سرویس سیاسی «انتخاب»: با وجود اصرار آمریکا برای ممانعت از حمله ترکیه به مناطق تحت کنترل کردهای سوریه در شرق فرات، دولت ترکیه بر انجام عملیات نظامی در شرق رودخانه فرات و در حالت حداقلی ایجاد منطقه امن در نوار مرزی خود تاکید دارد. در مقابل واشنگتن نیز به شکلی بی‌سابقه ترکیه را به ممانعت از اقدام یکجانبه تهدید و با غیرقابل قبول دانستن حمله نظامی، بر ممانعت از حمله تاکید کرده است. مجموع شرایط کنونی، نشان‌گر آن است که ترکیه و آمریکا در مقام متحدان استراتژیک سابق، اکنون دچار تضادهای بنیادین در سیاست خاورمیانه‌ای خود شده‌اند و نوعی تقابل غیرآشکار میان دو طرف به جریان افتاده است. با تمام این اوصاف، این مساله به شکل جدی قابل طرح است که امکان درگیری مستقیم نظامی یا نیابتی میان ترکیه با آمریکا تا چه اندازه محتمل خواهد بود و وضعیت کردهای سوریه در آینده، احتمالا به چه سمتی پیش خواهد رفت؟
رویارویی آمریکا -ترکیه؛ خیلی دور، خیلی نزدیک
رجب طیب اردوغان رئیس جمهوری ترکیه روز یک‌شنبه هفته جاری (4 آگوست 2019) بر انجام عملیات نظامی این کشور در منطقه شرق فرات در شمال سوریه تاکید کرد. در واکنش به این اظهارات دیروز سه‌شنبه (6 آگوست 2019) مارک اسپر وزیر دفاع، در جریان سفر خود به ژاپن اعلام کرد: «ما آشکارا معتقدیم که هر گونه اقدام یکجانبه از سوی آنها (ترکیه) غیرقابل‌قبول خواهد بود.» همچنین، وزیر دفاع آمریکا تصریح کرد: واشنگتن هیچگونه «طرح بلندپروازانه» برای رها کردن نیروهای دموکراتیک سوریه ندارد اما از تضمین آمریکا در صورت اجرای عملیات نظامی ترکیه برای حفاظت از کردهای سوریه، امتناع کرد.
اظهارات وزیر دفاع آمریکا در قبال ترکیه را می‌توان بی‌سابقه ارزیابی کرد. طی سال‌های گذشته با وجود تنش میان دو طرف بر سر کردهای سوریه، هیچگاه مقامات کاخ سفید چنین آشکار آنکارا را تهدید نکرده‌اند. زمانی این اظهارت در کنار توئیت دونالد ترامپ در 13 ژانویه 2019 قرار می‌گیرد که در نوشته بود: «اگر ترکیه کُردها را هدف قرار دهد اقتصاد این کشور را نابود خواهیم کرد»، می‌توان از اراده جدی آمریکا برای مواجهه با سیاست‌های اردوغان در منطقه سخن به میان آورد.
بر خلاف انتظارات کاخ سفید و ترامپ، سخنان اسپر نه تنها موضع آنکارا را دگرگون نکرد، بلکه در جدیدترین اظهارات رجب طیب اردوغان، ساز جنگ با نیروهای دموکراتیک سوریه را بیش از هر زمان دیگری کوک کرد. اردوغان دیروز سه‌شنبه ساعاتی پس از اظهارات رئیس پنتاگون، تاکید کرد: «اگر ترکیه آنچه باید امروز در شمال سوریه انجام دهد را انجام ندهد، بهای سنگینی در آینده خواهد داد.» همچنین، رجب طیب اردوغان تهدید کرد، کشورش در زمانی بسیار نزدیک عملیات جدیدی علیه شبه نظامیان کرد در سوریه آغاز خواهد کرد. وی همچنان با تاکید بر راهکار نظامی در این منطقه گفت، ترکیه حق نابودی تمام تهدیدات علیه امنیت ملی خود را دارد.
مجموع شرایط موجود نشان‌گر آن هستند که هیچگاه میان آمریکا و ترکیه در سال‌های بعد از پایان جنگ جهانی دوم (1945) تا کنون، چنینی سطحی از اختلاف راهبرد و تنش وجود نداشته است. هر چند احتمال تقابل نظامی مستقیم میان دو طرف به دلیل ملاحظات منطقه‌ای و بین‌المللی بعید به نظر می‌رسد اما این امکان وجود دارد که واشنگتن تحریم‌های اقتصادی سنگینی را بر آنکار اعمال و سطح مناسبات دیپلماتیک دو طرف با سردی تاریخی همراه شود.
معمای نفرت ترکیه از کردهای سوریه و ایجاد منطقه امن در شمال سوریه
کردهای سوریه در مقام جمعیتی دو میلیونی در کشور سوریه، طی چندین دهه کم نام‌ونشان‌ترین کردهای منطقه بودند و در جامعه سوریه مورد انکار و طرد قرار می‌گرفتند اما تحولات سیاسی سال‌های بعد از 2011، بر خلاف انتظارات آنها را در قامت بازیگرانی مهم در عرصه معادلات میدانی سوریه مطرح کرد. آنها در ابتدا آغاز بحران در سوریه کنترل شهرهای شمال را بر عهده گرفتند و در ادمه در قالب سیستم خودمختاری دموکراتیک به سمت ایجاد نوعی نظام کنفدرال در شمال سوریه گام برداشتند. کردها سه کانتون عفرین، کوبانی و جزیره را ایجاد و در سال‌های پس از 2014 در مقام متحد آمریکا با شکست داعش کنترل تل ابیض (گری سپی)، رقه و بخش‌های بزرگی از استان دیرالزور را در دست گرفتند. نتیجه رخدادها این بود که کردها به مهم‌ترین همسایگان ترکیه در مرزهای هم‌جوار با سوریه تبدیل شدند.
در این میان مساله ترکیه این بود که حزب اتحاد دموکراتیک (PYD) شاخه نظامی وابسته به پ‌ک‌ک است و ایجاد منطقه‌ای خودمختار در مرزهای این کشور تهدید امنیتی بزرگی برای این کشور خواهد بود. از نگاه ترکیه، نظامیان کرد سوری تروریست هستند و تا زمانی که آنها منطقه‌ای خودمختار را در اختیار داشته باشند، آنکارا احساس امنیت نخواهد کرد. بر اساس همین نگاه از همان آغاز بحران سوریه، اردوغان ایجاد منطقه امن (Safe Zone) در شمال سوریه را خواستار شد. در ابتدا خواست ترکیه این بود منطقه‌ای به طول 90 کیلومتر و عرض 50 کیلومتر مابین شهرهای جرابلوس و اعزاز (در شمال استان حلب واقع در میان دو کانتون کردنشین کوبانی و عفرین) ایجاد شود اما پیشرفت غیرقابل تصور کردهای سوریه در مناطق شمال و شرق سوریه، خواست آنکارا را نیز افزایش داد و آنها خواستار ایجاد منطقه امن در کل نوار مرزی شرق فرات شدند.
در حقیقت ترکیه نمی‌خواهد شاهد تجریه کردهای عراق در مرزهای شرقی خود باشد. اردوغان بر این باور است اگر در سال 1991 آنکارا مانع ازایجاد حکومت خودمختار کردستان عراق می‌شد، اکنون شمال عراق به مامنی برای گروه پ‌ک‌ک تبدیل نمی‌شد. در صورت شناخته شدن رسمی حکومت خودمختار کردهای سوریه در آینده تحولات این کشور، به طور حتم عمق استراتژیک بزرگ‌ترین دشمن ترکیه یعنی حزب پ‌ک‌ک افزایش پیدا خواهد کرد و مقابله با آن بیش از هر زمان دیگری برای دولت‌مردان این کشور دشوار خواهد شد. بنابراین، اردوغان در وضعیت کنونی بدون هیچگونه نرمشی خواهان نابودی منطقه تحت حکومت کردهای سوریه است.
کردهای سوریه، غرق‌شدگان در اعتماد به آمریکا
اردوغان طی چند سال گذشته نشان داده که وعده‌های خود را عملی خواهد کرد، بنابراین حمله قریب الوقوع این کشور به مواضع نیروهای دموکراتیک سوریه محتمل به نظر می‌رسد. در مقابل کردهای سوریه نیز در سال‌های پس از 2014 تمامی تخم‌مرغ‌های خود در سبد آمریکا قرار دادند اما زمانی که ترکیه و نیروهای تحت حمایت‌اش در سوریه، عملیات‌های «سپر فرات» و «شاخه زیتون» را آغاز کردند و بخش‌های زیادی از غرب فرات و کانتون عفرین را کنترل نمودند، واشنگتن کوچک‌ترین حمایتی را ار کردها نشان نداد. در مقطع کنونی نیز این واقعیت وجود دارد که در نهایت ترامپ کردها را قربانی ترکیه خواهد کرد. او در دو سال گذشته نشان داده که حتی برای قدرت‌های بزرگی که چندین دهه متحد سنتی آمریکا بوده‌اند، حاضر به پرداخت هزینه نیست، حال کردها سوریه در مقام بازیگرانی ذرده‌ایی جای خود دارند.
با وجود بحران در مناسبات آنکارا و واشنگتن مساله این است که هیچ‌گه واشنگتن یک عضو ناتو را قربانی جمعیتی در سوریه نخواهد کرد؛ زیرا عرصه سیاست، مکان احساس و اخلاق نبوده و نیست. در چنین شرایطی می‌توان از کردهای سوریه که طی دو سال گذشته فرصت‌های خوبی برای بازگشت به سمت حکومت مرکزی و بشار اسد داشتند، به عنوان «قربانیان خودخوانده در باتلاق اعتماد به آمریکا» یاد کرد.
