نقش برجسته پيروزي شاپور اول بر امپراتوري روم در حال تخريب

سهم نقش برجسته هاي بي نظير تنگ چوگان اين روزها فقط تخريب است و تخريب. همين 20 روز پيش بود كه خبر آمد بخشي از نقش برجسته پيروزي امپراتور ساساني بر اعراب به عمد با پتك شكسته شد.

به گزارش انتخاب به نقل از شرق، حالاهم خبر رسيده اولين نقش از اين مجموعه كه تنها نقش برجسته مقعر ايران است به دليل نشت آب باران و عدم انجام حفاظت و عايق سازي در حال تخريب كامل است. از همين رو نيز بارش هاي چند روز گذشته باران در منطقه كازرون، باعث شد تا باز هم سفره هاي آب واقع در كوه هاي تنگ چوگان پر شده و به دنبال آن آبياري قطره اي يكي از بزرگ ترين نقش برجسته هاي ايران و تنها نقش مقعر دوران ساسانيان شروع شود. البته اين رخداد تنها مربوط به امسال نيست و در همه سال هاي پيش از اين با بارش باران و پر شدن سفره هاي آبي كوه هاي تنگ چوگان اين ماجرا تكرار مي شد، با اين حال اما پايگاه ميراث فرهنگي بيشاپور كه وظيفه حفاظت و مراقبت از آثار تاريخي اين محوطه باستاني را عهده دار است، تاكنون هيچ اقدامي براي حل اين بحران فرساينده انجام نداده است.

در همين رابطه محسن عباسپور، عضو شوراي مركزي NGO انجمن هم انديشان جوان كازرون مي گويد: «پس از هر بارندگي، بسته به ميزان بارش ها، آب در سفره هاي آب درون كوهي كه اين نقش برجسته روي آن نقش بسته است، جمع شده و اين آب در طول روزهاي پس از بارش باران، به آرامي از ميان درزها و سوراخ هاي موجود در نقش برجسته بيرون آمده و قريب 70درصد از سطح آن را كاملاخيس كرده و اين مساله باعث شده كه به مرور زمان آسيب هاي بسيار جدي به اين نقش پرارزش وارد شود.»

آنگونه كه اين فعال ميراث فرهنگي تاكيد مي كند: «حجم آب انباشته شده در سفره هاي واقع در پشت نقش برجسته ياد شده به اندازه اي است كه پس از اولين بارش باران در پاييز، تا پايان اسفندماه كه بارش هاي پراكنده باران در منطقه كازرون رخ مي دهد، يعني تقريبا در نيمي از سال، حدود 70درصد از اين نقش برجسته يا به طور كامل خيس است يا رطوبت آن به وضوح حس مي شود.

در اين شرايط تنها نزديك به 30درصد از اين نقش برجسته از اين آسيب درامان بوده و حتي با يك مقايسه بصري ابتدايي نيز مي توان متوجه آسيب هايي كه ناشي از ماندگاري آب روي 70درصد ديگر از نقش است، شد. به نحوي كه نقوش حجاري شده در اين دو قسمت هم به لحاظ رنگ ديواره و هم به لحاظ ميزان سالم ماندن نقش ها، كاملااز يكديگر متمايز شده اند.»

عباسپور با اشاره به آسيب هايي كه به اين نقش برجسته هاي باستاني وارد شده است، نيز مي گويد: «بارش باران و برخورد مستقيم قطرات باران به نقش برجسته ها همواره به عنوان يكي از عوامل فرسايشي اين سطوح سنگي ياد مي شود، اما آنچه كه امروز براي تنها نقش برجسته مقعر ايران اتفاق مي افتد، آن است كه نه تنها قطرات باران به صورت مستقيم به آن برخورد مي كنند، بلكه حتي در روزهاي زيادي از سال آب جمع شده در سفره هاي كوه، به صورت قطره اي از پشت سنگ نگاره نقش را خيس كرده و تخريب مي كند.

 از همين رو و طي ساليان گذشته، تداوم چنين مساله اي باعث شده در ماه هاي پاياني سال، اين نقش برجسته تبديل به محلي براي رويش گياهان و بوته هاي كوچكي شود كه وجود آنها هم به منظر نقش آسيب مي رساند و هم ريشه هاي آنها به تدريج باعث گسترش ترك در سطح نقش برجسته شده كه مجموعه اين عوامل در نهايت موجب تشديد فرسايش در ديواره و سطوح نقش مي شود.»

اين نقش برجسته اولين اثر از مجموعه چهار نقش سمت چپ ورودي تنگ چوگان است، علاوه بر اين بزرگ ترين و شلوغ ترين نقش برجسته در ميان ديگر آثار اين محوطه است، نقشي مربوط به جشن پيروزي شاپور اول بر امپراتوري روم. در اين نقش برجسته شاپور اول در مركز نقش و سوار بر اسب به تصوير كشيده شده، جنازه گرديانوس در زير پاهاي اسب شاپور افتاده و دستان والريان به نشانه اسارت در دست شاپور قرار دارد. فيليپ نيز در جلو اسب شاپور زانو زده و تقاضاي صلح دارد.

افسران و نظاميان ايراني در پنج رديف سوار بر اسب در پشت سر شاپور قرار دارند و سربازان و صاحب منصبان رومي نيز در پنج رديف در جلو شاپور در حال حمل هدايا و پيشكش هايي براي او ديده مي شوند. در اين نقش برجسته ۱۱۵ پيكر ديده مي شود كه از اين نظر ركورددار نقش برجسته هاي ايراني به شمار مي آيد.

تنگ طبيعي و تاريخي چوگان در كنار ويرانه هاي شهر تاريخي بيشاپور قرار دارد. تنگ چوگان در دل خود گنجينه اي بي نظير از آثار و حجاري هاي دوره ساسانيان را جاي داده و به همراه طاق بستان در كرمانشاه و نقش رستم و نقش رجب در نزديكي تخت جمشيد يكي از محوطه هاي تاريخي باارزش آن دوره به شمار مي آيد.

اين دره علاوه بر شش نقش برجسته مربوط به شاپور اول و بهرام اول و دوم، مجسمه عظيمي از شاپور اول به ارتفاع شش متر را در غار شاپور كه در ارتفاعي نزديك به ۸۰۰ متر از بستر رودخانه قرار دارد، در خود جاي داده است. نقش برجسته هاي اين تنگ نسبت به ساير نقوش دوره ساساني بزرگتر و شلوغ تر است به گونه اي كه سه مورد از اين نقش برجسته ها بيش از ۳۰ متر مربع مساحت داشته و در هر كدام نقش پيكر بيش از ۳۰ نفر تراشيده شده است كه تنها نقش برجسته صحنه شكار خسرو پرويز در طاق بستان كرمانشاه با آنها قابل قياس است.

شاپور در طي دوران ۳۰ساله فرمانروايي بر ايران (از ۲۴۱ تا ۲۷۱ ميلادي) دو بار با امپراتوري روم وارد جنگ شد. در پايان اولين نبرد، گرديانوس، امپراتور روم در اثر شورش فرمانده گارد خود، فيليپ معروف به عرب، كشته شد و فيليپ براي استقرار پايه هاي حكومت خود به سرعت پيشنهاد صلحي به همراه قبول پرداخت غرامت و واگذاري ارمنستان به ايران را مطرح كرد (۲۴۴ ميلادي).

سال ها بعد با به قدرت رسيدن والريانوس در روم، او براي جبران شكست هاي قبلي مجددا در سال ۲۶۰ ميلادي به ايران حمله كرد كه اين بار هم به دنبال شكست ارتش روم، والريانوس به همراه ۷۰ هزار نفر از صاحب منصبان و لشكريانش به اسارت شاپور درآمدند. در ايران نيز شاپور در مراسمي كه در پايتخت ايران، شهر تيسفون برگزار كرد، در حضور والريانوس و ژنرال هايش ايران را خورشيد گيتي تاب و تنها ابرقدرت دنيا خواند و دستور داد تا نقش اين پيروزي را در محل هاي متعددي بر كوه حك كنند. معروف ترين اين نقش برجسته ها در نقش رستم و بزرگ ترين و باشكوه ترين ها يشان در تنگ چوگان قرار دارند.