طی ماه‌های اخیر جنگل‌ها و مراتع کشور بارها و بارها طعمه حریق شده و خسارت‌های زیادی دیده‌اند. آتش‌سوزی‌ها امسال درحالی نسبت به سال‌های قبل افزایش یافته که عده‌ای افزایش بارش‌ها و سهل‌انگاری مردم را علت آن می‌دانند و افرادی دیگر می‌گویند که در این آتش‌سوزی‌ها دستی در کار است و حتی عده‌ای دستگیر شده‌اند.
مدیرکل دفتر مهندسی و مطالعات سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری به برخی از انتقادات و ابهامات درباره این آتش‌سوزی‌ها پاسخ داد.
بر اساس آخرین آمار سازمان جنگل‌ها ۱۳ هزار هکتار از اراضی جنگلی و مرتعی طی یک و ماه نیم اخیر درگیر آتش‌سوزی بوده اند. این آتش‌سوزی‌ها در حالی به وقوع پیوسته که برخی از کارشناسان انتقاداتی را به دستگاه‌های مسئول در بحث پیشگیری، اطفای حریق و نبود هماهنگی‌های لازم وارد کردند. رضا بیانی - مدیرکل دفتر مهندسی و مطالعات سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری - می‌گوید که تعداد نیروهای سازمان جنگل‌ها برای حفاظت بسیار کم است علاوه بر آن مشکلات بودجه‌ای نیز در این زمینه وجود دارد. با این وجود تعداد بسیار زیادی از آتش‌سوزی‌های جنگلی و مرتعی در کوتاه‌ترین زمان ممکن اطفا شده اند.
او همچنین تاکید می‌کند که سازمان جنگل‌ها باید برای پیش‌بینی و پیشگیری از حریق به اطلاعات هواشناسی کشور دسترسی داشته باشد اما متاسفانه این اطلاعات رایگان در اختیار این سازمان قرار نمی‌گیرد و باید هزینه زیادی برای دریافت آن‌ها پرداخت شود.
در حال حاضر سازمان جنگل‌ها نقشه نقاط بحرانی حریق را آماده کرده است اما به گفته بیانی اگر این سازمان به اطلاعات بلندمدت ایستگاه‌های هواشناسی دسترسی داشته باشد می‌تواند این نقشه‌ها را استانداردتر کند.
مدیرکل دفتر مهندسی و مطالعات سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری همچنین به آمار ۴۰ هزار هکتاری که سازمان فضایی از وسعت آتش‌سوزی‌های جنگلی و مرتعی در ایران منتشر کرده است، اشاره و تصریح می‌کند که این آمار مورد قبول سازمان جنگل‌ها نیست چراکه تصاویر ماهواره‌ای باید با نقشه پوشش گیاهی کشور انطباق داده شوند و این انطباق و اعلام وسعت مناطق درگیر حریق وظیفه سازمان جنگل‌ها است.
مشروح این گفت و گو در ادامه آمده است:
- طی دو ماه اخیر بیش از ۱۳۰۰ فقره آتش‌سوزی در جنگل‌ها و مراتع کشور به وقوع پیوسته که در مقایسه با سال‌های گذشته افزایش قابل توجهی داشته است. علت این آتش‌سوزی‌ها چیست و آیا بخشی از جنگل‌های کشور به صورت عمدی آتش زده می‌شوند؟
آتش‌سوزی در عرصه‌های منابع طبیعی به دو دلیل عمدی و سهوی ممکن است رخ دهد. در بسیاری از آتش‌سوزی‌های عمدی هدف افراد آتش زدن جنگل و مرتع نیست. برای مثال ممکن است کشاورزی زمین خود را پس از برداشت محصول آتش بزند و نتواند آن را کنترل کند در نتیجه آتش به مرتع و جنگل کشیده می‌شود. در برخی موارد اختلافات بین افراد محلی سبب وقوع آتش در جنگل‌ها و مراتع می‌شود بنابراین نمی‌توان گفت که هدف این افراد آتش زدن زمین‌های منابع طبیعی است.
- اما سازمان جنگل‌ها می‌گوید که طی امسال تعداد آتش‌سوزی‌های عمدی افزایش پیدا کرده است و در این موضوع می‌تواند عمدی در کار باشد و عده‌ای با اهداف سیاسی این اقدام را انجام دهند.
ما نمی‌توانیم اصل را بر این بگذاریم که عده‌ای به قصد خرابکاری جنگل‌ها را آتش می‌زنند. طی سال گذشته و امسال بارش‌های خوبی در کشور داشتیم که پوشش مرتعی ما را بسیار انبوه کرد. این موضوع پتانسیل آتش‌سوزی را بسیار افزایش می‌دهد و ما نیز از ابتدای سال چنین مشکلاتی را پیش‌بینی کرده بودیم اما به هر حال اگر بعضی از اطلاعات آتش‌سوزی‌های اخیر را در کنار هم قرار دهیم، می‌بینیم که برخی از این‌ها در یک ارتفاع بسیار بالا، بدون داشتن راه دسترسی و در یک خط الراس مشخص رخ داده است که به هر حال دستگاه‌های نظارتی به این موضوع ورود پیدا کرده اند و در حال بررسی هستند.
- سال گذشته نیز در کشور بارش‌های بسیار خوبی داشتیم و پوشش گیاهی در عرصه‌های منابع طبیعی انبوه شده بود. با این وجود تعداد و وسعت آتش‌سوزی‌ها از امسال بسیار کمتر بود. علت این موضوع چیست؟
بارش‌ها امسال در بعضی از استان‌های زاگرسی از جمله فارس، بوشهر و کرمان بیشتر از سال گذشته بود. آمارهای ما نیز نشان می‌دهد که در این استان‌ها چندین فقره آتش‌سوزی داشتیم. ما باید برای مدیریت عرصه‌های منابع طبیعی، میزان بارش‌ها در نقاط مختلف کشور را تحلیل کنیم. امسال بیشتر آتش‌سوزی‌ها دقیقا در نقاطی در حال وقوع است که پیش از این آن را پیش‌بینی و نقشه حریق را تهیه کرده بودیم.
- اگر پیش‌بینی این حجم از آتش‌سوزی در جنگل‌ها و مراتع کشور صورت گرفته بود، چرا سازمان جنگل‌ها خود را برای پیشگیری و مقابله با آن آماده نکرده بود؟
به طور مشخص هدف اصلی ما در مدیریت حریق‌های منابع طبیعی پیشگیری است. در حال حاضر حدود سه سال است که دفتر مهندسی و مطالعات سازمان جنگل‌ها نقشه‌های پیش‌بینی حریق را بر اساس میزان بارندگی، دما، راه های دسترسی و آتش‌سوزی سال‌های گذشته تهیه و مناطق بحرانی را مشخص کرده است. یگان حفاظت سازمان جنگل‌ها بر اساس این نقشه‌ها در عرصه‌ها پراکنده می‌شوند اما فراموش نکنیم که کل تعداد نیروهای حفاظت در جنگل‌های خارج از شمال ۴۰۰۰ نفر است که نسبت به وسعت عرصه‌های منابع طبیعی بسیار کم است.
- به جز تهیه نقشه‌های حریق، سازمان جنگل‌ها از چه ابزار و فناوری هایی برای پیش‌بینی و جلوگیری از گسترش حریق استفاده می‌کند؟
من اولویت این موضوع را استفاده از نقشه‌ها می‌دانم چرا که بسیار منطبق با واقعیت هستند ولی به طور کلی ما از تصاویر ماهواره‌ای نیز برای جلوگیری از گسترش از آتش‌سوزی استفاده می‌کنیم. ماهواره مدیس از ساعت ۱۰ و ۳۰ دقیقه تا ۱۵ دوبار از ایران عکس‌برداری می‌کند و آتش‌سوزی در نقاط مختلف را به ما گزارش می‌دهد.
- باتوجه به تعدد حریق در جنگل‌ها و مراتع کشور آیا روزی دو بار تصویربرداری از عرصه‌های منابع طبیعی برای مشاهده آتش کافی است؟ در ساعاتی که به تصاویر ماهواره‌ای دسترسی نداریم چگونه از وقوع حریق مطلع می‌شویم؟
تجربه به ما ثابت کرده است که بیشتر آتش‌سوزی‌ها در کشور از حدود ساعت ۱۲به بعد آغاز می‌شود که ما در این ساعت به تصاویر دسترسی داریم علاوه بر تصاویر ماهواره‌ای از دیده‌بانی در مناطق بحرانی استفاده می‌کنیم.
- آیا استفاده از تجهیزات نوین‌تری مانند دوربین‌ها نمی‌تواند در این مورد به ما کمک بیشتری کند؟
در جنگل‌های شمال کشور از دوربین‌های حفاظتی استفاده می‌کنیم و در زاگرس نیز تعداد محدودی دوربین داریم اما شش میلیون هکتار جنگل زاگرس در ۳۰ میلیون هکتار عرصه منابع طبیعی پراکنده است و نمی‌توان در این وسعت زیاد از دوربین‌ها استفاده کرد. دوربین، تصاویر ماهواره‌ای و دیده‌بان‌ها هر کدام سهم مشخصی در جلوگیری از گسترش آتش‌سوزی دارند ولی از نظر ما نیروهایی که به عنوان دیده‌بان در مناطق هستند بیشتر می‌توانند کمک کنند.
- جدای از بحث پیش‌بینی و پیشگیری انتقادهایی به سازمان جنگل‌ها در حوزه اطفای آتش و جلوگیری از گسترش آن وجود دارد؛ از کمبود تجهیزات فردی و ناتوانی در تامین بالگرد گرفته تا نبود نیروی متخصص اطفای حریق.
در پاسخ به این پرسش اول باید به این نکته توجه کنیم که بیشتر آتش‌سوزی‌های ما در جنگل‌ها و مراتع ظرف ۴۸ ساعت خاموش شدند البته چند مورد محدود نیز آتش‌سوزی‌های گسترده داشتیم که اطفای آن‌ها بیشتر از ۴۸ طول کشید. در کل ۱۵۰ میلیون هکتار وسعت عرصه‌های منابع طبیعی کشور است که از این میزان ۱۴ میلیون هکتار جنگل است. تمامی این عرصه‌ها درگیر موضوعات اقتصادی و اجتماعی کشور هستند و منابع طبیعی به تنهایی و بدون همکاری سایر دستگاه‌ها نمی‌تواند از این عرصه گسترده محافظت کند. طی آتش‌سوزی‌های اخیر بسیار به ما انتقاد می‌کردند که چرا از بیل و شاخ و برگ درختان برای اطفا استفاده می‌کنیم؟ آتش در مناطق صعب‌العبوری رخ داده که دسترسی نیروهای اطفا به آن نقاط بسیار سخت است بنابراین نمی‌توان تجهیزات سنگین چند کیلویی را در این مناطق صعب‌العبور حمل کرد.
چرا در این مواقع از بالگرد برای اطفا و جابه‌جایی نیرو استفاده نمی‌شود؟
استفاده از بالگرد هزینه‌هایی دارد که باید بودجه آن در اختیار سازمان جنگل‌ها قرار گیرد. متاسفانه ما پیش از این به برخی دستگاه‌ها بدهکار بودیم و نمی‌توانستیم بالگرد را تامین کنیم. اخیرا بودجه‌ای برای این کار در اختیار ما قرار گرفته است که امیدواریم از این پس بتوانیم از امکانات بالگردهای ارتش و سپاه در نقاط صعب‌العبور استفاده کنیم اما به هر حال تعداد بالگردها محدود است و ممکن است طی یک روز در نقطه‌ای محدود چندین مورد آتش‌سوزی داشته باشیم بنابراین باید پیشگیری از حریق در جنگل‌ها و مراتع را در اولویت قرار دهیم.
- متاسفانه امسال هفت تن از نیروهای مردمی و اطفای حریق حین خاموش کردن آتش جان خود را از دست دادند. چرا سازمان جنگل‌ها نیروی آموزش دیده و حرفه ای برای اطفای حریق ندارد؟
از دست رفتن جان این افراد ما را هم بسیار ناراحت کرد و نباید چنین اتفاقی رخ می‌داد. برای تشکیل یگان آموزش دیده در زمینه اطفای حریق نیاز به بودجه‌ای قابل توجه داریم اما مگر اعتبارات طرح‌های صیانت از جنگل‌ها چه قدر است که بتوانیم از چنین نیرو و امکاناتی استفاده کنیم؟ البته باید این نکته را در نظر داشته باشیم که افزایش ضریب حفاظتی فقط استفاده از نیرو نیست بلکه اجرای طرح‌هایی مانند کاداستر نیر در این امر به ما کمک می‌کند همچنین ما برای پیش‌بینی حریق و جلوگیری از گسترش آن نیاز به اطلاعات هواشناسی داریم. هنگام عملیات اطفای حریق اگر جهت باد تغییر کند جان نیروها به خطر می‌افتد. از این‌رو به برخی اطلاعات بلند مدت و آنلاین هواشناسی نیز نیاز داریم.
- آیا چنین چیزی را از سازمان هواشناسی خواسته‌اید؟
این اطلاعات را باید در مقابل هزینه‌های زیادی از سازمان هواشناسی خریداری کنیم این درحالیست که معتقدیم برای پیش‌بینی و اطفای حریق همه دستگاه‌ها باید با منابع طبیعی همکاری کنند و از ما پشتیبانی لازم صورت گیرد البته ما این اطلاعات را کم و بیش خودمان به دست آورده‌ایم.
- با وجود در دسترس نبودن اطلاعات سازمان هواشناسی کشور شما داده‌های خود در این زمینه را چگونه به دست می‌آورید؟
سازمان هواشناسی اروپا سایتی دارد که هر سه ساعت یک بار وضعیت جوی مناطق مختلف دنیا را به صورت رایگان منتشر می‌کند و ما نیز از اطلاعات این سایت استفاده می‌کنیم اما به هر حال اگر اطلاعات بلندمدت ایستگاه‌های هواشناسی را در اختیار داشته باشیم می‌توانیم نقشه‌های حریق خود را استانداردتر کنیم همچنین اگر وضعیت جوی مناطق مختلف به صورت دقیق در اختیار ما قرار گیرد در زمنه پیشگیری و جلوگیری از گسترش حریق بسیار موثر خواهد بود.
- در مورد وسعت مناطق درگیر حریق در آتش‌سوزی‌های اخیر اختلافات نظرهایی وجود دارد. سازمان فضایی ایران چندوقت پیش وسعت آتش‌سوزی‌ها را ۴۰ هزار هکتار اعلام کرد. این رقم تقریبا ۴ برابر آن چیزی است که سازمان جنگل‌ها اعلام کرده است. علت این تفاوت چشمگیر چیست؟
تصاویری که سازمان فضایی ایران از آن‌ها استفاده می‌کند را ما نیز در اختیار داریم. سازمان فضایی سازمانی تخصصی برای دریافت تصاویر ماهواره‌ای است اما وظیفه پردازش و تفسیر این تصاویر بر عهده سازمان جنگل‌ها است. ما بر اساس نقشه‌های پوشش گیاهی این تصاویر را تفسیر می‌کنیم. بسیاری از این حریق‌ها در زمین‌هایی رخ می‌دهد که پوشش گیاهی ندارند و یا بیرون‌زدگی‌های سنگی هستند یا زمین‌های کشاورزی. ما بر اساس ۲۱ لایه اطلاعاتی تصاویر ماهواره‌ای آتش‌سوزی‌ها را بررسی می‌کنیم و به طور قطع دوست نداریم که آمار دور از واقعیتی ارائه دهیم. تابستان سال گذشته در مراتع کوهدشت لرستان آتش‌سوزی گسترده‌ای داشتیم که در تصاویر ماهواره‌ای آن قسمت را کاملا سیاه و سوخته نشان می‌داد اما امسال تصاویر ماهواره‌ای نشان می‌دهد که آن منطقه مجدد کاملا سبز شده است. آنچه که برای ما مهم است و به منابع طبیعی آسیب‌های جبران‌ناپذیری می‌رساند، آتش‌سوزی‌های تنه‌ای است.
- یعنی آتش‌سوزی‌هایی که از نظرتان جبران پذیر است و مهم نیست در آمار آتش‌سوزی محاسبه و ارائه نمی‌شوند؟
خیر اینگونه نیست. ما بر اساس عکس‌هایی که در اختیار داریم نوع آتش‌سوزی در جنگل‌ها و مراتع و شاخص سبزینگی گیاه را بررسی می‌کنیم. پوشش گیاهی در بعضی از عرصه‌های منابع طبیعی پس از آتش‌سوزی برمی‌گردد اما آتش‌سوزی در جنگل‌های طبیعی و دست کاشت - که در برخی مناطق برای تثبیت منابع گرد و خاک کاشته شده‌اند - بسیار ناراحت‌کننده است و سال‌ها طول می‌کشد تا جبران شود.
- پس از آتش‌سوزی‌های اخیر سازمان جنگل‌ها چه اولویتی برای مدیریت حریق‌های جنگلی در کشور دارد؟
به هرحال حساسیت موضوع حریق در عرصه‌های منابع طبیعی بالا است. معتقدم اطلاعات پراکنش بارش‌ها در کشور در بحث پیشگیری یک قدم جلوتر از همه اقدامات است همچنین اگر نقشه‌های پیش‌بینی بیشتر مورد استفاده سازمان جنگل‌ها و سازمان محیط زیست قرار گیرد درصد قابل توجهی از حریق‌ها در کشور کاهش می‌یابد.
