترین علت تشنج است، اما کمبود کلسیم، قند و ویتامین B6 هم می تواند جزو علل آن باشد.

ویتامین B6

در سنین بالاتر، ۶ ماه تا ۵ سال تشنج شایع تر است که بین ۱ تا ۵ درصد کودکان را در این سن شامل می شود. سنین بالاتر (مدرسه) صرع های ارثی شایع است؛ یعنی صرع بزرگ، صرع کوچک (مات زدگی) و صرع پرشی شایع تر است. هر چه سن افزایش می یابد علل صرع تغییر می کند، در جوانان مصرف داروهای محرک مانند آمفتامین و ترامادول، مصرف مشروبات الکلی و ضربه به سر عامل اصلی ابتلا است و در افراد بین ۴۰ تا ۶۰ سال تومورها و ضربه های مغز شایع ترین علت است و از ۶۰ سال به بالا شایع ترین علت سکته های مغزی است.

در حدود دوسم موارد یا علت خاصی برای صرع پیدا نمی شود که به آن ایدیوپاتیک می گویند و یا به دلیل ژنتیک بروز پیدا می کنند اما در بقیه موارد، به ترتیب علت های زیر مطرح هستند:

    علت های عروقی (سکته های مغزی، عروق غیرطبیعی و…)
    ناهنجاری های مادرزادی مغز
    ناهنجاری های کروموزومی و عقب ماندگی های ذهنی
    بیماری های تحلیل برنده یا دژنرانسیو مغزی مانند آلزایمر
    تورموهای مغزی
    عفونت های مغزی
    ضربه به سر
    تب و تشنج در کودکان
    عوارض دارویی و مسمومیت ها

اما علت ابتلا به صرع در سنین مختلف شیوع، متفاوت است. مثلا در سنین کودکی، علت های ایدیوپاتیک (ژنتیک)، مادرزادی و عفونت ها بسیار شایع تر از علت های عروقی مغز هستند. در صورتی که در کهنسالی شایع ترین علت صرع، علت های عروقی (سکته مغزی)، تومورها و سپس بیماری های تحلیل برنده مغزی هستند.
درمان

همان گونه که از علت های صرع بر می آید، در علت های زمینه ای صرع، درصد قابل توجهی از موارد صرع را می توان با روش های درمانی زیر درمان کرد:

    دارو درمانی
    جراحی
    استفاده از VNS
    رژیم درمانی

نحوه برخورد با بیمار حین تشنج

وقتی با بیمار حین حمله تشنج مواجه می شوید، نکته های زیر را به خاطر بسپارید:

    خونسردی خود را حفظ و زمان تشنج را اندازه گیری کنید و از شلوغ شدن اطراف بیمار نیز جلوگیری کنید.
    بهتر است بیمار در حین تشنج به پهلوی چپ خوابانیده شود و زیر سر وی بالشت یا جسم نرمی قرار گیرد.
    تمام وسایل خطرناک همانند میز و صندلی را از اطراف وی دور کرده و یقه و کراوات او را آزاد کنید.
    هیچ چیزی حتی هر نوع دارویی را به بیمار نخورانید.
    هیچ چیزی بین دندان های بیمار قرار ندهید.
    سعی در متوقف کردن تشنج نداشته باشید و تا زمان اتمام تشنج در کنار فرد بمانید.
    وقتی فرد هوشیاری خود را به دست آورد به وی اطمینان خاطر دهید.
    اگر تشنج بیشتر از پنج دقیقه طول کشید با اورژانس تماس بگیرید.

علائم صرع

صرع به دو قسمت عمومی و جزئی تقسیم می شود. در نوع عمومی ناگهان دو نیم کره مغز درگیر می شود و فرد هنگام حملات صرع دچار بیهوشی می شود. برای مثال افرادی که به صرع بزرگ مبتلا هستند، هنگام حمله به زمین می افتند و دچار انقباض عضلات بدن، حرکات مکرر لرزشی و بی اختیاری ادرار می شوند. حتی ممکن است زبانشان را نیز گاز بگیرند که تمام این علائم ۵ تا ۱۵ دقیقه به طول می انجامد. اما افراد مبتلا به صرع کوچک که اغلب در سنین مدرسه هستند دچار مات زدگی گذرا می شوند.

در صرع جزئی فقط یک قسمت مغز به صورت ناگهانی و گذرا تحریک می شود، برای مثال اگر منطقه حرکتی مغز درگیر شود حرکات گذرا و تکراری در یک سمت بدن ایجاد می شود، اگر قسمت حسی درگیر شود فرد احساس مور مور یا گز گز دراندام ها می کند، اگر قسمت حسی درگیر شود فرد دچار ترس، اضطراب، توهمات بینایی، احساس غریبگی در محیط آشنا، احساس آشنایی با افراد غریبه و … می شود.
زندگی و فعالیت اجتماعی با صرع

این افراد به راحتی می توانند ازدواج کنند و در رشته های مورد علاقه تحصیل کنند. اما افراد مبتلا به صرع باید به خاطر داشته باشند حتما همسر آینده خود را در جریان بیماری خود قرار دهند تا تحت نظر پزشک صاحب فرزند شوند. اما به طور کلی زایمان، ازدواج و بارداری برای آنها مانعی ندارد.

خواب راحت
وراثت در صرع

ژنتیک علم بررسی ژن هاست. ژن ها واحدهای بنیادین وراثت اند. بدن انسان ها از هزاران ژن تشکیل شده است که هریک بر ویژگی های معنی اثرگذارند. ویژگی هایی مانند رنگ مو، رنگ چشم، گروه خونی، و بسیاری خصوصیت های دیگر. بنابراین هر فرد با درنظر گرفتن این ویژگی ها از دیگران متفاوت است چرا که ژن های متفاوتی به ارث برده است. مثلا فرزندان به یکی یا هر دو والد خود شباهت دارند یا خصوصیت هایی شبیه به پدربزرگ، مادربزرگ و یا خویشان خود دارند. به همین دلیل ژن های خاصی از یک نسل به نسل بعد به ارث می رسد. در گذشته تصور بر این بوده است که هر فرد به دلیل کروموزم های خاص خود خصیصه های متفاوتی دارد.
تفاوت ژن و کروموزم

راه ساده برای درک کروموزوم درنظر گرفتن آن به عنوان جعبه ای انباشته از تعداد بسیاری ژن است. بدن انسان از میلیون ها سلول تشکیل شده است. این سلول ها نواع متفاوتی دارند (سلول های مغزی، سلول های ماهیچه ای، سلول های پوستی و…) که بیشتر آنها محتوی کروموزوم هستند. هریک از سلول ها ۲۳ جفت یعنی ۴۶ عدد کروموزوم در خود دارند و هریک از کروموزوم ها، یک جفت از پدر و دیگری از مادر به فرزند منتقل می شود. ژن ها درواقع بر روی کروموزوم ها قرار دارند و از این رو از هر دو والد به فرزند انتقال یافته اند.

هر ژن خود از ماده دیگری به نام DNA شکل گرفته است. ژن ها به هر سلول دستورالعمل هایی برای تولید پروتوئین هایی را می دهند که برای انجام اعمال طبیعی بدن ضروری اند.
امکان اختلال در عملکرد هر یک از اجزا

آنچه مسئله را پیچیده می کنند این است که ژن ها می توانند به شیوه های مختلفی تغییر کنند. در اصل تغییراتی که در DNA رخ می دهد می تواند منجر به اختلال در کارکرد طبیعی پروتئین یا حتی توقف کارکرد آنها شود. این پدیده موتاسیون نام دارد. به علاوه فاکتروهای محیطی نیز می توانند بر نحوه عملکرد سلول ها اثرگذار باشند. برخی از انواع موتاسیون می تواند منجر به بیماری شده و برخی نیز ممکن است به نسل های بعد منتقل شود.

صرع کودک
آیا صرع یک اختلال وراثتی است؟

بعضی از انواع صرع موروثی اند. صرع یک بیماری منفرد نیست، بلکه مجموعه ای از اختلال هایی است که همگی در تمایل به بروز حمله تشنج در فرد مبتلا اشتراک دارند. وقتی صفت های فردی توسط یک ژن واحد، پدید می آیند، صفت های ژنتیکی ساده محسوب می شود. تنها انواع بسیار نادری از صرع به دلیل تغییر در تنها یک ژن به وجود می آیند و به نظر می رسد بسیاری از انواع صرع در نتیجه مجموعه تعامل هایی بین ژن های چندگانه به علاوه تاثیرهای محیطی، بروز کرده باشند.
کدام یک از انواع صرع بیشتر از بقیه موروثی است؟

ظاهرا بستگان افراد مبتلا به صرع ژنرالیزه (یعین افرادی که براساس الگوی بررسی دستگاه نوار مغز، هر دو بخش مغزشان در زمان حمله تشنج درگیر است) بیش از بیماران مبتلا به صرع پارشیال (افرادی که براساس الگوهای بررسی EEG حمله تشنجی شان در بخش واحدی از مغز آغاز می شود) مستعد ابتلا به حمله تشنجی هستند. والدینی که سابقه حمله صرع ابسانس ژنرالیزه دارند نسبت به بیماران مبتلا به دیگر انواع حمله ژنرالیزه یا فوکال، بیشتر احتمال داشتن فرزندانی با همان شرایط را دارند.
امکان حذف این بیمای از یک نسل

همان طور که پیش از این گفته شد، بیشتر انواع صرع محصول مجموعه ای از ژن و تاثیرات محیطی است. به این ترتیب امکان عدم انتقال صرع از نسلی به نسل بعد وجود دارد. در واقع تمام افراد مبتلا، موجد انتقال و ایجاد صرع در نسل بعدی نیستند. بنابراین اگر ژن ها به نسل بعد منتقل شوند، تمام افراد خانواده مبتلا نخواهندشد.
عوامل موثر بر انتقال صرع از والدین به کودکان

اگرچه شواهد بسیاری درباره نقش اساسی ژن در ابتلا به صرع وجود دارد، آنچه مهم است تشخیص نوع ژن هایی است که در این امر دخیل اند، مسئله ای که هنوز در بسیاری از افراد مشخص نیست.بررسی خانواده افراد مبتلا به صرع می تواند به دانش ما در این زمینه و احتمالا یافتن راه های تازه ای در امر درمان و حتی پیشگیری از ابتلا به آن منجر شود.

به نظر می رسد که انواع معینی از صرع در خانواده منتقل می شود. برخی بررسی ها نشانگر این امر هستند که خطر ابتلا به صرع در خواهران، برادران و فرزندان افراد مبتلا به اختلال های تشنجی چهار تا هشت درصد است.

بیماری های ژنتیکی

به عبارت دیگر، چیزی حدود یک در ۲۵ و تا یک در ۱۲ در حالی که خطر ابتلا در جمعیت عمومی حدود یک تا دو در صد است. (بین ۱ درصد و یا ۲ درصد). با این وجود باید به یاد داشته باشیم که هرچند خطر در خانواده افراد مبتلا به صرع بیشتر است، اما بسیاری از مبتلایان به صرع هیچ خویشاوند مبتلا به صرعی ندارند و اکثر والدین مبتلا به صرع نیز فرزند مبتلا به صرعی ندارند.
فاکتورهای دیگر موثر بر وراثت

    سن ابتلا به صرع، فرزندان والدینی که حمله های تشنجی آنها در سال های آغازین زندگی پدیدار شده است (مثلا پیش از ۲۰ سالگی) بیش از فرزندانی که والدینشان دیرتر به حمله های تشنجی مبتلا شده اند، مستعد ابتلا هستند.
    مادر و پدر مبتلا به صرع. مطالعات نشان داده که خطر ابتلا به صرع، در فرزندانی که مادر مبتلا دارند، دو برابر بیش از کودکانی بوده که پدر مبتلا به صرع داشته اند. پژوهش ها بیانگر این است که این امر متاثر از مسائل بارداری و زایمان، حمله های تشنجی مادر در دوران بارداری یا مصرف داروهای ضدصرع در طول مدت بارداری نیست و پژوهش های بیشتری برای تشریح چگونگی این تفاوت نیاز است.
    مدت ابتلا. به نظر می رسد، خطر ابتلا به صرع در مقایسه با جمعیت کلی در خویشاوندان افرادی که به دلیل صدمه های مغزی همچون سکته مغزی، ضربه شدید سر و یا عفونت های مغزی دچارصرع شده اند، افزایش نمی یابد.

علت های تشدید تشنج

    عدم رعایت بهداشت خواب (کم خوابی، بی خوابی، پرخوابی)
    عدم رعایت بهداشت تغذیه (گرسنگی، کم خوری، پرخوری)
    عدم رعایت بهداشت روانی (استرس، خشم، هیجان)
    عدم رعایت بهداشت جسمی (خستگی مفرط، کم آبی، بیماری ها مانند تب، سرماخوردگی و…)
    عدم رعایت بهداشت محیط (نور غیرعادی یا زیاد، صدای زیاد و…)
    استفاده از مواد مخدر یا محرک