به نظر می‌رسد با توجه به دوره چندصد ساله بازگشت باران‌های سیل‌آسا در کشور و به ویژه در مازندران، نوع مقابله با این پدیده به دلیل کم‌تجربگی و نداشتن آمادگی‌های لازم، از چالش‌های مهم مدیریت بحران به خصوص در این این استان بود.
یکی از مهم‌ترین اموری که همواره پس از سیلاب‌ها باید به آن به صورت جدی توجه شود برگشت به زندگی عادی مردمی است که از یک بحران بزرگ، گذر کرده‌اند، خسارت‌های روحی و روانی در کنار مشکلات مالی، بیماری‌ها، نوسازی و یا بازسازی واحدهای مسکونی و تجاری، نحوه خدمت‌رسانی و همه این عوامل موجب شده است تا مدیریت بحران پس از سیل از اهمیت ویژه‌ای برخوردار باشد.
با این وجود به نظر می‌رسد با توجه به دوره چندصد ساله بازگشت باران‌های سیل‌آسا در کشور و به ویژه در مازندران، نوع مقابله با این پدیده به دلیل کم‌تجربگی و نداشتن آمادگی‌های لازم، از چالش‌های مهم مدیریت بحران به خصوص در این این استان بود.
رستم زرودی، کارشناس مدیریت بحران در این زمینه و در گفت‌وگو با ایسنا، اجرای ساخت و ساز و برپایی سازه در مناطق آسیب دیده را منوط به رعایت مکان یابی درست دانست و آن‌را مهم‌ترین نکته در مرحله بازسازی مدیریت بحران عنوان و اظهار کرد: متأسفانه در برخی موارد این موضوع مغفول مانده و شاهدیم که ساخت و سازهای مجدد در همان مکان آسیب دیده اجرا می‌شود که به هیچ عنوان اصولی نیست، زیرا امکان بازگشت و تخریب مجدد وجود دارد.
توصیف مراحل مدیریت بحران
زرودی، بازسازی را یکی از مراحل مدیریت بحران معرفی کرد و در این رابطه گفت: مدیریت بحران ۴ مرحله دارد که مراحل پیش بینی و پیشگیری به قبل از بحران مربوط می‌شود و دو فاز مقابله و بازسازی اقدامات پس از بحران را تشکیل می‌دهند.
مدیرکل سابق مدیریت بحران استان مازندران، با اشاره به اینکه هم اکنون در بعضی از شهرها مانند آق قلا و بخش‌هایی از استان خوزستان، مرحله مقابله مدیریت بحران در حال پیگیری است خاطرنشان کرد: در مرحله مقابله، اولویت اول، حفظ و نجات جان انسان‌ها است و باید با حداکثر توان از خسارات جانی جلوگیری کرد.
وی، اولویت بعدی مقابله را ممانعت از خسارات مالی در بخش‌های مختلف چون ساختمانی، کشاورزی و زیرساختی معرفی کرد و در رابطه با مرحله بازسازی گفت: شرح وظایف در این مرحله که گام پایانی مدیریت بحران است برای هر دستگاه بسته به محل خدمت مشخص است؛ به عنوان مثال در بخش روستایی، بنیاد مسکن متولی ساخت و ساز منازل مسکونی با توجه به برآوردهای به دست آمده اعم از میزان خسارات و چگونگی ساخت و ساز است.
لزوم اعتمادسازی و شفافیت مالی در خدمت‌رسانی
زرودی با بیان اینکه کمک به افراد آسیب دیده باید به هر نحوی انجام شود، نقش مردم در مرحله بازسازی را اصلی و پر رنگ توصیف کرد و افزود: نکته حائز اهمیت در این باره فراهم کردن زمینه اعتماد سازی مردم نسبت به خدمات و کمک‌های ارائه شده است، یعنی مردم به این باور و یقین برسند که مبالغ نقدی یا دیگر کمک‌های آنان به مکان، مقصد و اهداف مورد نظر خواهد رسید که لزوم اعتمادسازی در این زمینه از سوی نهادهای متولی ضروری بوده و این یکی از دغدغه‌های موجود در جامعه است.
وی، مبالغ و وجوهات نقدی هر چند اندک را بهترین شیوه کمک رسانی به شرط اعتماد و شفاف سازی در حوزه خدمت دانست و تصریح کرد: مشخص شدن حساب‌های مطمئن نظیر هلال احمر و یا نهادهای معتبر دیگر، برای دریافت مبالغ نقدی هم وطنان در کنار بحث اعتمادسازی می‌تواند مردم را در زمینه خدمت رسانی مطلوب دلگرم کند.
ارسال کمک‌ها بر اساس نیازسنجی
مدیرکل سابق مدیریت بحران استان مازندران، انواع کمک رسانی را بسته به نیازسنجی دانست و با بیان اینکه مرحله به مرحله نوع خدمت رسانی و امداد تغییر خواهد کرد گفت: در مراحل اولیه کمک‌های نیروی انسانی از طریق پاکسازی، ورود ادوات و ماشین آلات و غیره در زمره کمک‌های مردمی تعریف می‌شود اما به مرور زمان شرایط متفاوت‌تر شده و کمک‌ها تغییر خواهد کرد.
زرودی در تشریح این مطلب با ذکر مثالی ادامه داد: ارسال یک کامیون آب معدنی از طرف خیرین به یک شهر خاص باید بر اساس نیاز آن شهر صورت گیرد و اینکه اکنون شهرستان‌های سیمرغ، پلدختر و آق قلا چه کمکی نیاز دارند توسط دستگاه‌های متولی باید اعلام شود و بر اساس نیاز ارسال اقلام صورت گیرد.
این کارشناس مدیریت بحران از ورود صنایع در مراحل بعدی سخن گفت و خاطرنشان کرد: تولید سیمان، آجر، آهن آلات و غیره و ارسال آنها به مکان‌های مختلف می‌تواند به مدد مردم مناطق آسیب دیده آمده و نیاز آنان را از این حیث تأمین کند.
مدیریت منابع ارجح تر از خدمت
زرودی، مدیریت منابع را مهم‌تر از کمک و خدمت دانست و تصریح کرد: اگر منابع در اختیار قرار گرفته در بخش‌های مختلف خدمات رسانی به درستی مدیریت نشود، آسیب‌ها و خسارات جبران نخواهد شد، چه بسا منابع قابل ملاحظه و کمک‌های مالی فراوانی رسیده باشد اما خدمت انجام گرفته به چشم نیاید که این از مدیریت نادرست و غیراصولی سرچشمه می‌گیرد.
هماهنگی بین دستگاه‌ها در جلسات مدیریت بحران
وی در پاسخ به سوالی مبنی بر جزیره‌ای عمل کردن نیروهای دولتی و غیر دولتی در مناطق آسیب دیده، خاطرنشان کرد: قطعاً بین هر نهاد معرفی و مستقر شده در منطقه، چه دولتی یا غیر دولتی هماهنگی‌هایی وجود داشته و جلسه مدیریت بحران در این مناطق نقش هماهنگ کننده بین دستگاه‌ها را بر عهده دارد.
مدیرکل سابق مدیریت بحران استان مازندران با بیان اینکه در جلسات مدیریت بحران در مناطق آسیب دیده شرح وظایف دستگاه‌ها مشخص و مصوب شده و به آنها ابلاغ می‌شود تاکید کرد: شرح وظایف تعیین شده در قالب مصوبات شورای هماهنگی مدیریت بحران همان منطقه اعمال می‌شود و جزیره‌ای عمل کردن دستگاه‌ها تنها زمانی رخ می‌دهد که این جلسات تشکیل نشده باشد.
بارش‌های غافلگیر کننده
زرودی، متفاوت بودن و تغییر مدل بارندگی‌های امسال و همچنین دوره بازگشت بین ۶۰ تا ۲۰۰ ساله بارش‌ها را غافلگیرکننده برای مدیران توصیف کرد و افزود: تغییرات چشمگیر شدت و مدت بارندگی‌ها نسبت به سنوات قبل، طبیعتاً نوع مقابله مخصوص به خود را اقتضا می‌کرد که این مسئله خارج از تجارب مدیران کشور و عمده چالش مدیریت بحران بود.
این کارشناس مدیریت بحران با تصریح اینکه بارندگی‌های با دوره بازگشت چندصد ساله معمولاً فراموش شده و به همین دلیل پیش بینی درست میزان و حجم خسارات را دچار مشکل می‌کند، به بخش از اقدامات در مرحله بازسازی اشاره و تاکید کرد: پاکسازی کامل مناطق، مکان یابی درست در اجرای سازه‌های جدید، عدم اجرای سازه‌های دائمی در مسیرهای سیل خیز و جلوگیری از ساخت و ساز مجدد منازل مسکونی در همان مکان قبلی به دلیل تکرار رخدادهای اینچنینی از نکاتی است که باید در دستور کار قرار گیرد.
