شهروند: کادر درمان بیمارستان‌های استان‌های مختلف به «شهروند» از کمبود تخت آی‌سی‌یو و به دنبال آن دستگاه تنفس مصنوعی می‌گویند.
کمبود دستگاه ونتیلاتور هفته پیش، گریبان خانواده خبازی را گرفت. پدر در بیمارستان بقیه‌الله(عج) تهران بستری شده بود و به دلیل نبودِ تخت خالی در بخش آی‌سی‌یو، او را در بخش دیگری بدون تجهیزات پیشرفته تنفسی بستری کردند. سوپروایزر بخش بارها اعلام کرده بود که بیمار باید در بخش آی‌سی‌یو نگهداری شود اما بیمارستان جایی برای بستری نداشت. بیمار درنهایت پس از هشت‌روز بستری، در شرایطی که به دستگاه ونتیلاتور برای کمک‌رسانی در تنفس نیاز داشت، جانش را از دست داد. پیک دوم شیوع کرونا کشور را در برگرفته و بیمارستانها پس از یک دوره کوتاه، بار دیگر با شمار بالای مبتلایان روبه‌رو شدند، این‌بار اما شدیدتر از قبل. به گفته پرستاران شاغل در بخش کرونای چندین بیمارستان کشور، روند وخیم‌شدن حال بیماران نسبت به گذشته سریع‌تر شده و تعداد بیشتری از آنها به تخت مراقبت‌های ویژه نیاز پیدا می‌کنند. ونتیلاتور یا همان دستگاه تنفس مصنوعی، یکی از اصلی‌ترین تجهیزات تخت‌های آی‌سی‌یو است. تعداد این دستگاه‌ها باید به تعداد تخت‌های آی‌سی‌یو باشد و به بیماران با مشکلات حاد تنفسی، کمک می‌کند زنده بمانند. خانواده خبازی، هنوز در بهت از دست‌دادن پدر است. با گذشت یک هفته از فوت پدرش بر اثر کرونا، پسر خانواده به «شهروند» می‌گوید که پدر با پای خود وارد بیمارستان شده بود و ابتدا تنها ٣٠درصد ریه‌اش درگیر شده بود. آنها برای بستری به چندین بیمارستان مراجعه کرده بودند و درنهایت با جواب ردشنیدن، با ارتباطاتی که داشته‌اند، به بیمارستان بقیه‌الله(عج) مراجعه می‌کنند. آنجا به دلیل نبودِ تخت خالی در بخش آی‌سی‌یو، بیمار را در بخش دیگری که مربوط به کلینیک این بیمارستان است، بستری کردند: «سطح اکسیژن پدرم به ٨٠ رسیده بود و باید به آی‌سی‌یو منتقل می‌شد اما این اتفاق نیفتاد. در بخش عمومی، با ماسک اکسیژن، به تنفسش کمک کردند اما بی‌فایده بود و درنهایت به دلیل پایین‌رفتن سطح اکسیژن سکته قلبی کرد.»
خبرهایی که از استان‌های مختلف می‌رسد، نشان می‌دهد در بسیاری از بیمارستانها تخت آی‌سی‌یو و به دنبال آن دستگاه ونتیلاتور کم است. رئیس دانشگاه علوم پزشکی کرمان بیست‌وهشتم تیر، اعلام کرد که تنها ٥درصد ظرفیت تخت‌های آی‌سی‌یو استان خالی است. مدیر گروه بیماری‌های عفونی دانشگاه علوم پزشکی بیرجند از پرشدن تخت‌های آی‌سی‌یو بیمارستان‌هایش خبر داده. بیمارستان‌های بندرعباس هم‌چنین وضعیتی دارند. سرپرست دانشگاه علوم پزشکی جندی‌شاپور اهواز، با اعلام تکمیل ظرفیت تخت‌های آی‌سی‌یو، نسبت به شرایط ایجادشده اعلام نگرانی کرده. رئیس دانشگاه علوم پزشکی لرستان دوازدهم تیر، از وضع موجود گلایه کرده و درخواست اضافه‌شدن تخت‌های بخش مراقبت‌های ویژه و دستگاه ونتیلاتور کرد. بیست‌وچهارم تیر، رئیس دانشگاه علوم پزشکی استان البرز هم از کمبود جدی تخت آی‌سی‌یو و به‌طور مشخص دستگاه ونتیلاتور خبر داده بود: «اگر وضع کنترل نشود، وارد بحران می‌شویم.» معاون درمان دانشگاه علوم پزشکی تهران هم دهم تیرماه با اعلام خبر پرشدن تخت‌های کرونای بیمارستان‌های این دانشگاه، هشدار داده است: «ممکن است در جایی تاب‌آوری سیستم درمانی دیگر پاسخگو نباشد.» بیست‌وپنجم تیرماه سایت‌های خبری به نقل از رئیس سازمان نظام‌پزشکی تیتر زدند: «کمبود تخت آی‌سی‌یو داریم.» کمبود تخت‌های آی‌سی‌یو و دستگاه ونتیلاتور نخستین‌بار در نهم فروردین از سوی کیانوش جهانپور به‌عنوان سخنگوی وزارت بهداشت اعلام شد.
تخت آی‌سی‌یو، پرستار مستقر می‌خواهد
محمود عمیدی، عضو شورای مرکزی خانه پرستار و فعال در بیمارستان شریعت رضوی است. او می‌گوید که مشکل تنها کمبود تخت و دستگاه نیست، برخی از بیمارستانها تخصص بیهوشی و عفونی هم یا ندارند یا کم دارند. همه اینها درشرایطی است که تا قبل از شیوع کرونا هم امکانات آی‌سی‌یو درکشور کم بود و بیماران روزها در اورژانس بیمارستان در صف خالی‌شدن تخت آی‌سی‌یو باقی می‌ماندند: «برخی از بیمارستانها تنها دو دستگاه ونتیلاتور دارند، اما مسأله تنها خودِ دستگاه نیست. باید یک پرستار هم به صورت دایمی بالای سر بیمار باشد و لوله‌های مربوط را تعویض کند، متأسفانه به دلیل کمبود نیرو، این اقدامات انجام نمی‌شود.» به گفته عمیدی، در هر بیمارستان یک ونتیلاتور به صورت پرتابل برای بیمارانی که خارج از آی‌سی‌یو هستند، وجود دارد، اما تنها یک‌نفر می‌تواند از این دستگاه استفاده کند، درحالی که تعداد بیماران نیازمند به این دستگاه، بیشتر از اینهاست. حالا اما به گفته عمیدی و سایر همکارانش، تعداد بیماران بدحال مبتلا به کرونا بالا رفته و مواردی که نیاز به دستگاه ونتیلاتور دارند، بیشتر از گذشته شده است. عمیدی به نکته دیگری هم اشاره می‌کند. او در ماه‌های گذشته خبرهایی درباره مرگ بیماران مبتلا به کرونا به دلیل نبودِ دستگاه یا حتی خرابی و از کارافتادگی آن شنیده: «همیشه هم نبودِ دستگاه منجر به مرگ بیمار نمی‌شود، گاهی دستگاه هست اما خوب کار نمی‌کند و پرسنلی برای مراقبت وجود ندارد. درحال حاضر ٣٠درصد از نیروهای پرستار به مرخصی استعلاجی رفته‌اند، اورژانس همین بیمارستانی که من در آن فعالیت می‌کنم، تنها دو نیرو دارد، نیروی جایگزین وجود ندارد، اگر هم بخواهند جایگزین کنند، قراردادهای ٨٩ روزه می‌بندند. پرستاران هم در این شرایط کار نمی‌کنند.»
مهیمن خطاوی، پرستار بیمارستان طالقانی آبادان ماه‌هاست در بخش کرونای این بیمارستان که به‌عنوان سانتر کرونا شناخته می‌شود، فعالیت می‌کند و کارکرد این دستگاه را به خوبی می‌داند: «ما اغلب این دستگاه را برای افراد میانسال که دچار مشکل شده‌اند، استفاده می‌کنیم. این دستگاه به آنها کمک می‌کند تا از طریق دستگاه تنفس کنند.» به گفته این پرستار، یک‌سری عضلات کمکی ریه وجود دارد که در شکم و به صورت مشخص زیر دیافراگم قرار دارند، این عضلات باعث می‌شوند تا ریه‌ها متصل شوند. عضلات شکمی به صورت کمک تنفسی کار می‌کنند و برای این کار به انرژی نیاز دارند. وقتی اکسیژن خون کم می‌شود، انرژی مورد نیاز آنها هم تأمین نمی‌شود، عضلات خسته می‌شوند و نمی‌توانند ریه‌ها را متصل کنند. آنها تا یکی دو روز بعدش می‌توانند بدون دستگاه کار کنند، اینجاست که دستگاه ونتیلاتور به کمک می‌آید تا ریه را باز و خالی کند. بنابراین بیمار می‌تواند انرژی‌ای که برای عضلات شکمی استفاده می‌شود را برای سایر سلول‌ها مثل گلبول‌های سفید استفاده کند. این اتفاقات در بخش آی‌سی‌یو می‌افتد، درحالی که در بسیاری از بیمارستانها تخت آی‌سی‌یو کم است. خطاوی، پرستار بخش داخلی مردان است که بیماران کرونایی را بستری می‌کنند و می‌گوید وضع طوری شده که تعداد افراد نیازمند بستری‌شدن در بخش آی‌سی‌یو بیشتر از قبل است: «انگار ویروس قوی‌تر شده و زودتر عمل می‌کند. تعداد بیماران جوان هم زیاد شده است.» این پرستار می‌گوید قطعا بیمارانی هستند که به دلیل نبودِ دستگاه جان‌شان را از دست می‌دهند. به گفته او، گاهی پیش می‌آید که دستگاه در اختیار است اما مشکل تأسیسات دارد، مثلا ورودی اکسیژن با ورودی که به دستگاه متصل می‌شود، ایراد دارد و تا این مشکل حل شود، ممکن است بیمار جانش را از دست بدهد.
کمبود حادی نیست اما اوضاع این‌طور نمی‌ماند
با اینکه بسیاری از پرستاران از کمبود دستگاه‌های ونتیلاتور گلایه می‌کنند و روسای دانشگاه‌های علوم پزشکی بسیاری از استان‌ها از مشکل تجهیزات آی‌سی‌یو می‌گویند اما علیرضا سلیمی که رئیس انجمن متخصصان بیهوشی و مراقبت‌های ویژه است به «شهروند» می‌گوید که کمبود دستگاه ونتیلاتور حاد نیست و در ماه‌های گذشته هر طور شده، تجهیزات مربوط به بخش آی‌سی‌یو تأمین شده است؛ با این حال تأکید می‌کند که اوضاع همیشه هم این‌طور باقی نمی‌ماند. پزشکان بیهوشی به عنوان متخصصان بخش مراقبت‌های ویژه نقش مستقیمی در وضع بیماران مبتلا به کرونا دارند. سلیمی می‌گوید قسمت عمده مراقبت از بیماران کووید-١٩ به عهده متخصص بیهوشی است، بیشتر این بیماران مشکل تنفسی دارند، به همین دلیل دو نکته برای بهبودی شرایط این بیماران موثر است؛ یکی مانیتورشدن و دیگری حمایت تنفسی است: «این اقدامات ابتدا با وسایل ساده‌ای مثل ماسک شروع می‌شود و در ادامه اگر جوابگو نبود، از دستگاه سی‌پپ و ونتیلاتور استفاده می‌شود. این اقدامات برای بیماران حیاتی است.» براساس اعلام سلیمی تعداد کسانی که حمایت تنفسی می‌خواهند نسبت به کل مبتلایان خیلی بالا نیست، اما وقتی فرد به این دستگاه نیاز پیدا می‌کند، یعنی در وضع ساده‌ای قرار ندارد: «اگر دستگاه ونتیلاتور در دسترس نباشد، عملا نمی‌توان کاری برای بیمار انجام داد؛ زیرا از این روش، اقدام پیشرفته‌تر‌ی برای بیمار وجود ندارد.» به گفته او، بیماران با بیماری‌های زمینه‌ای زودتر به شرایط حاد تنفسی می‌رسند.
انتخاب میان بیمار سالمند و جوان برای نجات
اوضاع تخت‌های آی‌سی‌یو و دستگاه ونتیلاتور بیمارستان‌های استان البرز آن‌طور که رئیس دانشگاه علوم پزشکی می‌گوید خوب نیست و حالا یکی از پرستاران این استان که نخواست نامش بیاید از شرایط فعلی می‌گوید. به گفته او، بیماران مبتلا به کرونا در بخش عمومی نگهداری می‌شوند که در آنجا هم دستگاه ونتیلاتور در دسترس نیست و از همه اینها مهم‌تر، پرستار بخش عمومی، تخصص بخش مراقبت‌های ویژه را ندارد. این پرستار به اتفاق ناگواری که در برخی بیمارستانها رخ می‌دهد، اشاره می‌کند. به گفته او، در بعضی بیمارستانها به دلیل کمبود تجهیزات، برای استفاده از دستگاه‌ها و تخت آی‌سی‌یو، دست به انتخاب بین بیماران می‌‌زنند و مراقبت ویژه از بیمار جوان با وضع بیماری متوسط را بر بیماران سالمند با شرایط حاد ترجیح می‌دهند؛ اتفاقی که کادر درمان را به‌شدت تحت تأثیر قرار می‌دهد: «می‌گویند بیماران در سن بالای ٦٠سال با پیش‌آگهی بد، بهتر است اینتوبه (لوله‌گذاری در مجاری هوایی) نشوند و زیر دستگاه نروند و این دستگاه‌ها برای افرادی که حال بهتری دارند، استفاده شود.» به گفته این پرستار، تعداد دستگاه‌های ونتیلاتور محدود است و دستگاه‌های پرتابل هم یا خراب است یا به خوبی کار نمی‌کند.
١٠ دستگاه ونتیلاتور را به ارز دولتی خریدند با ارز آزاد به عراق فروختند
آقای میم یکی از واردکنندگان تجهیزات پزشکی است. او می‌گوید که در فروردین ماه، یک گروه خیّر در آلمان نزدیک به ٥٠٠هزار یورو جمع کرده بودند تا دستگاه ونتیلاتور برای ایران بخرند، اما شرکت تولید‌کننده آلمانی اعلام کرده بود که فعلا باید در نوبت بمانند، شاید ٦ ماه طول بکشد؛ زیرا کشورهای زیادی درخواست داده‌اند که در اولویت‌اند. به گفته این واردکننده، ونتیلاتورهای باکیفیت اغلب آلمانی، انگلیسی و آمریکایی‌اند. واردکننده دیگری هم می‌گوید که بهترین نوع این دستگاه آمریکایی است. البته چینی آن هم وجود دارد که این دو مدل از طریق ترکیه وارد کشور می‌شوند: «قبلا ٩٩درصد کالاهای پزشکی از دوبی وارد می‌شد، اما حالا از ترکیه به ایران می‌آید چون خرید از این کشور راحت‌تر است. در ٦ ماه گذشته ایران خرید مستقیمی از آلمان نداشته است.» این واردکننده از تخلفاتی که در این زمینه می‌شود هم خبرهایی داد. به گفته او، در دو ماه اخیر، نزدیک به ١٠ دستگاه ونتیلاتور با ارز ٤٢٠٠ خریداری شده و با قیمت ارز آزاد به کشور عراق فروخته شده است. اردیبهشت امسال بود که یک شرکت دانش‌بنیان ایرانی اعلام کرد که تا پایان امسال سه‌هزار دستگاه ونتیلاتور کاملا ایرانی را تولید خواهد کرد و به ٤٥ کشور جهان هم صادر می‌کند. این واردکننده هم این خبرها را شنیده اما می‌گوید که قطعات این دستگاه چینی است و در ایران سرهم‌بندی می‌شود. براساس اعلام او، بیشترین میزان واردات ونتیلاتور از دو طریق یعنی شرکت ایران بهداشت و هیأت امنای ارزی انجام می‌شود. قیمت هر کدام از این دستگاه‌ها، از ٤، ٥هزار دلار شروع می‌شود.
چه کسانی باید از دستگاه ونتیلاتور استفاده کنند؟
بیمارانی که تنفس‌شان مختل شده، زیر دستگاه ونتیلاتور می‌روند، مدت استفاده از این دستگاه بستگی به شرایط بیماران دارد و از یکی دو روز تا یک هفته طول می‌کشد. زمانی که بیمار دچار تنگی‌نفس، درگیری ریه و کاهش میزان اکسیژن در خون می‌شود، به دستگاه‌های کمک تنفسی نیاز پیدا می‌کند. این دستگاه بخشی از کار سیستم تنفسی و ریه را انجام می‌دهد. هرچند که تمام بیماران به این دستگاه احتیاج پیدا نمی‌کنند. زمانی که میزان اکسیژن بیمار کمتر از ٧٠ یا ٨٠ باشد، باید به بخش آی‌سی‌یو منتقل شود و زیر دستگاه‌های کمک تنفسی برود. دستگاه ونتیلاتور، خلأ ریه را جبران می‌کند.
