فلسفه روزه در گفتگو با کارشناسان ؛ «روزه» تکليفي که لذت بخش است

مسعود يوسفي- روزه از فرائضي است که در آيات و روايات بسياري علاوه بر ضرورت انجام آن موضوعات ديگري چون احکام و شرايط روزه نيز درباره اش بيان شده است. در دنياي امروز هم بشر به دنبال يافتن دلايل علمي و حکمي براي اين واجب الهي بوده است. گرچه بشر از ديرباز يا به دليل اينکه در سايه تعليم انبيا قرار داشته و يا خودش به اين نتيجه رسيده، دريافته است که پرخوري از معنويت او مي کاهد و کم خوري باطن او را صفا مي بخشد. در اين گزارش، برآنيم تا با بهره مندي از ديدگاه کارشناسان، دلايلي بر وجوب روزه بيابيم.

مبارزه با نفس

امام صادق(ع) فرموده اند: «روزه تنها نخوردن و نياشاميدن نيست، بلکه بايد در روز روزه نگاه داريد زبان خود را از دروغ، بپوشانيد ديده هاي خود را از حرام و با يکديگر نزاع نکنيد و حسد نبريد و غيبت نکنيد و مجادله نکنيد و سوگند دروغ نخوريد، بلکه سوگند راست نيز، و دشنام ندهيد و فحش نگوييد و ستم نکنيد.»

در آيه 183 سوره بقره آمده است: «اي کساني که ايمان آورده ايد، دو راه بر شما مقرر شد، چنان که بر امت هاي گذشته مقرر شده بود، باشد که پرهيزگار شويد» بدين ترتيب، اين آيه 2 نکته اساسي دارد. نکته اول آنکه، روزه خاص مسلمانان نبوده و پيروان اديان عمده اي همچون يهوديت و مسيحيت و اديان ديگري مثل زرتشت و مانوي نيز روزهايي از سال را به داشتن و گرفتن روزه ملزم هستند. و نکته دوم اينکه، فايده وغايت روزه، تقوي است.

علامه طباطبايي در تفسير الميزان درباره اين آيه آورده است: «... هر که بخواهد به عالم طهارت و رفعت متصل شود و به مقام بلند کمال و روحانيت ارتقا يابد، اولين چيزي که لازم است بدان ملتزم شود، اين است که از افسار گسيختگي خود جلوگيري کند و بدون هيچ قيد و شرطي سرگرم لذت هاي جسمي و شهوت بدني نباشد... و اين تقوايي که قرآن به آن اشاره مي کند، تنها از راه روزه و خودداري از شهوات به دست مي آيد».

دکتر يحيي يثربي استاد بازنشسته دانشگاه علامه و پژوهشگر برجسته فلسفه و معارف اسلامي، مي گويد: «ماه مبارک رمضان، ماه کاستن از خورد و خوراک است و کاستن از خورد و خوراک نوعي مبارزه با نفس است، مبارزه با نفس يعني اينکه ما دلمان مي خواهد، اما به خاطر خدا به دلخواهمان رفتار نمي کنيم و در نتيجه ماه مبارک رمضان، ماه تمرين مخالفت با نفس و ماه موافقت با فرمان الهي و يک ماه بسيار باشکوه است».

دکتر يثربي درخصوص روزه داري در اديان ديگر اظهار مي دارد: «در بعضي اديان مثل مسيحيت- حالا يا مسيحيت تحريف شده يا اصل دين مسيح- يک حالت رياضت وجود داشته است، در مکتب هاي هندي بوده، در بعضي اديان و مکتب هاي قديم يوناني بوده و در ايران باستان هم وجود داشته است».

اين استاد دانشگاه ادامه مي دهد: «در شبه جزيره عربستان، پيش از اسلام حتي مشرک ها هم روزه مي گرفتند». وي تصريح مي کند:«نبي اکرم(ص) خودش قبل از بعثت، بخصوص در ماه مبارک رمضان به خلوت مي رفت و روزه مي گرفت و به معنويت مي پرداخت».

به قرآن نزديک شويم

از جمله ويژگي هاي مهم ماه مبارک رمضان، نزول قرآن در آن است. قرآن خود در اين باره در آيه 185 سوره بقره مي فرمايد: ماه رمضان ماهي است که قرآن به عنوان راهنماي مردم و حجت هاي روشن و فارق ميان حق و باطل در آن نازل شده است.دکتر يحيي يثربي در اين باره مي گويد: «ماه مبارک رمضان بيش از هر چيز بايد با خود قرآن انس بگيريم، اما نه به صورت آييني که قرآن را به عنوان کتابي که تنها در مراسم مي خوانند برداريم و بخوانيم، بلکه بايد بر آموزه هاي قرآن به قدر توان تمرکز کنيم». وي ادامه مي دهد: «زبان قرآن روشن است، زبان قرآن مال مردم است، زبانش حتي براي مردم بيسواد است، براي اهل کفر هم هست، مخاطب قرآن، يا ايها الناس است، چه مسيحي باشد، چه مسلمان باشد». اين استاد دانشگاه يادآور مي شود:«پس ما مسلمانها خودمان در اولويت هستيم که به قرآن نزديک بشويم»

حجةالاسلام کاظم صديقي در اين باره مي گويد: «روزه پناهگاه و نسخه و دواي تمام دردهاست و قرآن مقيد به هيچ دردي نکرده، ماه رمضان مهمترين برجستگي اش نزول قرآن است، ولي قرآن براي ظالم و منحرف و کافر و مشرک و دلهاي خبيث ثمر نمي دهد. اگر انسان ايمان داشته باشد، اين نسخه الهي دردهاي او را درمان مي کند».

ويژگي ديگر ماه مبارک رمضان وجود شب با برکت قدر در اين ماه است. امام جمعه موقت تهران در اين ارتباط مي افزايد: آقاي ما امام زمان(عج)، در شب قدر قلم مبارکشان نسبت به کارنامه سال پيش ما جريان پيدا مي کند، اميدواريم سرنوشت ما را هم در چنين شبهايي رقم بزنند.
تکليفي که آسان است

حضرت محمد(ص) فرمودند: «روزه بگيريد تا تندرست باشيد.» برابر آخرين يافته هاي علم پزشکي، روزه تمام دستگاه هاي بدن، بافت ها، رگ ها، غده ها، اعصاب ، روده ها و شرايين را تميز و پاکيزه نموده و خستگي آنها را برطرف مي سازد. دکتر ژان فرموژان از اطباي غربي در اين باره گفته است: «انسان پس از سه، چهار روز روزه داري احساس سبکي و خوشي خارق العاده اي مي کند و در اين حال است که اعضاي بدن استراحت کافي دارند».

لازم به توضيح است، در ساليان اخير در اروپا و بسياري کشورهاي ديگر، بيمارستانهايي تأسيس شده اند که در آنها از طريق روزه بسياري از بيماريها و امراض چون التهاب معده، التهاب حنجره، سيفليس، سل، درد چشم، زکام، ورم ريه ها، لرزش اندام، فلج، کم خوني، استسقا، ضعف عمومي بدن، بيماري کبد، اضطراب روحي و ناراحتي اعصاب و اعتياد را معالجه مي کنند. علاوه براين فايده روزه، بايد به آسان بودن آن اشاره کرد که وجه تمايزي براي روزه در اسلام و سايراديان به شمار مي رود و شايد همين نکته است که سبب مي شود روزه در تامين سلامتي نيز تاثيرگذار باشد.از جمله ويژگي هاي روزه در اسلام، سادگي و سهل بودن آن است.

دکتر يثربي در اين راستا خاطرنشان مي کند: «روزه ها در اديان ديگر سخت هستند، طولاني اند، ولي ما در دين اسلام تنها يک ناهار را حذف مي کنيم و در عوض شام را هم زودتر مي خوريم و يک مقدار جبران مي کنيم».وي با بيان اينکه در دين اسلام، روزه يک تکليف دشوار نيست، اضافه مي کند:«اگر کسي بيمار بود يا مسافر بود، مي تواند روزه نگيرد، پس در اسلام تکليفها آسان است، دين اسلام دين سهل و آساني است».هياهو و قيل و قال زندگاني روزمره براي آدمي مجالي باقي نمي گذارد تا به خود حقيقي و واقعي اش بپردازد و در نتيجه قابليتها و سرمايه هاي فطري، معنوي و عاطفي او تا حد زيادي معطل مي ماند و فرصت و زمينه بروز و ظهور پيدا نمي کند. از همين رو ترديد، سردرگمي، يأس و دلهره زندگي اش را به جهنمي از ناامني و وحشت مبدل مي سازد، در چنين شرايطي، دين مبين اسلام که با جزيي ترين و ساده ترين تا پيچيده ترين و رازآميزترين ابعاد و زواياي روحي و فطري انسان منطبق و سازگار است، براي درمان آلام و ناراحتي هاي روحي و رواني بشر و حتي عوارض جسماني او نسخه هاي شفابخش و بي بديلي را تدارک ديده و توصيه مي کند که اگر به آنها تمسک جسته و دستوراتشان را اجرا کند، بي ترديد به سرچشمه همه نورها و پاکي ها و زلالي ها دست مي يازد و به سهم خود به صفاي باطن و آرامش عميق خواهد رسيد و در نهايت، فلاح و رستگاري وي در دنيا و آخرت تأمين خواهد شد. ماه مبارک رمضان، ماه ميهماني خدا و ماه روزه و دعا و خودسازي با چنين رويکردي به فرد مسلمان توصيه و پيشنهاد شده است.