روزنامه اینترنتی فراز نوشت: کرونا بین ما جا خوش کرده و به این زودی‌ها رفتنی نیست. این را سازمان جهانی بهداشت و البته آمار مبتلایان و جان‌باختگان این ویروس می‌گوید. تولید ماسک در ایران اما که نخستین و مهم‌ترین راه مقابله با کروناست با چالش‌های جدی روبه‌رو شده است. نظارت بر فرآیند توزیع و تولید به کمترین حد رسیده و پارچه، مهم‌ترین ماده اولیه تولید ماسک کمیاب و با قیمت فزاینده ارایه می‌شود. روندی که اگر ادامه پیدا کند ممکن است منجر به کاهش کیفیت ماسک‌ها شود. اتفاقی که البته همین حالا هم به گفته تولیدکنندگان در حال رخ دادن است. یکی از تولیدکنندگان ماسک در کرمان می‌گوید که امروز عمده تولیدی‌ها از پارچه «اس» که در دوخت لباس یک‌بار مصرف بیمار به کار می‌رود، استفاده می‌کنند. در این روزها وقتی پای صحبت دیگر تولیدکننده‌ها بنشینید همگی تامین مواد اولیه و پارچه را مهم‌ترین مشکل ایجاد شده در فرآیند تولید ماسک می‌دانند. حال سوال اینجاست که چه مانعی در فرایند تولید ماسک ایجاد شده که پارچه را نایاب و گران کرده و از کیفیت ماسک کاسته است؟
همیشه پای واسطه‌ها در میان است
توزیع و قیمت‌گذاری پارچه دست واسطه‌ها یا همان دلال‌ها است. این را تولیدکنندگان می‌گویند. به طور مثال تولید کننده کرمانی، می‌گوید که توزیع پارچه از شیوع کرونا در ایران در کرمان به دو برادر سپرده شده است: «اکثر تولیدی‌های ماسک در تعطیلات عید به وجود آمد. در کرمان پارچه دست دو برادر افتاده است. آن‌ها هم پارچه را به هر قیمت و هر نوعی می‌فرشند.» طبق اعلام علوم پزشکی در دوخت ماسک باید پارچه «مِلت» به کار رفته باشد. اما حالا پارچه پنج لایه در بازار نایاب شده است. به گفته این تولیدکننده اواخر سال قبل قیمت این پارچه متری ۸۶۰ تومان بوده و حالا به ۱۷ هزار تومان رسیده است: «انحصار قیمت‌گذاری دست توزیع‌کننده‌ها است. تا امروز در جلساتی که با علوم پزشکی، اداره صنعت معدن و تجارت وحتی سپاه و نهادهای امنیتی داشتیم این موضوع را مطرح کردیم. وقتی که تولیدکننده‌های مجوزدار مشخص هستند چرا باید واسطه بین خریدار و کارخانه‌دار باشد؟» تولیدکننده کرمانی می‌گوید که حتی واسطه‌ها به دلیل انحصار پارچه می‌توانند مواد اولیه دیگر مثل کش و فنر را هم به انحصار خود در بیاروند: «در مقطعی حتی این دو برادر کش و سیم که دو مواد اولیه دیگر در تولید ماسک هستند را همراه با پارچه‌اش می‌فروخت. یعنی می‌گفت اگر کش و سیم از او نخرید پارچه را نمی‌فروشد. در حالی که بعضی از نقاط کش و سیم را با قیمت پایین‌تری عرضه می‌کردند.»
نظارت دولت کجاست؟
طبق اعلام علوم پزشکی به تولیدکنندگان پارچه ماسک باید بین ۶۰ تا ۸۰ گرم باشد. به این معنا که اگر پارچه ۳۰ گرم استفاده می‌شود حداقل دو لایه روی هم دوخته شود تا به ۶۰ گرم برسد. اما تولیدکنندگان امروز به دلیل کمبود پارچه در بازار و قیمت بسیار بالای آن به سمت تولید پارچه ۱۵ یا ۲۵ گرم رفتند که اختلاف زیادی با استاندارد دارد. آن‌ها یا باید به این کاهش کیفیت تن بدهند و یا خط تولید خود را متوقف کنند. دولت هم در این میان نقش نظارتی خود را ایفا نمی‌کند: «بازرسی در کار نیست. بازرس فقط همان روز اول برای اخذ مجوز آمد و محیط را دید. چند نمونه محصول هم برای آن‌ها بردیم. هر یک ماه هم بازرس می‌آمد و به طور مثال برای مشخص شدن کیفیت ماسک به تولیدکننده‌ها گفته بودند لیبل پارچه‌ها را نگه دارید. در صورتی که این لیبل را هر کسی می‌تواند تولید کند و اصلا نمی‌توان به آن اتکا کرد. هیچ نمونه دیگری هم در این مدت از ما برای آزمایش و مطابقت با استاندارد نبردند. تا امروز هم حدود دو و نیم ماه است که هیچ بازرسی انجام نشده است.» از سوی دیگر به گفته این تولیدکننده «پارچه‌ای که اکثر تولیدی‌ها استفاده می‌کنند پارچه «اس» است. اما هیچ صدایی از وزارت صمتت و علوم پزشکی در نمی‌آید. چرا که توان تامین کردن مواد اولیه و عزمی هم برای سامان دادن به بازار پارچه وجود ندارد. در حالی که بارها پیشنهاد دادیم که مواد اولیه را این سازمان‌ها تامین کنند تا واسطه‌ای در میان نباشد. در جواب پیشنهادها نیز ما را به آینده حواله می‌دهند.»
مواد اولیه نایاب می‌شود
دولت پیش از این گفته بود که تامین مواد اولیه و در نظر گرفتن سهم برای هر واحد تولیدی را به عهده می‌گیرد. اما این اتفاق هم عملی نشده است. تولیدکننده کرمانی می‌گوید: «چند ماه پیش بود که اداره صنعت، معدن، تجارت کرمان با ما تماس گرفتند، نمونه کار خواستند و قیمت‌گذاری کردند. از سوی دیگر مدتی بعد گفتند که می‌خواهیم مواد اولیه تولیدی‌هایی که مجوز دارند را تهیه کنیم. آمار نیازها را هم گرفتند. پیش از این از اداره اصناف، علوم پزشکی و دیگر سازمان‌ها گفتند که می‌خواهیم از این پس خودمان مواد اولیه را تهیه کنیم. اما نمی‌دانم چه اتفاقی افتاده که هیچ‌یک از این‌ها به نتیجه نرسید. حتی مدیرکل امور استانداری کرمان که برای بازدید آمد قول داد که هماهنگی برای تامین کردن مواد اولیه از سوی اداره صنعت و معدن شده است. اما هیچ یک از این وعده‌ها عملی نشده است.» نظارت تا اندازه‌ای ناکارآمد بوده که فقط بعضی از کارخانه‌ها بدون ابلاغیه و خودجوش برای فروش پارچه به افراد از آن‌ها مجوز می‌خواهند. اما نکته اینجاست که کارخانه‌ها هم دیگر با واسطه‌ها همکاری می‌کنند و هر استان نیز واسطه‌های مشخصی دارد. به این ترتیب کارخانه‌ها می‌توانند مفری برای دور زدن قیمت‌های مصوب پیدا کنند و پارچه‌ها با قیمت چند برابر با واسطه به بازار برسانند.
بحران در پیش است؟
در چنین شرایطی دولت و به طور مشخص وزارت صنعت، معدن و تجارت تمرکز خود را روی قیمت مصوب و تثبیت آن دارد. تصمیمی که با این وضعیت بازار امکان‌پذیر نیست. طبق اعلام رسمی قیمت ماسک کارگاهی باید ۱۳۰۰ و ماسک صنفی ۱۵۰۰ تومان باشد. البته در فروش ماسک نیز نظارت کارآمدی نیست. تولید کننده‌ها می‌توانند با خریدار هر قیمتی را توافق کنند و در جلسات با مسوولان دولتی نیز مشخص شده که آن‌ها خود به واقعی نبودن قیمت مصوب واقف هستند.
اختلال واسطه‌ها در روند تولید ماسک هزینه محصول استاندارد را برای تولیدکننده‌ها بالا برده است. تولیدی‌ها در دو راهی کاهش کیفیت و تعطیلی قرار می‌گیرند و در میان دولت با این روند مقابله نکرده است و مواد اولیه ماسک همچنان قیمتی فزاینده دارد. به طور مثال گفته می‌شود نرخ کش ماسک که پیش از عید کیلویی ۵۵ هزار تومان بوده است، امروز به حدود ۲۴۰ هزار تومان رسیده است. کار به جایی رسیده که تولید ماسک پارچه‌ای که پیش از توصیه نمی‌شد نیز بدون مشکل اعلام شده است. روندی که می‌توانند خداحافظی با کرونا را سخت‌تر و طولانی‌تر کند.
