حداد عادل: در فرهنگستان، فقط برای واژگانی معادل می‌سازیم که همه‌گیر شده باشند / در تعدادی از برنامه‌های رادیو و تلویزیون حتی لغات عادی فارسی را به انگلیسی می‌گویند؛ به جای وقت و زمان می‌گویند تایم

رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی در پاسخ به اقدام گهگاه دیرهنگام این نهاد برای وضع معادل فارسی لغات خارجی گفت: برای واژگانی معادل می‌سازیم که همه‌گیر و مردمی شوند؛ زیرا بعضی از این لغات اصلا وارد واژگان مردم عادی نمی‌شوند.

زبان هر ملتی نه فقط وسیله ارتباط و مایه وحدت اقوام مختلف آن کشور؛ که هویت بخش و معرف آن فرهنگ در سطح جهان است. آموزش زبان هر کشوری در خارج از مرزها نیز ضمن کمک به گسترش فرهنگ آن کشور و بهبود روابط در دو سطح رسمی و مردمی، نشانه اقتدار ملی است.

زبان فارسی یکی از زبان ‌های شاخه هندواروپایی است که مردمان از حدود چهار هزار سال پیش در بخشی از جغرافیایی که اکنون به نام ایران می شناسیم، با آن سخن می گفته اند. این زبان در گذر زمان، مراحلی را پشت سر گذاشته که شامل فارسی باستان، فارسی میانه و فارسی نوست. زبانی که امروزه به آن سخن می گوییم در کتب تاریخ ادبیات و دستورهای تاریخی فارسی دری خوانده می شود و دنباله فارسی میانه زرتشتی است و به نوشته ذبیح الله صفا، ‌مورخ ادبی مطرح، در جلد اول تاریخ ادبیات ایران از زمان حکومت صفاریان در قرن سوم هجری قمری (۲۵۶ ه. ق) در ایران پا گرفت.

این زبان سده ها در جغرافیای گسترده ای که نام ایران را بر خود داشت، صحبت می شد و این امر را شواهد مختلف از جمله وجود نسخه های خطی گوناگون کتب مهم در موزه های کشورهای همسایه و زندگی شاعران فارسی گو مانند مولانا و رودکی در کرانه های شرقی و غربی مرزهای ایران آن روز تایید می کند. زبان فارسی امروزه در مجموع بیش از یکصد و ۲۰ میلیون گویشور در سه کشور ایران، افغانستان و تاجیکستان دارد که البته با لهجه های مختلف به این زبان صحبت می کنند در در تاجیکستان زبان فارسی و خط سیرلیک است. همچنین گویشوران دیگری در کشورهای مختلف مانند پاکستان، مناطقی از هند یا کشورهای آسیای میانه به زبان فارسی صحبت می کنند یا با آیین های ایرانی مانند نوروز آشنا هستند و آنها را به جا می آورند.

با وجود اینکه زبان فارسی در تاریخ ریشه های عمیقی دارد، شاعران و ادیبان مطرحی را به جهان عرضه کرده، گویشوران آن نیز نسبتا قابل توجه هستند و نمی توان آن را از جمله زبان های رو به افول دنیا به شمار آورد، خطرهایی متوجه این زبان است. تا جایی که مقام معظم رهبری در دیدار خود در ماه مبارک رمضان گذشته با شعرا گفتند: من راجع به زبان فارسی حقیقتاً نگرانم زیرا در جریان عمومی، زبان فارسی در حال فرسایش است.

در حالیکه نهادهای مختلفی مانند وزارت ‌آموزش و پرورش، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، سازمان تبلیغات اسلامی و رسانه های مکتوب، دیداری و شنیداری تنها بخشی از نهادهای مسئول برای حفاظت و شکوفایی زبان فارسی به شمار می آیند، در افقی وسیع تر همه مولفان، نخبگان و ایرانیان به طور کلی وظیفه حفاظت و گسترش این زبان را برعهده دارند. فرهنگستان زبان و ادب فارسی به ریاست غلامعلی حدادعادل در این میان نقشی کلیدی دارد و با داشتن گروهی به نام گروه واژه‌گزینی به طور خاص مسئول وضع معادل هایی برای کلمات خارجی است که هر روزه نه بل هر دقیقه و ثانیه وارد زبان فارسی می شوند.

خطر متوجه همه بخش‌های زبان فارسی است

رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی در مورد مهم ترین خطرهای متوجه زبان فارسی و اینکه در کدام بخش ها؛ رسم الخط، زبان گفتار یا نوشتار یا ادبیات وجود دارد، در گفت وگو با ایرنا اظهارکرد: این خطر به یک معنا شامل همه جنبه های زبان می شود ولی آن جنبه ای که بیشتر از همه به چشم می خورد و ناراحت کننده است استفاده نابجا از لغات خارجی به جای واژگان فارسی است که در تعدادی از برنامه ها و شبکه های رادیو و تلویزیون مرتب تکرار می شود. مجری برنامه ها حتی لغات عادی فارسی را به زبان انگلیسی و برای نمونه به جای وقت و زمان می گویند تایم.

غلامعلی حداد عادل افزود: از همینجا می توان فهمید نوعی بی انضباطی و سهل انگاری نسبت به این زبان در صداوسیما دیده می شود که بدآموزی ملی است و رهبری که پاسدار و پرچمدار هویت ملی ما هستند تذکر دادند. امیدواریم با همت صداوسیما، مدیران و ریاست سازمان و فرهنگستان در آینده وضع بهتر شود.

استاد دانشگاه تهران در مورد این نقد که چرا فرهنگستان در مورد کلمات خارجی مدتی بعد از آنکه وارد زبان شده و جاافتادند مثلا دنا به جای دی ان ای/DNA واژه‌ وضع می‌کند، گفت: خوب وقتی دی ان ای وارد زبان فارسی شد اصلا فرهنگستانی (فرهنگستان سوم) وجود نداشت.

وی تاکید کرد: واژه آدم نیست که از دروازه ای خاص یا مرزی مشخص وارد شود که معلوم شود وارد کشور شده است و بتوانیم برای آن معادل انتخاب کنیم. واژه از جاهای مختلفی؛ مانند امواج، کتاب ها، با ورود جنس های مختلف، یا افرادی که به خارج می روند و راه های زیاد دیگری وارد زبان می شود، به همین دلیل چطور می توانیم دروازه‌بانی و رصد کنیم کدام واژه وارد زبان فارسی شده است تا برای آن معادل وضع کنیم.

رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی تصریح کرد: اصل این کار (واژه سازی بموقع) را قبول داریم؛ ولی فکر می کنیم بهترین راه این است که متخصصان هر رشته تشخیص دهند از میان لغات جدید کدام لغات اجتماعی، مردمی و فراگیر می شود و کدام در حوزه تخصصی باقی می ماند یا از بین می رود و به آن برای معادل سازی اولویت بدهند و آن را به اطلاع گروه واژه گزینی برسانند.

وی ادامه داد: ما حدود ۷۰ گروه متخصص در فرهنگستان داریم که به آنها ضابطه ای برای تعیین اولویت ساخت واژه ها داده ایم، یکی همین است که از میان این لغات کدام به دهان مردم می افتد و استفاده می شود. ممکن است بعضی از این کلمات اصلا وارد واژگان مردم عادی نشود. البته این یک راه‌حل نسبی برای این مشکل (واژه گزینی برای لغات خارجی) است.