خاطرات مرحوم آیت الله هاشمی رفسنجانی از سال ۱۳۷۱ تا ۱۳۷۶، هر شب منتشر میشود. پیشتر، خاطرات «آیت الله» از سال ۵۸ تا ۷۱ در سرویس تاریخ «انتخاب» منتشر شده بود.
سرویس تاریخ «انتخاب»: متن کامل خاطرات ۷۱ تا ۷۶ (که به صورت اختصاصی در «انتخاب» منتشر میشود) در زیر آمده است
سال ۱۳۷۱
ساعت هشت ونيم صبح به دفترم رفتم. ساعت ده آقاى [محمود] محمدى عراقى ، آمد. گزارش وضع سازمان تبليغات اسلامى را داد. از كمبوها و نيازها گفت و كمك خواست. از ادغام با دفتر تبليغات‌اسلامي قم و فراوانى انواع مسئوليت و كمى بودجه صحبت شد.
آقاى [حسن] شفتى، [مديرعامل شركت هواپيمايي هما] آمد. گزارش پروازهاى حج هما را داد و از آثار استفاده از هواپيماهاى اجاره‌اى روسى اظهار خوشحالى كرد. از رييس سازمان هواپيمايى كشورى گله داشت.
مهندس [اكبر] تركان، [وزير دفاع و پشتيباني نيروهاي مسلح] آمد. گزارش صنايع نظامى و خريدهاى تسليحاتى و كمى اعتبارات ارزى و كُند شدن مبادلات با روس‌ها را گفت. دكتر [حسن]حبيبى، [معاون اول رييس‌جمهور] آمد. راجع به مسايل سياسى، فرهنگى و اقتصادى صحبت شد.
عصر شوراى عالى امنيت ملى جلسه داشت. دربارة افغانستان، آذربايجان و آمريكا و نحوه موضع‌گيرى ما در برابر هر يك از اينها بحث شد. ساعت ده شب به خانه رسيدم.
سال ۱۳۷۲
[آقای عبدالله بداوی]، وزير امور خارجه مالزى آمد. نامه نخست‌وزير را آورد و پيشنهاد نمود كه سازمان كنفرانس اسلامى، به طور جدى در مسأله بوسنى مداخله كند. نيروهاى نظامى اسلامى و اسلحه بدهيم و از اهرم نفت براى فشار بر غرب استفاده شود. موافقت و تشويق كردم. قرار شده است كه به عربستان سعودي، پاكستان، تركيه و مصر هم برود. فرستادگان ديگر هم به ساير كشورهاى اسلامى گسيل داشته‌اند؛ حركت خوبى است.
[آقای لی هان چینگ]، معاون نخست‌وزير چين آمد. خبر از تصميم بر توسعه همكارى‌ها و پذيرش اعتباردادن براى واگن‌هاى مترو و ساير امور داد و خواستار خريد نفت و فولاد شد. آقاى ولايتى، [وزير امور خارجه] خبر داد كه فردا فرستاده ويژه نخست‌وزير هند براى امضاى قرارداد احداث خط لوله گاز ايران به هند مى‌آيد و خواست كه به وزارت نفت، تأكيد بر همكارى كنم كه كردم.
دكتر [ايرج] فاضل، [رييس سازمان نظام پزشكي] آمد. گزارش اقدامات در نظام پزشكى را داد و از حركات حزب‌اللهى‌ها و از عملكرد وزير بهداشت شكايت و پيشنهاد تغيير داشت.
دكتر [مصطفي] معين، [وزير فرهنگ و آموزش عالي] و سرپرستان دانشجويان در هشت كشور خارجى شرق و غرب آمدند. گزارش كار دادند و نيازها را مطرح كردند. گفتند در حدود چهار هزار و سيصد دانشجوى ارزبگير دارند؛ علاوه بر يك‌هزار وششصد دانشجوى پزشكى و....
عصر در جلسه هيأت دولت شركت كردم. فوق‌العاده حق مأموريت خارج از كشور و تهديد مصالحه با بدهكاران ارزى صادرات تصويب شد. دكتر عادلى، [رييس كل بانك مركزي] آمد و گزارش وضع ارزى و راه‌هاى حل مشكلات را داد.
شب آيت‌الله خامنه‌اى ميهمانم بودند. مهدى هم آمد و احوال‌پرسى كرد و رفت. درباره مطالب فرستاده‌هاى مالزى و چين و شيطنت‌هاى آمريكا و كيفيت برخورد با آنها و كار با اروپايى‌ها و مسايل امنيتى و حفاظتي و سفر من به تركيه و مسايل جارى صحبت كرديم. تأكيد زياد به تصويب و فعال شدن اكو [= سازمان همكاري اقتصادي] دارند.
سال ۱۳۷۳
آقاى ساداتيان آمد. توضيحاتى دربارة كارهايش گرفتم. آقاى [سیدمحمدباقر] مهدوى كرمانى، نماينده كرمان آمد. براى روستاهاى كرمان كمك عمرانى خواست و دربارة استاندار كرمان صحبت كرد.
آقايان [غلامعباس] زائرى و [عباس] عباسى، نمايندگان بندرعباس آمدند؛ حرف مهمى نداشتند. دربارة استاندار و احتمال تعويض او صحبت شد. براى روستاهاى محروم استان كمك خواستند.
اعضاى كميسيون نيرو آمدند. از كارهاى انجام شده در برق و آب و مخابرات در برنامه اول اظهار قدردانى كردند و براى تقويت برنامه دوم در اين خصوص و تقويت انرژى هسته‌اى و انرژى‌هاى نو تأكيد داشتند.
عصر شوراى اقتصاد جلسه داشت. در مورد قيمت مس و اولويت مصرف داخلى در مقابل صادرات مس تصميم‌گيرى شد. قرار شد با قيمت جهانى عرضه شود. بخشى از درآمدهاى جديد را به مصرف هزينه‌هاى طرح‌هاى دولتى كه مصالح مسى‌شان گران مى‌شود، برسانيم.
اخوى محمد، [قائممقام وزیرامورخارجه] آمد. راجع به وزارت امور خارجه و مسايل كلى سياسى كشور صحبت شد.
سال ۱۳۷۴
تا ساعت نُه صبح كارها را انجام دادم. براي استقبال از [آقای صفرمراد نیازُف]، ریيس جمهور تركمنستان و همراهان، به فرودگاه [مهرآباد] رفتيم. قبل از رسيدن آنها وزرايمان گفتند، هيأت مقدماتي آنها، براي واگذاري طرح‌هاي عمراني‌شان به ايران، مثبت برخورد نكرده‌اند. ساعت نُهونیم وارد شدند. بعد از استقبال رسمي و مراسم نظامي، ما دو نفر، مصاحبه كوتاهی کردیم.
قبل از مصاحبه، از كوتاهي بعضي از وزرايشان از تصويب همكاري‌ها گلهكردم و در مسير تا سعدآباد در اين خصوص تأكيد نمودم كه ايران با قدرت فني و مزيت‌هاي نسبي كه دارد، مي‌تواند طرح‌ها را ارزان نيز تمام كند و اگر در مناقصه‌ها، جدي گرفته شود، امكان پايينآمدن قيمت‌ها با رقابت جدي پيش مي‌آيد. تأیيد كرد و قرار شد پيگيري كنند. در دو جلسه رسمي مذاكره، در حضور همراهان نيز همين را تأكيد كردم. قرار شد آقاي [اکبر] تُركان، [وزیر راه و ترابری]، جداگانه ملاقات كند و در اين خصوص توضيحات بدهد.
تا عصر در چند مذاكره خصوصي، مثل مسيرهاي رفت و برگشت و سر ناهار و در ملاقات خصوصی، دربارة مسایل زيادي با هم حرف زديم؛ اطلاعات زيادي داد. مثلاً معتقد است كه آقاي چرنومیردين، نخست وزير روسيه، با آمريكا هماهنگ است و به فكر تجديد حالت قدرت شوروي سابق است كه البته اين با سياست آمريكا نمي‌سازد و وزارت امورخارجه ما هم اين نظر را قبول ندارد. مي‌گويند او به نفع تركمنستان و ايران نيست، ولي آقاي يلتسين را بهتر مي‌دانند.
گفت، دولت آمريكا صريحاً با عبور خط لوله گاز تركمنستان از خاك ايران مخالفت مي‌كند و مايل است از خرز و آذربايجان و گرجستان به تركيه برود. خانم چيللر، نخست وزير تركيه هم همين سياست را دارد، ولي [سلیمان] دميرل، [رییسجمهور ترکیه]، با عبور از ايران موافق است و از اينكه كار در زمان دولت كلينتون انجام شود، مأيوس است. گفت در ملاقات با سران اروپا هم از آنها خواسته كه از اين طرح حمايت كنند.
گفت، وزير امورخارجه آذربايجان به او گفته كه تبريز بايد مركز [جمهوری] آذربايجان شود. آقاي [بیل]كلينتون در ملاقات با آقاي يلتسين گفته، هنگام گلولهباران پارلمان از سوي آقاي يلتسين، آمريكا از او حمايت كرده و حالا بايد او در سياست تضعيف ايران حمايت كند كه يلتسين در خصوص نيروگاه بوشهر نپذيرفته است. مي‌گفت آمريكا از تقسيم شدن درياي خزر، مطابق سياست آذربايجان حمايت مي‌كند و از او خواسته كه بپذيرد و او نپذيرفته و دولت‌‌هاي گرجستان و آذربايجان پايدار نيستند.
دربارة طرح‌هايي كه به اسرایيل داده‌اند، مثل سيلوها و احياي زمين‌ها و شيرينكردن آبشور توضيح داد و دربارة سفرش به اسرایيل توضيحاتي داد و گفت اكثر سران اسرایيل، خاطرات خوبي از گذشته خود با ايران يا در ايران نقل مي‌كرده‌اند، منجمله ریيس جمهور و همسرش و اميد دارند در آينده، روابطشان با ايران بهتر شود . دربارة تقاضاي روسيه از او براي ايجاد انبار شركت اسلحه فروشي در جنوب تركمنستان و نيز مديريت انحصاري گاز تركمنستان و نيز تجديد حضور نظامي در پايگاه كرونوسك مشورت كرد و مطابق معمول از آقاي [اسلام]كريماُف، [رییس جمهور اُزبکستان] انتقاد داشت.
دو دوره مذاكره داشتيم. چند موافقتنامه دربارة صنايع و طرح‌ها امضاكرديم. مهمترين آن، خريد هشت ميليارد مترمكعب گاز در سال از آنها كه پول آن صرف احداث خطوط لوله و ايجاد صنايع گاز شود و مقدمهای براي خط لوله آينده باشد. تقاضا داشت، روسيه را شريك كنيم؛ از روسيه واهمه دارد. عصر رفتيم و سفارت جديدشان را افتتاح كرديم. ساختمان خوبي است؛ در مقابل ساختماني كه در عشقآباد به ما داده‌اند، گرفته‌اند. به فرودگاه رفتيم. بعد از مصاحبه و بدرقه، به دفتر مراجعت کردیم. آقاي دكتر ولايتي، [وزیر امور خارجه، گزارش سفر به سویيس را داد. از مذاكرات راضي بود. معتقد است، اتحاديه اروپا پذيرفته است كه بدون نوشته ايران، روابط را حسنه كنند.
سال ۱۳۷۵
ساعت هفت و نیم صبح به فرودگاه [مهرآباد] رفتيم و براى افتتاح و بررسى طرح عمرانى منطقه شمال خراسان، بلافاصله به سوى فرودگاه بجنورد پرواز كرديم. [آقایان حسین محلوجی، بیژن نامدار زنگنه، غلامرضا آقازاده، محمدرضا نعمتزاده، مرتضی محمدخان، اکبر ترکان و عیسی کلانتری]، وزیران معادن و فلزات، نيرو، نفت، صنايع، اقتصاد و دارايى، راه و ترابری وكشاورزى و آقایان [حمید] ميرزاده، [رییس سازمان برنامه و بودجه]، [محسن] نوربخش، [رییسکل بانک مرکزی]، محسن [هاشمی، رییس دفتر رییس جمهور]، مهدى، [مدیرعامل شرکت تأسیسات دریایی] و حسين [مرعشی، نماینده کرمان] همراه بودند.
در فرودگاه، استقبال توسط مقامات محلى بود. همانجا ضمن مراسمى فرودگاه را افتتاح كرديم. با هزينه‌‌اى نزديك به دو ميليارد تومان، با كمك من، وزارت نفت، راه، معادن و فلزات و كمك مردم محلى ساخته شده است. آقاى [علی] شاهچراغى، [رییس سازمان هواپیمایی کشوری] گزارش داد. من هم در اهميت فرودگاه براى منطقه صحبت كردم.
به پتروشيمى بجنورد رفتيم؛ كارخانه عظيمى است. 500 هزارتُن كود اوره توليد مى‌كند. مهندس [محمد] احتياطى، [مدیرعامل مجتمع پتروشیمی بجنورد] توضيحات داد. نزديك 400 ميليون دلار هزينه ارزى داشته است؛ از توليد اوره خودكفا مى‌شويم. از بخش‌هاى مختلف، از نقطه ورود گاز و دريافت ازُت هوا تا محل بارگيرى كود توسط كاميون‌ها را بازديدكرديم. ماده توليد، گاز شیرين است كه از سرخس مي‌آيد و ازُت است كه از هوا مى‌گيرند؛ با تركيب 54 + 46 . سپس به توضيحات آقای [غلامرضا] آقازاده، [وزیر نفت] گوش داديم. من هم صحبت مفصلى در اهميت صنعت پتروشيمى و اين كارخانه نمودم.
به نظر مى‌رسد، اگر امروز بخواهيم شبيه آن را بسازيم، كمتر از 200 ميليون دلار هزينه شود. اين روزها به خاطر عقب ماندگى در صنعت و ارزانى دلار چنين شده است. سفير ژاپن و جمعى از خارجيان هم كه همكارى داشته‌اند، بودند. از آنها تشكر كردم. نماز و ناهار و استراحت همانجا بوديم.
به اسفراين پرواز كرديم. در راه آقاى محسنى، سرپرست استانداری[خراسان] و آقاى نوروزى، نماينده اسفراين توضيح مى‌دادند. آقاى نوروزى به خاطر توجه زياد به عمران حوزه انتخابيه‌اش، از دولت ممنون است. در محل سد بيدواز و رودخانه‌اى به همين نام پياده شديم. آقاى زنگنه، [وزیر نیرو] و مهندس حسينى، [معاون آب منطقه‌اى خراسان] توضيح دادند. سد خاكى متوسط با مخزنى به ظرفيت 60 ميليون مترمكعب براى آب شهر و كشاورزى است. آب‌هاى فصل بارندگى و سيل، معمولاً تاكنون در كويرهاى سبزوار از دسترس خارج مى‌شد. حدود چهار ميليارد تومان هزينه دارد. ساخت سد،كمك زيادى به بهبود وضع كشاورزى و شهرى و صنعت مى‌كند.
روستایيان اطراف جمع شده بودند. خانه‌هايشان زير آب درياچه سد مى‌رود. به آنها اطمينان دادم كه بهاى املاك و زمين، به قيمت خوب به آنها داده مى‌شود؛ تشكر كردند. به منطقه مجتمع صنايع سنگين اسفراين در جنوب غربى شهر پرواز كرديم. همانجا برنامه مراسم چند طرح مهم انجام شد.
وزارت راه و ترابری، مراسمى براى افتتاح چهار قطعه راه در منطقه اسفراين داشت. [آقای اکبر ترکان]، وزير راه و ترابری و مهندس حلوایى، [معاون وزارت راه] توضيح دادند. شهر را از بن‌بست در آورده است. من هم صحبت دلگرمكننده نمودم.سپس با ماشين، چند كيلومترى در راه اسفراين به بجنورد رفتيم؛ راه بسيار خوبى است.
در كارخانه ساخت قطعات سنگين صنعت، به گزارش [آقای حسین فلاح]، مديركارخانه و [محمدرضا نعمتزاده]، وزير صنايع گوش داديم؛ طرح مهمى است. پيش از انقلاب با شوروى سابق طراحى کردند، ولى در برنامه اول كار آن با مشاورت اتريشي‌‌ها، شروع شده
است. حدود 250 ميليون دلار ارزبرى دارد. قطعات بزرگى براى صنايع سنگين، مثل محورهاى واگن قطار، بدنه تانك و توپ و هواپيما و نظایر آن مى‌سازد. فاز اول راه اندازى شد. واحد ريخته‌گرى و واحد ذوب در دست انجام است. از خط توليد بازديد كرديم. محور واگن و لوله‌هاي بلند توپ را مى‌زدند. من هم صحبت‌هاى دلگرمكنندهاى در تاريخ كار و اهميت و ضرورت طرح ايراد كردم و كلنگ فازهاى بعدى را زدم.
سپس كلنگ كارخانه لوله‌هاى بدون درز را در آنجا به زمين زدم؛ كار مهمى است. اخيراً تصويب كرده‌ايم و ماشين آلات را به صورت مجموعه كارخانة مشغولكار در بلژيك، به قيمت 15 ميليون دلار خريده‌اندكه درآمد فراوانى دارد: سالیانه بيش از صد ميليون دلار. لوله‌هاى مورد نياز صنعت و [لولهکشی] گاز را وارد مى‌كنيم.
براى مراسم شروع كار 120 شركت تعاونى توليد روستایى جديد در استان خراسان رفتيم. در راه به مزرعه‌اى رسيديم كه در آن يك كمباين مشغول درو بود. ايستادیم. سوار كمباين شدم و به جاى راننده آن را هدايت كردم. فيلم و عكس گرفتند؛ جالب بود. همراهان تعجب كردند كه توانستم به آسانى از عهده راندن كمباين برآيم؛ قبلاً سوار نشده بودم.
سال ۱۳۷۶
در گزارش‌ها، خبر برنامه فرود سفينه رهياب آمريكا در مريخ در ساعت نُهونیم امشب، بسيار جالب است. هفت ماه پيش پرواز را شروع كرده و چند ساعت ديگر در سالروز استقلال آمريكا فرود مى‌آيد. از سطح مريخ نمونه‌بردارى مى‌كند و اطلاعات را به زمين مخابره مى‌كند. قبل از فرود، با انفجار چند موشك سرعت 40 هزار كيلومترى را كم مى‌كنند و سپس بروى تشك‌هاى بادى مي‌نشيند كه قبل از فرود در سطح مريخ مى‌نشاند. 22 سال قبل، سفينه اولى آمريكا در مريخ نشسته بود و همزمان خبر خاموش شدن موتور مولد برق ديگر سفينهبر روسى، مورد توجه است.
عفت از بيمارستان آمد و گفت، حال فاطى رو به بهبودى است. تمام روز در منزل بودم و بيشتر به اصلاح پيش نويس كليد قرآن گذشت. به كلى با آنچه تهيه شده متفاوت است. ناهار را تنها خوردم. عفت به بيمارستان رفت. عصر فائزه و قدسى آمدند. وضع حال فاطى را گفتند خوب است.
