روزنامه اینترنتی فراز نوشت: امروز بیش از ۷۵۰ سال از آخرین باری که یک ویرانی بزرگ در شرق ایران اتفاق افتاد، می‌گذرد؛ عطاملک جوینی، از تاریخ نویسان آن دوران در مورد حمله چنگیزخان مغول می نویسد: «هر کجا که ۱۰۰ هزار کس بود، ۱۰۰ کس نماند». اما در دنیای امروز که احتمال حمله چنگیزخان به صفر رسیده، دشمن دیگری پیدا شده است که بنا به گفته کارشناسان، ۲۴ درصد جمعیت روستانشین سیستان و بلوچستان را آواره شهرها کرده و جمعیت حاشیه نشین شهرهای سیستان و بلوچستان را به ۴۵۰ هزار نفر رسانده است. این دشمن بی شمشیر و کمان؛ «بی آبی» است…!
نگاهی اجمالی به بی آبیِ سیستان
تقریبا روزی نیست که خبری از بحران آب در مناطق شرقی کشور به ویژه استان سیستان و بلوچستان منتشر نشود. در شبکه های اجتماعی هم می‌توان هشتگ‌ها را دنبال کرد و به عمق فاجعه پی برد. گرچه تراکم جمعیت در سه استان شرقی کشور پایین است و در ۲۷ درصد مساحت ایران، ۱۲ درصد جمعیت کشور (۱۰میلیون نفر) مستقر شده اند، اما میزان بارش ها و منابع آب موجود پاسخگوی نیاز همین جمعیت نیز نیست. نیاز آبی این سه استان در سال ۹۵ نزدیک به ۹۴۰ میلیون متر مکعب بود که طبق برآورد کارشناسان در سال ۱۴۲۰ به ۱۸۰۰ میلیون متر مکعب خواهد رسید و در صورت حفظ منابع تا سال ۱۴۲۰سه استان شرقی کشور با ۹۲۰ میلیون متر مکعب کسری آب مواجه خواهند شد! اما در استان سیستان و بلوچستان به طور خاص، بیشتر از ۵۰ درصد جمعیت ۲ میلیون و ۸۰۰ هزار نفری آن در روستا زندگی می‌کنند. براساس آمارهای اعلام شده، ۷۰۰ هزار نفر از جمعیت روستایی سیستان و بلوچستان شبکه آب ندارند؛ هزار و ۲۶۱ روستا به‌صورت سقایی یعنی با تانکر آبرسانی می‌شوند و سهمیه هر نفر ۱۵ لیتر در شبانه روز است که البته برخی اوقات این میزان هم به آن ها تعلق نمی‌گیرد. شهرستان هیرمند در شمال استان ۳۸۰ روستا دارد. «دوست محمد» مرکز بخش مرکزی هیرمند با وجود اینکه حالا به شهرستان تبدیل شده اما لوله کشی آب و فاضلاب شهری ندارد. در واقع لوله کشی آب و فاضلاب شهری در سال ۸۸ برای شهرهای منطقه سیستان تصویب و اجرا شده اما برای شهرستان هیرمند هنوز هیچ اقدامی صورت نگرفته است.
در زاهدان چه می گذرد؟!
شهر زاهدان با حدود ٨٠٠ هزار نفر جمعیت و براساس سرانه ١٩٠لیتر در روز و ضریب پیک ۵/١، درحال حاضر به حدود ٢۶۵٠ لیتر در ثانیه آب نیاز دارد. از این میزان ١٠٠٠ لیتر بر ثانیه از طریق خط انتقال چاه‌نیمه، ٣٠٠ لیتر بر ثانیه از آب شیرین‌کن و ۵٠ لیتر بر ثانیه از آب چاه‌های جنوب شهر تأمین می‌شود. ۴٠٠ لیتر آب بهداشتی نیز از چاه‌های سطح شهر زاهدان تولید می‌شود. با توجه به مقدار نیاز واقعی شهر و میزان آب تولیدی، کمبود آب کاملا به چشم می‌آید. در همین راستا، روز چهاردهم تیر امسال روزنامه «شهروند» از کمبود شدید آب در مناطق مختلف شهر زاهدان خبر داده بود: «کوی کارگران»، «مهرشهر» و «جمهوری» زاهدان آب ندارند.» در آن گزارش، معاون عمرانی استانداری سیستان و بلوچستان گفته بود: «چاه‌نیمه‌ها ٨۵٠ لیتر در ثانیه را تأمین می‌کنند و با در نظر گرفتن سهم چاه‌های اطراف شهر ما توانسته‌ایم هزار و ٧۵٠لیتر در ثانیه آب را تأمین کنیم، البته ۵۵٠ تا ۶٠٠ لیتر در ثانیه کمبود آب داریم. در شرایط فعلی مشکلات فنی خط آبرسانی، بالارفتن ساخت‌وسازها و رشد جمعیت در کنار کرونا که مصرف آب را ٢۵درصد افزایش داده است باعث شده به شبکه فشار بیاید». همین مسائل باعث شده که علی رغم آمدن آب شیرین در شبکه آبرسانی، مردن زاهدان همچنان محتاج خریدن آب باشند. مردم بخش‌های مختلف این ناحیه جدا از اجبار برای خرید اب شرب، ساعت‌ها با قطعی آب بهداشتی نیز مواجه‌اند. در این میان تنها جرقه ای چون افزایش دما کافی است تا زخم کم آبی این منطقه را دوباره تازه کند، اما چاره چیست؟!
انتقال آب از عمان؛ ده سال حاشیه!
طرح جامع تأمین و انتقال آب شرب و صنعت استان های نوار شرقی کشور با هدف پایداری جمعیت، توسعه اقتصادی، اجتماعی و صنعتی از بیش از بیست سال پیش مطرح و در نهایت در چند سال اخیر جدی شد. بر مبنای این طرح، آب دریای عمان پس از برداشت و تصویه در خط لوله ای به طول حدود هزار و ۵۱۰ کیلومتر جریان یافته و کام تشنه ۳ استان کشور را سیرآب می کرد. مطالعات این طرح از سال ۹۳ توسط وزارت نیرو آغاز شده و تأمین آب این مناطق را تا افق بلند مدت ۱۴۵۰ در برنامه دارد؛ میزان نیاز آبی شرب و صنعت در افق ۱۴۲۰ در استان های مورد مطالعه هزار و ۷۹۶ میلیون مترمکعب برآورد شده که سهم خراسان رضوی هزار و ۶۸، خراسان جنوبی ۲۷۱ و سیستان و بلوچستان ۴۵۷ میلیون مترمکعب از این مقدار خواهد بود.
در نهایت در تابستان سال گذشته، آب و فاضلاب خراسان رضوی برای رفع کمبود آب مشهد از طریق آب‌های دریای عمان در چابهار وارد عمل شد تا بیش از دو هزار کیلومتر انتقال آب از اقیانوس و شیرین‌سازی آن را عملی کند. در حالی انتقال آب دریای عمان به استان خراستان مطرح شد که چابهار در کنار آب‌های آزاد واقع شده اما مردم در این استان و حتی شهر چابهار به آب آشامیدنی دسترسی ندارند! جالب آنکه دو سد بزرگ «زیردان» و «پیشین» در جنوب استان سیستان و بلوچستان پُر از آب هستند اما جنوب استان با بحران بی‌آبی مواجه است و از سوی دیگر چاه نیمه‌های شمال استان هم پُر از آب است که نه تنها می‌تواند آب منطقه بلکه حدود ۶۰ الی ۷۰ درصد آب زاهدان را هم تأمین کند!
یا تمام این اوصاف ، دریای عمان هنوز هم تنها راه نجات زاهدان محسوب می شود؛ راه نجاتی که خط دوم آن بعد از گذشت ١٠سال از آغاز این پروژه تاکنون کمتر از ٤٠ درصد پیشرفت فیزیکی داشته و طبق آخرین اعلام غیررسمی دست‌اندرکاران پروژه برای اتمام حدود ٢١٠٠میلیارد تومان بودجه نیاز است و در سال گذشته نیز هیچ اعتباری برای آن در نظر گرفته نشده است! طبق ادعای شهروند، در حال حاضر شرکت آب و فاضلاب برخلاف مصوبه به شهرک‌های شمال جاده گور بند زاهدان (غدیر شهر، مسکن مهر سه خانواری) آبرسانی می‌کند و بر مصیبت‌های توزیع آب می‌افزاید. علاوه بر این طرح اقدام مسکن ملی نیز درحال اجراست. در این میان استانداری سیستان‌وبلوچستان تاکنون مدل دقیقی برای راه‌های تأمین و عرضه آب و بهره‌وری تقاضا ارایه نکرده است. با درنظر گرفتن این موارد می‌توان گفت در استان موضوع بحران بی‌آبی و کمبود آب چندان مطرح نیست بلکه مدیریت آب است که وضعیت آبرسانی را بحرانی کرده است!
