احمد عبدا... زاده مهنه: عالمي بزرگ اما گمنام در کاشان، بي ادعا در گوشه اي مي نشيند و اندوخته هاي خود را از درياي معارف دين به روي کاغذ مي آورد. آثار پرشمار علمي او غبار زمان به خود مي گيرد، اما اخلاص و همت او آوازه يک عمر مجاهده علمي و عملي اش را به گوش زمانه ما مي رساند. با حجة الاسلام و المسلمين حسين شريف کاشاني - از نوادگان علامه و مدير مرکز احيا و نشر آثار علامه ملا حبيب ا... شريف کاشاني - از فقيهي وارسته سخن مي کنيم که نقش مهرش «يا حبيب قلوب العارفين» بود.

*لطفاً در ابتدا مختصري از زندگي مرحوم علامه شريف کاشاني ذکر کنيد.
**علامه ملا حبيب ا... شريف کاشاني در سال 1262 هجري قمري در يک خانواده اصيل و روحاني در کاشان متولد شد. پدر ايشان ملا علي مدد در جواني به درجه اجتهاد رسيده بود. ملا حبيب ا... پدر را در کودکي از دست داد و تحت سرپرستي آية ا...حاج سيد حسين کاشاني تحصيلات ديني خود را آغاز کرد. مرحوم علامه پس از حدود 80 سال عمر با برکت و بيش از 70 سال تحقيق، تأليف، تدريس و ارشاد، در جمادي الثاني سال 1340 رحلت فرمود و پيکر مطهرش در مزار «دشت افروز» کاشان در مقبره خانوادگي شان به خاک سپرده شد.

* از حيات علمي علامه بگوييد.

**اولين و مهم ترين استاد ملا حبيب ا...، آية ا... سيد حسين کاشاني بود که از زمان کودکي در کاشان سرپرستي وي را به عهده داشت و پس از مهاجرت به تهران نيز، همچنان به تربيت علمي و ديني او پرداخت. ديگر استاد ايشان، آية ا... مير محمد علي کاشاني است که علاوه بر استادي، پدر همسر ملا حبيب ا... بوده است. شيخ محمد اصفهاني، حاج ملا هادي مدرس تهراني، ملا عبدالهادي تهراني، ميرزا محمد اندرماني و حاج ميرزا ابوالقاسم تهراني معروف به کلانتر نيز از ديگر استادان ملا حبيب ا... بودند.

ايشان در 16 سالگي از آية ا... سيد حسين کاشاني اجازه روايت حديث گرفت و در 18 سالگي به درجه اجتهاد نائل گرديد. دو سال بعد در سال 1281 ق براي زيارت عتبات عاليات و نيز استفاده از محضر شيخ مرتضي انصاري به سوي عراق حرکت کرد، اما پس از رسيدن به کربلا خبر ارتحال شيخ انصاري را شنيد و بدين ترتيب در کربلا، به محضر فقيه معروف آن ديار آية ا... مولي محمد حسين معروف به فاضل اردکاني راه يافت. ملا حبيب ا... پس از بازگشت به ايران به خدمت ملا زين العابدين گلپايگاني رسيد که ايشان نيز در اواخر عمر به سر مي برد و علامه نتوانست بهره چنداني از محضر ايشان ببرد.

*با اين وجود، علامه بايد از نبوغ علمي خاصي برخوردار باشد که در چنان شرايطي به درجات عالي علمي نائل شده است...

**بله! همان گونه که عرض شد، ايشان در 18 سالگي به درجه اجتهاد رسيد، پيش از آن در 14 سالگي منظومه «زبدَ الفرائد» را در رئوس مسائل اصول فقه و در 1400 بيت سروده بود که بيانگر تسلط او به زبان عربي است. ايشان انسان پرکار و پرتأليفي بوده و جالب اين که تعداد زيادي از آثارش پيش از رسيدن به سن بلوغ نوشته شده است. مقام معظم رهبري هم در ديداري با اعضاي ستاد احياي آثار علامه درباره مقام علمي ايشان فرمودند: «ايشان يکي از آن ملاهاي متنوع و متفنن در علوم مختلف بودند، با اين که طول مدت اقامت ايشان در حوزه هاي معروف خيلي کوتاه بوده است.

من گمان مي کنم اگر مرحوم ملا حبيب ا... مثلاً ده سال نجف مي ماند، آن چنان ستاره درخشاني مي شد که شايد آدم نظير ايشان را در فقه کمتر پيدا مي کرد. با اين که مدت تدرس و تعلم ايشان خيلي طولاني نبوده و از اساتيد معروف و بنام چندان استفاده اي نکرده بودند، اين بزرگوار يک شخصيت برجسته علمي از آب در آمده است. اين نشانه نبوغ اين مرد است.»

علاوه بر اين ها، تخلق به اخلاق حسنه و برخورداري از کمالات روحي، ميهمان نوازي، صبوري و زهد، از ويژگي هاي اخلاقي علامه است.

*آثار ايشان چه تعداد و در چه موضوعاتي بوده است؟
**از ايشان بيش از 160 عنوان اثر روايت شده که برخي از اين آثار به همت مرکز احياي آثار ايشان، تجديد چاپ و يا تحقيق مجدد شده و متأسفانه برخي از آنها در گذر زمان مفقود شده است. شگفت اين که ملا حبيب ا... بسياري از اين آثار را پيش از رسيدن به سن بلوغ نوشته است.

اما به لحاظ موضوع، آثار ايشان تنوع بسيار زيادي داشته و در زمينه هاي مختلف علوم اسلامي نوشته شده است. معروف ترين و مهم ترين کتاب ايشان «منتقد المنافع في شرح المختصر النافع» در زمينه فقه است. از ديگر آثار علامه هم مي توان به «لباب الالقاب» در تراجم، «تذکره الشهداء» در تاريخ، الانوار السانحه در تفسير، القواعد الجفريه در علوم غريبه، النخبه الوفيه در اصول، جذبه الحقيقه در شرح دعاء کميل، ذريعه المعاد در فضايل اهل بيت (ع)، الجوهر الثمين در کلام و «اسرار حسينيه» اشاره کرد. ايشان همچنين اشعار ادبي بسيار و نيز آثار منظوم زيادي در علوم مختلف دارند.

*کتاب «منتقد المنافع» به چه سبکي نوشته شده و از چه ويژگي هايي برخوردار است؟

**«منتقد المنافع» که در اواخر قرن 13 هجري تأليف شده، يکي از شرح هاي مفصل «المختصر النافع» تأليف محقق حلي به شمار مي رود. سه جلد آن در طهارت، پنج جلد در صلاَ و يک جلد در زکات، خمس و صوم است و کتابهاي حج، متاءجر، مواريث، قضا و شهادات هر کدام جداگانه در يک جلد واقع شده اند که در مجموع 14 مجلد خطي را تشکيل مي دهند. از اين تعداد، قبلاً فقط چهار جلد چاپ شده بود. سه جلد اول اين کتاب توسط دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم و به تأکيد مقام معظم رهبري در شش مجلد با تحقيق جديد به چاپ رسيده است.

علامه چنان که در مقدمه فرموده، در اين کتاب، تلاش گسترده اي در شرح عبارتهاي متن و توضيح پيچيدگي هاي آن مبذول داشته و کوشيده است روايات فقهي را بيشتر ذکر کند. زيرا آنها مبناي عمده استنباط احکام هستند. روايات ذکر شده نيز عمدتا با سند و در موارد زيادي با اشاره به قوت و ضعف راويان ارائه شده است. در هر مسأله، عبارتهاي فقهاي پيشين تا آن جا که در دسترس بوده آورده شده است و سعي بر اين بوده که تنها به نقل گفتار ديگران اکتفا نشود.

*«منتقد المنافع» در ميان بزرگان علمي و فقهي از چه جايگاهي برخوردار است؟

**بسياري از بزرگان حوزه در گذشته و حال از اين اثر به بزرگي ياد کرده اند. به گونه اي که آيات عظام گلپايگاني و خوئي درباره اين کتاب فرموده اند: «از جواهر الکلام کمتر نيست و سزاوار است کتاب درسي حوزه ها باشد.» مقام معظم رهبري نيز ضمن تأکيد بر چاپ منقح کتاب فرمودند: «کتاب منتقد المنافع، کتابي است که اگر چاپ شود، بر ثروت فقهي ما افزوده مي شود.»

ايشان در جاي ديگري فرموده اند: «اين کتاب منتقد المنافع را هم که من مقداري نگاه کردم، همان مقداري که من ديدم بسيار کتاب خوش ] سليقه اي است [ . اين از خصوصيات آن بزرگواراست؛ خوش سليقه، بيان روان در عين حال ذهن دقيق. ايشان اقوال عامه را هم نقل مي کنند که اين يک امتيازي است که در کتابشان هست.» بسياري ديگر از بزرگان حوزه مانند آيات عظام فاضل لنکراني، نوري همداني، سبحاني، مکارم شيرازي و... منتقد المنافع و مؤلف آن را ستوده اند.

*هدف مرکز احيا و نشر آثار علامه ملا حبيب ا... شريف کاشاني از زنده کردن نام و ياد و آثار ايشان چيست؟

**مرکز احيا و نشر آثار علامه ملا حبيب ا... شريف کاشاني در سال 1374 با تشويق مقام معظم رهبري تأسيس شد. علامه شريف در مقدمه کتاب «جمل النواهي» مي گويد: «ترجمه اين کتاب را موقعي مي نويسم که حوادث روزگار، مرا به درد جدايي مبتلا کرده و به مصيبت مرگ دو فرزندم که در دو شب پي در پي از دنيا رفتند دچار نموده است و همچنين مشکلات ديگر به من هجوم آورده». هدف از زنده کردن نام علامه تلنگري به خود و نسل امروز است که اين بزرگان در چه شرايط و با چه مشکلاتي به ترويج معارف اهل بيت (ع) پرداخته و آموزه هاي دين را به ما منتقل کرده اند.

مقام معظم رهبري هم در ديدار اعضاي مرکز با ايشان بر نشاط و مجاهده علمي علامه تأکيد کردند و بجاست که سخن را با بيانات ايشان در اين باره پايان دهيم: «به نظر من بيش از آن که اين کتاب منتقد المنافع کمک به پيشرفت علمي يک فقيه بکند، نفس اين که يک چنين آدم هاي بزرگي با اين تنوع، با اين تفنن پرورش پيدا کردند، در سايه حوزه هاي علميه، اين خودش پديده عظيمي است... چه قدرتي است در حوزه هاي علميه که اين جور انسانها را پرورش مي دهد و پيش مي برد و استعداد ها را زنده مي کند در حوزه هاي علميه با آن گرفتاري هايي که آن زمان بوده... اين ها يک نشانه هاي واقعاً حيرت آوري است.

همان چيزي که ما امروز در حيطه علوم و هر گونه دانشي انتظار داريم که دانشمند و محقق به دنبال عشق خودش، به دنبال خواسته معنوي خودش حرکت کند نه به دنبال پول، نه به دنبال نام. اين پديده در حوزه هاي علميه وجود داشته در طول قرن هاي متوالي. يعني محقق حوزه علميه مي رفته به دنبال تحقيق، به دنبال پيدا کردن حرف نو، افکار نو، کارهاي نو، بدون اين که حتي مشوقي داشته باشد ... اين همان روحيه اي است که ما هم در حوزه هاي علميه، هم در دانشگاه و هم در عرصه تحقيقات کشور در همه بخش ها به آن احتياج داريم. اين را زنده کنيد، اين را نشان بدهيد. اين به نظر من خدمت بزرگي است.»