ایران چهارمین کشور دارای جمعیت پناهنده در جهان/ ٧بحرانی که افغان‌ها و عراقی‌ها را به ایران کشاند

روزنامه شهروند نوشت: هفت بحران گریبان مردم افغانستان و عراق را گرفت و آنها را رهسپار ایران کرد.
 
بحران‌های دردناکی که وقتی سراغ‌شان آمد، آنها با همان لباس‌های تنشان، راهی مرزها شدند. پابرهنه، گرسنه، تشنه، با جنینی که در شکم‌شان بود، با پدر و مادر پیرشان. هدف مرزها بود، هدف خروج از کشورشان بود. خیلی‌هایشان میان راه ماندند، جان دادند، زایمان کردند، روی برف‌ها، روی لجن‌ها. جسدهایشان در راه ماند، هیچ‌کس بلندشان نکرد، هیچ‌کس نمی‌توانست برشان دارد و ببردشان. وقتی به مرزها رسیدند، پاهای برهنه‌شان، تاول زده بود، زخم شده بود، دهانشان کف کرده بود. بمباران حلبچه، حمله طالبان، اخراج رژیم عراق از کویت و... تنها بخشی از این بحران‌ها بود تا ایران را حالا به چهارمین کشور، دارای جمعیت پناهنده در جهان تبدیل کند. جمعیتی که بخشی از آنها در سال‌های اخیر، روند مهاجرت‌شان تغییر کرده، کشورهای اروپایی، مسیر بعدی‌شان شده. خود را به آب و آتش می‌زنند تا بار دیگر سختی مهاجرت را به جان بخرند، تا به کشورهای مرفه‌تری برسند، خالی از تحریم و مشکلات اقتصادی.
 
همه آنچه مربوط به ماجرای پناهندگان بود، دوشنبه‌شب در مراسم روز جهانی پناهنده که با همکاری وزارت کشور و کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد در ایران برگزار شد، مطرح شد. مراسمی که حضور سفرای خارجی، نمایندگان وزارتخانه‌های بهداشت، امور خارجه، کار و... روسای سازمان‌های بین‌المللی و... را به خود دید. مدیرکل مهاجران و اتباع خارجی وزارت کشور یکی از میهمانان این مراسم بود، او نیامد و معاونش، حجت‌الاسلام محمدعلی صالحی را جایگزین کرد: «حضور پناهندگان در ایران سه موضوع اصلی را مطرح می‌کند، یکی اینکه، رتبه ایران در کمک انسان‌دوستانه به پناهندگان در میان کشورهای جهان چقدر است؟ دوم این‌که چقدر این خدمات براساس استانداردهاست و سوم، به‌طورکلی استانداردهای خدمت‌رسانی به پناهندگان چیست؟» او حرف‌هایش را با این سه پرسش شروع کرد و توضیح‌های بیشتری داد: «در طول تاریخ، ایران یکی از کشورهایی است که به بزرگترین جمعیت پناهندگان خدمت‌رسانی کرده است، همسایگی دو کشور عراق و افغانستان که کشورهای مهاجر فرستی هم هستند، وضع خاصی را برای ایران ایجاد کرده است.
 
کشورهایی که در طول تاریخ دچار بحران‌هایی شده و در پی هر بحران، بخشی از جمعیتش در قالب پناهنده وارد ایران شده است.» به گفته او، بحران کشورهای همسایه از‌ سال ١٣٥٠ شروع شد و تا ١٣٨٠ ادامه داشته است: «پژوهشگران نوشته‌اند که در این مدت، هفت بحران پناهندگی به وقوع پیوست که یکی از آنها بمباران حلبچه بود. اتفاقی که منجر شد تا سه‌هزار نفر از کردهای عراق از این کشور خارج شوند، آنها کسانی بودند که از ترس جانشان، پابرهنه گریختند و وقتی وارد ایران شدند، پاهایشان تاول زده بود، آنها حتی با خودشان غذا نیاورده بودند، بسیاری از آواره‌های پیر، در میان راه جانشان را از دست دادند و مهاجران چاره‌ای نداشتند جز این‌که جسد آنها را همان جا بگذارند و بروند. برخی از مادران باردار، بین راه زایمان کردند.» به گفته او، این بحران‌ها در دنیا یا نادر است یا اصلا اتفاق نمی‌افتد. اما ماجرا تنها به بحران حلبچه محدود نمی‌شود، بحران ‌سال ١٣٧٠ هم ماجرای دیگری داشت: «در‌ سال ٧٠، بعد از اخراج رژیم عراق از کویت، بحرانی ایجاد شد که منجر به آواره‌شدن یک‌میلیون و٥٠٠‌هزار نفر شد. استان‌های آذربایجان‌غربی، کرمانشاه، کردستان، خوزستان و ایلام، همه درگیر پذیرایی از این پناهندگان شدند. وضع به‌گونه‌ای بود که نمی‌شد از طریق زمینی، میان آنها غذا توزیع کرد، به همین دلیل غذا از طریق هلی‌کوپتر به دستشان می‌رسید.» به گفته صالحی، هفت بحران پناهنده‌ها، بحران‌های دردناکی است.
 
او گذری هم به وضع مهاجران افغان زد: «از زمانیکه کودتای کمونیستی در افغانستان رخ داد و شوروی ارتش‌اش را وارد این کشور کرد، ورود مهاجران به ایران بیشتر شد، برای کشور افغانستان تمام ٤٠‌سال گذشته، بحران بوده و هنوز هم در مرزها، زنان و کودکانی هستند که گریان و گرسنه‌اند.» داستان مهاجرت افغان‌ها پس از شروع حکومت طالبان، اما روند دیگری به خود گرفته، حالا خانواده‌های افغان، مسیر مهاجرت‌شان را از کشور همسایه به قاره دیگری تغییر داده‌اند: «از زمانی که شایعه بازشدن درهای اروپا به روی مهاجران افغان پخش شد، جمعیت زیادی به سمت کشورهای اروپایی روانه شدند. هرچند که افزایش تحریم‌های ایران، انگیزه مهاجرت افغان‌ها به کشورهای اروپایی را بیشتر کرد.»
 
به گفته صالحی، مشکلات کشورهای اروپایی هم از همان زمان شروع شد، یعنی از وقتی که تحریم‌ها علیه ایران زیاد شد: «در این بحران‌ها، ایران میزبان فقیرترین پناهنده‌ها بود، ما بچه‌هایی داریم، زن‌ها و پیرزن‌ها و پیرمردهایی داریم که هر کدام زندگی‌شان یک داستان است.» او خطاب به سفرای کشورهای مختلف که در این مراسم حاضر بودند، گفت: «حالا در این شرایط، شما خودتان بگویید که رتبه ایران در پذیرش پناهنده‌ها و خدمت‌رسانی به آنها چقدر است.» او در ادامه به استانداردهای پذیرش پناهندگان براساس کنوانسیون مرتبط با همین موضوع اشاره کرد: «در ماده ٢ این کنوانسیون، کشورهای پذیرنده، نباید میان پناهندگان تبعیض نژادی، مذهبی و دینی در نظر بگیرند، اگر بررسی کنید، متوجه می‌شوید که ما هم پناهنده‌های شیعه و هم‌سنی را پذیرش کردیم. در بحران عراق، مسیحیان عراقی داشتیم، نزدیک به ٦٥٥ مسیحی عراقی را پذیرفتیم و در میان مهاجران افغانستانی، تعدادی پناهنده مسیحی هستند، ما از هیچ‌کدام از پناهندگان سوال نکردیم که دینت چیست؟ مذهبت چیست؟ ما عرب‌ها، کردها، پشتون‌ها، هزاره‌ها، ازبک‌ها و تاجیک‌ها را پذیرفتیم، ما حتی فراتر از کنوانسیون، با پناهنده‌ها رفتار کردیم.»
 
او به ماده ٢٢ این کنوانسیون که بر استفاده از تعلیمات عمومی پناهندگان اشاره دارد، هم گذری زد: «درحال حاضر، ٣٩١‌هزارو٦٢٥ نفر از فرزندان لازم‌التعلیم پناهنده‌ها در ٢٦‌هزار مدرسه آموزش‌و‌پرورش درس می‌خوانند، همه اینها درحالی بود که سرانه تحصیل هر دانش‌آموز، دو‌میلیون و٢٠٠ تا ٣٠٠‌هزار تومان است. در این میان هم ٦٥٩‌هزار نفر درقالب نهضت سوادآموزی، خواندن و نوشتن یاد گرفتند.» او ادامه داد: «همه اینها درحالی است که از یکی دو‌سال پیش، با دستور رهبری، تمام فرزندان افغان غیرمجاز که تا پیش از آن اجازه آموزش رسمی نداشتند، اجازه آموزش پیدا کرده و ٧٧‌هزار نفرشان سر کلاس‌های درس نشستند. در زمینه آموزش عالی هم، ٤١‌هزار نفر از پناهندگان توانستند تحصیلات دانشگاهی را طی کنند.»
 
بستن مرزها هزینه‌های زیادی به ایران تحمیل می‌کند
 
سخنران بعدی رمضان شجاعی کیاسری، قائم‌مقام وزیر کشور در امور بین‌الملل و رئیس مرکز اطلاع‌رسانی وزارت کشور بود: «الان سه‌دهه‌ای می‌شود که ایران پذیرای پناهندگان افغانستانی، عراقی و پاکستانی است، ما براساس باورهای دینی که داریم، در ارایه خدمات به این افراد، چیزی کم نگذاشتیم.» او به ابعاد دیگر، ورود پناهندگان به کشورها اشاره کرد: «حضور پناهندگان از نظر اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی مشکلاتی را ایجاد می‌کند، از آن‌سو، ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی تاکنون، با بحران‌های فراوانی مانند جنگ، تحریم و... مواجه بوده است، اینها تنگناهایی برای ملت ما ایجاد کرده اما ما برای پناهندگان چیزی کم نگذاشته‌ایم و خدمت‌رسانی را وظیفه خودمان می‌دانستیم.»
 
به گفته او، تحریم‌ها و جنگ تحمیلی، فشار زیادی به اقتصاد کشور زده است، از آن طرف، این انتظار وجود دارد که با توجه به وجود تعداد زیادی پناهنده در ایران، حمایت‌های مجامع جهانی و سازمان ملل شامل ایران شود: «حمایت‌های سازمان‌های بین‌المللی در جامعه جهانی قابل تقدیر است، اما ما توقع داریم که این حمایت موثرتر ادامه داشته باشد.» این مسئول در وزارت کشور، درباره هزینه‌هایی که بستن مرزها برای ایران دارد، هم توضیحاتی داد؛ مرزهایی که برای جلوگیری از ورود پناهنگان به کشورهای اروپایی بسته می‌شود: «بستن مرزها هزینه‌های زیادی به ایران تحمیل می‌کند، این مرزها بسته می‌شوند تا پناهندگان به سمت کشورهای اروپایی گسیل نشوند، اگر کمک‌ها به ایران برسد، این خواسته کشورهای اروپایی هم محقق می‌شود.» به گفته او، مهاجرت‌های غیرمجاز به کشورهای اروپایی زیاد شده است: «تقاضای ما همکاری بیشتر با ایران است. اولویت ما این است که پناهندگان زمینه بازگشت داوطلبانه به کشورشان را داشته باشند. از این‌رو، باید در همین ارتباط، ظرفیت پذیرش کشورهای سوم را بیشتر کنیم.» محمود سروش، رئیس اداره مراقبت بیماری‌های وزارت بهداشت، از دیگر سخنران‌های این مراسم بود. او به حمایت‌های بهداشتی از پناهندگان اشاره کرد: «ما قراردادهای سه‌جانبه‌ای با اداره اتباع و کمیساریای عالی سازمان ملل داریم و هر‌سال برنامه‌های ما اجرا می‌شود. ما درهمین زمینه هفت پایگاه بهداشتی و دو مرکز دیالیز برای پناهندگان راه‌اندازی کرده‌ ایم، همچنین توانستیم در زمینه درمان زنان باردار، کارهایی انجام دهیم.»
 
خبرهایی که از آواره‌ها می‌رسد، خوب نیست
 
سیوانکا داناپالا، نماینده کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد در ایران هم در ادامه این مراسم، به وضع پناهنده‌ها در جهان و ایران اشاره کرد: «متاسفانه اخباری که درباره آواره‌ها و پناهندگان به گوش می‌رسد، اصلا خوب نیست، درحال حاضر ٦٥‌میلیون نفر پناهنده یا آواره درجهان وجود دارند. آماری که رکورددار جمعیت پناهنده در جهان است.» به گفته او، از هر ١١٣نفر، یک نفر آواره است؛ یعنی بیشتر از جمعیت بریتانیا یا تایلند: «کودکان نیمی از این جمعیت را تشکیل می‌دهند، ٨٤‌درصد آنها اهالی کشورهای ثروتمندی نیستند، مثل سوریه، سودان جنوبی، عراق. درحال حاضر ٥,٥‌میلیون پناهنده سوری وجود دارد که ٥‌میلیون نفر از آنها در کشورهای اطراف زندگی می‌کنند.» او ادامه داد: «تعداد پناهندگان تنها در ٦ماه گذشته، ٦٤‌درصد افزایش پیدا کرده است.» نماینده کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد در ایران به وضع ایران در پذیرش جمعیت پناهنده هم اشاره کرد: «درحال حاضر ایران چهارمین جمعیت پناهنده را در خود جای داده است.» به اعتقاد او، می‌توان به زندگی پناهندگان در کشورهای دیگر نگاه مثبتی داشت: «تجربه به ما ثابت کرده که پناهندگان مشکل نیستند بلکه می‌توانند راه‌حل برخی از مشکلات هم باشند، نه فقط در روز جهانی پناهنده که در همه روزهای سال.»