همشهری: تهرانی‌ها به‌طور میانگین روزانه ۳۱ دقیقه از وقتشان در ترافیک تلف می‌شود. ماجرا وقتی دردناک‌تر می‌شود که طبق آمار مشترک سازمان حمل‌ونقل و ترافیک و پلیس راهور، می‌توان گفت که جمعیت بیش از ۹ میلیون نفری پایتخت، در مجموع روزانه ۴ میلیون و ۶۵۰ هزار ساعت و سالانه بیش از یک و نیم میلیارد ساعت در ترافیک سپری می‌کنند. براساس آمارهای اداره طرح جامع معاونت حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری تهران در سال ۱۳۹۹ و طبق مدل‌های کلان‌نگر این معاونت، این اعداد زمان‌های طلایی عمر شهرنشین‌های تهرانی به‌حساب می‌آید. این در حالی است که بررسی نقشه‌های پایش ترافیکی هفته گذشته حکایت از افزایش ترافیک اغلب معابر پایتخت نسبت به هفته‌های قبل‌تر دارد و انگار ترافیک مهرماهی امسال زودتر فرا رسیده است.
بر این اساس، بزرگراه‌هایی مانند شهید همت، شهید حکیم، شهید اشرفی اصفهانی، جلال آل‌احمد، شهید نواب صفوی، شهید سعیدی، شهید صدر و تونل و بزرگراه هاشمی رفسنجانی نه‌تنها در ساعت صبحگاهی و عصرگاهی که در اغلب ساعات شبانه‌روز ترافیک سنگین داشته‌اند. حتی ترافیک در تعدادی از بزرگراه‌ها گاهی قفل می‌شود که از جمله آنها شمال به جنوب بزرگراه شهیدمدرس، حوالی تقاطع بزرگراه صدر تا خیابان ولیعصر (پارک وی) و بزرگراه شهیدچمران از محدوده سئول تا خیابان ولیعصر است. به همین‌خاطر، شهروندان باید خود را بیش از پیش برای سفرهای درون‌شهری فصل خزان آماده کنند و مدیریت زمان و سفر و استفاده از وسایل حمل‌ونقل همگانی را در برنامه روزانه خود بگنجانند. البته شهرداری تهران هم با افتتاح یک ایستگاه جدید مترو، خرید و بازسازی ۴۷۵دستگاه اتوبوس و اورهال (بازسازی اساسی) ۳۱ رام قطار مترو به استقبال پاییز رفته است.
اتلاف وقتی معادل یک و نیم بار سفر به ماه
روزانه در تهران نزدیک به ۸ میلیون و ۶۰۰ هزار خودرو تردد می‌کنند که از این میزان بیش از ۷میلیون مربوط به تهران می‌شود و حدود یک میلیون و ۶۰۰خودرو هم از شهرهای اقماری و اطراف به پایتخت می‌آیند. شاید جالب باشد بدانید که طبق آمار مرکز کنترل ترافیک شهر تهران، تعداد سفر خودروهای سواری نسبت به ۳ سال پیش، ۴۳ درصد افزایش یافته است. یعنی از ۶ میلیون به ۸ میلیون و ۶۰۰ هزار سفر رسیده است. حالا تصور کنید اگر چاره‌ای برای این حجم خودرو اندیشیده نشود مقدار زمانی که هر شهروند در ترافیک سر می‌کند، حتی آنهایی که از وسایل انبوه‌بری مثل اتوبوس و تاکسی استفاده می‌کنند، چقدر خواهد بود. به هر ترتیب، اکنون به‌صورت میانگین هر پایتخت‌نشین در مجموع سالانه ۱۸۸ ساعت از عمرش در ترافیک هدر می‌رود؛ زمانی معادل یک‌ونیم بار رفت و برگشت به کره ماه با آپولو ۱۱.
رعایت نکردن قانون، عامل اصلی تشدید ترافیک
مدیرعامل شرکت کنترل ترافیک شهر تهران درباره علل به‌وجود آمدن ترافیک شدید این روزها و شیوه‌های کنترل آن به همشهری می‌گوید: «ترافیک شهری ۳ عامل اصلی دارد: «انسان»، «راه» و «وسیله نقلیه» که هرکدام از این عوامل نباشد ترافیک شکل نخواهد گرفت. ازدحام در شهر به عوامل زیادی بستگی دارد که از مهم‌ترین آنها می‌توان به ازدیاد خودرو، ایرادات هندسی معابر، فرهنگ غلط استفاده از خودروی شخصی، عدم‌پوشش کافی حمل‌ونقل عمومی و عدم‌فرهنگ استفاده از حمل‌ونقل عمومی اشاره کرد.» به‌گفته کورش جدی‌ثانی در این بین، برای کنترل و بهبود ترافیک شهرها از ۴ عامل مهندسی ترافیک، وضع قوانین و اجرای آن، آموزش ترافیک و به کارگیری فناوری اطلاعات و ارتباطات (در جهت حرکت به سمت شهرهوشمند) استفاده می‌شود. مهندسی ترافیک با ایجاد، نگهداشت و بازسازی راه‌ها و زیرساخت‌ها سعی در کاهش میزان ترافیک شهری دارد. قوانین و مقررات باعث می‌شود افراد از انجام بسیاری از رفتارهایی که موجب ترافیک می‌شود خودداری کنند و به همین دلیل قوانین می‌توانند در کاهش میزان ترافیک نقش داشته باشد.
او معتقد است ایجاد فرهنگ رانندگی و عبور و مرور صحیح از مهم‌ترین عواملی هستند که می‌توانند در کاهش میزان ترافیک شهری نقش بسیار مهم و مؤثری ایفا کنند. همچنین ایجاد و به کارگیری بسترهای فناوری اطلاعات و ارتباطات نیز می‌تواند در مدیریت تقاضای سفر به‌ویژه جلوگیری از سفرهای غیرضرور، سفر به قصد انجام امور کاری، تحصیلی، بهداشتی، آموزشی، بانکی و ... نقش بسزایی داشته باشد.
هم‌اکنون با همه‌گیری بیماری کرونا نقش فاوا (فناوری اطلاعات و ارتباطات) در مدیریت تقاضای سفر پررنگ‌تر از قبل شده است و نیاز است در این بخش سرمایه‌گذاری بیشتری داشته باشیم. کوروش جدی‌ثانی، مدیرعامل شرکت کنترل ترافیک تهران در این‌باره می‌گوید: «با توجه به اینکه شرکت کنترل ترافیک تهران متولی پیاده‌سازی و راهبری سیستم‌های حمل‌ونقل هوشمند یا همان ITS است، برای مدیریت، ساماندهی و نظم بخشیدن به ترافیک شهری، هر سال در قالب برنامه‌های عملیاتی و براساس بودجه، اعتبارات تخصیصی و ماموریت‌های محوله در حوزه حمل‌ونقل و ترافیک، برنامه‌هایی برای مدیریت و کنترل تقاضای سفر، با استفاده از فناوری‌های روز را در دستور کار خود دارد. هوشمندسازی معابر و حمل و نقل بار و مسافر از مبدأ حرکت تا رسیدن به مقصد و برگشت به خانه می‌تواند نقش مهمی در کاهش میزان ترافیک شهری داشته باشد. به‌طور مثال، روزانه معابر مهمی در شهر تهران وجود دارد که با ازدحام ساعتی روبه‌رو هستند؛ بزرگراهایی همچون شهید همت، شهید نواب محدوده پل امام خمینی (ره) تا انتهای تونل توحید، امام علی، شهید حکیم ، شهید حاج قاسم‌سلیمانی و معابر شریانی اصلی و فرعی. نکته قابل توجه اینکه تمامی این ازدحام‌ها در ساعتی است که نشان از توزیع نامناسب حجم ترافیک در معابر در بازه‌های زمانی روزانه دارد.»
مدیرعامل شرکت کنترل ترافیک تهران نوع رفتار برخی از رانندگان در تهران را که با رعایت نکردن حقوق دیگر شهروندان همراه است عامل تشدید ترافیک می‌داند و می‌گوید: «متأسفانه تعداد این دست رانندگان کم نیست. مواردی همچون رعایت‌نکردن رانندگی بین خطوط و رعایت فاصله قانونی بین ۲ خودرو، سرعت غیرمجاز ، سبقت‌های خطرناک، استفاده نکردن از چراغ راهنما، تغییر ناگهانی مسیر، رعایت‌نکردن حق‌تقدم و احترام به خطوط عابرپیاده و به‌طور کلی قانون‌گریزی در عبور و مرور، از عوامل اصلی ایجاد صف و ازدحام‌های طولانی در سطح معابر تهران شده که خود باعث هدررفت زمان می‌شود. لازم به ذکر است تبدیل زمان تلف شده به معادل ریالی به این سادگی قابل محاسبه نیست چراکه زمان برای هریک از افراد جامعه هزینه‌ای خاص دارد. به‌طور مثال هزینه وقت تلف شده یک مامور آتش نشان یا اورژانس در زمان ماموریت قابل اندازه‌گیری نیست چون پای جان انسان‌ها در میان است.»
تجهیز ۱۰۰ تقاطع به چراغ‌های UPS تا پایان آبان
جدی‌ثانی در عین حال ماموریت‌های شرکت کنترل ترافیک را کنترل، پیشگیری و کاهش ترافیک با استفاده از فناوری‌های هوشمند عنوان می‌کند و می‌گوید:«مدیریت تمامی چراغ‌های راهنمایی و رانندگی در تقاطع‌ها و معابر شهر تهران اعم از هوشمند، برنامه‌پذیر و چشمک‌زن به‌عهده این شرکت است. بنابراین درست عمل کردن این تجهیزات می‌تواند تا حد زیادی از رفتارهای غیرمسئولانه و قانون‌گریزی برخی از رانندگان در نادیده گرفتن قوانین مرتبط با رعایت حق تقدم در عبور از تقاطعات و معابرشهری و ایجاد گره‌های کور ترافیکی مؤثر واقع شود. از این‌رو، یکی از سیاست‌هایی که به جد پیگیر آن هستیم تامین اعتبارات لازم برای این موضوع است که در آینده نه‌چندان دور انجام خواهد شد. تبدیل چراغ‌های چشمک‌زن به هوشمند و همچنین مجهز کردن این چراغ‌ها به دستگاه‌های UPS برای جلوگیری از اثرات نامطلوب قطع برق بر عبور و مرور وسایل نقلیه یکی از اقدامات در دستور اقدام به‌حساب می‌آید. البته با دستور مستقیم معاون حمل‌ونقل وترافیک شهرداری تهران، شرکت کنترل ترافیک تهران از ابتدای سال، ۴۰ تقاطع مهم را که از سوی پلیس محترم راهور تهران بزرگ اعلام شده بود، به این دستگاه‌ها مجهز کرده و در فاز بعدی، ۱۰۰ تقاطع اعلامی دیگر تا پایان آبان‌ماه مجهز خواهد شد.»
اقداماتی برای به حداقل رساندن ترافیک مهر ماه
مدیرعامل شرکت کنترل ترافیک تهران به مسئولیت نگهداری، هوشمندسازی، رصد دائم و راهبری به‌ویژه در معابر خاصی مثل تونل‌های اصلی شهر تهران (رسالت، توحید، نیایش، امیرکبیر و غزه) و بزرگراه طبقاتی صدر اشاره می‌کند و می‌گوید: «فرض کنید چراغ‌های چند تقاطع در طول خیابان طالقانی برای مدت کوتاهی از کار بیفتند یا تصادفی در داخل تونل توحید رخ دهد یا مشکلی در بزرگراه طبقاتی صدر ایجاد شود. حتما می‌توانید بهم‌ریختگی عبور و مرور در این معابر را تصور کنید. پس مسئولیت ما در شرکت کنترل ترافیک برای هر ساعت از روز است و همه ایام برای ما همانند ابتدای مهر و بازگشایی مدارس اهمیت دارد.» جدی‌ثانی می‌گوید با توجه به شیوع کرونا رصدها امسال ویژه‌تر صورت می‌گیرد: «با توجه به مشکلاتی که همه‌گیری بیماری کرونا در سال گذشته و امسال ایجاد کرده، الگوی سفرهای شهری دستخوش تغییرات ملموسی شده است. یکی از این تغییرات، جابه‌جایی ساعات اوج ترافیک در طول روز و تغییرات در مقاصد سفر است. به‌طور مثال با حذف سفرها به قصد امور آموزشی یا کاری در عوض شاهد افزایش سفرها به قصد سفرهای تفریحی و درمانی هستیم. بنابراین برای پاییز امسال که فعالیت‌های آموزشی هم احتمالا بیشتر از سال گذشته است، مجموعه‌های تحت امر معاونت حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری تهران، با ایجاد خطوط اتوبوس مدرسه، افزایش ناوگان تاکسی و اتوبوس در خطوط مختلف، کاهش سر فاصله اعزام ناوگان حمل‌ونقل عمومی اعم از اتوبوس و مترو، اجرای طرح شناوری شروع کار در ادارات دولتی و ممنوعیت تردد ناوگان حمل مواد غذایی در پیک ازدحام صبحگاهی، به استقبال این ایام می‌روند.»
او اضافه می‌کند: «از شهروندان نیز انتظار می‌رود در راستای کاهش ازدحام در ایام پیش رو، از وسایل نقلیه شخصی درساعات اوج ترافیک کمتر استفاده کنند و از سفرهای غیرضرور خود به‌خصوص در ساعات اوج ترافیک صرف‌نظر کرده و امور خود را با اپلیکشن‌های موجود در بستر IT انجام دهند تا از بار ترافیک در ساعات اوج ترافیک کاسته شود و درصورتی که مجبور به حرکت در سطح معابر هستند، قبل از حرکت و جابه‌جایی، مقصد و وسایل نقلیه مورد استفاده خود را براساس اطلاعات کسب شده از سامانه‌های موجود مشخص کنند و سپس تصمیم به حرکت بگیرند.»
آسیب ترافیک بیش از آسیب‌های سیگارکشیدن است
سولماز حسینیون، استاد دانشگاه و پژوهشگر حوزه تاب‌آوری شهری: ترافیک با همه دردسرهایش، صبر ایوب می‌خواهد و بس. محاصره شدن در ترافیک‌های طولانی برای هیچ شهروندی خوشایند نیست. آسیب‌های اجتماعی، اقتصادی، سلامتی و زیست‌محیطی ازجمله عایدی‌های ترافیک برای شهر و شهروندانش است. با توجه به آن که حدود ۹ میلیون خودروی شخصی به‌طور روزانه در خیابان‌های تهران در حال تردد هستند، باید بگوییم خیابان‌های تهران در وضعیت انفجار به‌سر می‌برند؛ اما فقط زبان حرف زدن ندارند. مدیریت چنین وضعیتی به‌طور حتم نیاز به همکاری یکپارچه‌ای دارد که امروز در حوزه حمل‌ونقل و کنترل ترافیک به خوبی در حال کنترل و هدایت است. اما برای کاهش ترافیک جدا از اقدامات مدیران، نیاز به مشارکت همه‌جانبه شهروندان داریم تا برای جابه‌جایی‌هایشان در شهر به جای خودروهای شخصی از سایر وسایل حمل‌ونقل استفاده کنند. امروزه ترددهای بی‌هدف و طولانی برای شهر آسیب به کالبد شهر، کالبد انسان‌ها و روح لطیف آنهاست. ترافیک شهرهای بزرگ به ۲ ترافیک داخل شهرها و ترافیک مبادی ورودی به شهرهای بزرگ تقسیم می‌شود. طبق تحقیقات علمی، تلف شدن زمان در ترافیک و نشستن طولانی‌مدت در وسایل حمل‌ونقل می‌تواند بیش از سیگار کشیدن آسیب به همراه داشته باشد و پنجمین علت مرگ‌ومیرها معرفی شده است. این روزها سبک زندگی‌ها تغییر کرده و ترافیک جای خودش را در میان زندگی شهرنشینان به خوبی باز کرده است درحالی‌که این نوع سبک زندگی اشتباه است. بسیاری از کشورها آسیب‌های ناشی از ترافیک در زندگی شهرنشینان را مورد مطالعه و بررسی قرار داده‌اند و برای پیشگیری، کنترل و افزایش تاب‌آوری در شهر برنامه‌های جامعی درنظر گرفته‌اند. به‌نظر می‌آید شهرهای بزرگی مانند تهران که با ترافیک درگیر هستند به چنین مطالعاتی نیاز دارند. بحث سلامت از لحاظ شهرسازی موضوع مهمی است و کشوری که مردم آن سالم باشند، آن کشور بالطبع ثروتمند محسوب می‌شود. اما کشوری که مردمانش هزینه‌های هنگفت صرف درمان کنند برای جامعه ضرر است. ترافیک همچنین کیفیت خواب، کیفیت فعالیت‌های اجتماعی افراد و موارد دیگر را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. آمارهای بین‌المللی درباره کشور ما نشان می‌دهد به لحاظ مشکلات روحی و روانی از پرآسیب‌ترین کشورها هستیم و به‌طور حتم بخشی از آن به ترافیک ارتباط دارد.
