دویچه وله نوشت: سخنگوی پلیس قزاقستان می‌گوید شماری از معترضانی که قصد حمله به مقرهای پلیس داشتنند "حذف" شده‌اند. وزارت بهداشت از مجروح‌شدن هزار نفر خبر داده است. اتحادیه اروپا، چین و روسیه به ناآرامی‌های قزاقستان واکنش نشان داده‌اند.
رویارویی نیروهای ارتش قزاقستان با معترضان در کلان‌شهر آلماتی ظاهراً شماری کشته بر جا گذاشته است. در این برخوردها که شب منتهی به پنجشنبه ۱۶ دی رخ دادند تعدادی از شهروندان غیرنظامی جان خود را از دست داده‌اند.
به گزارش شبکه تلویزیونی خبر۲۴ قزاقستان سلطنت آذربیک، سخنگوی پلیس، با تایید این درگیری‌ها گفته است که معترضان قصد حمله به مقرهای مختلف پلیس را داشتند که شماری از آنها "حذف" شدند. این اظهارات می‌تواند تاییدی بر وجود تعدادی قربانی در میان شهروندان عادی باشد. به طور رسمی تا کنون صرفا از ۱۳ کشته در میان پرسنل پلیس و سربازان خبر داده شده است.
با این همه، داده‌های وزارت بهداشت قزاقستان از حدود هزار مجروح در جریان‌درگیری‌ها حکایت دارد. ۴۰۰ نفر از این عده در مراکز درمانی مختلف کشور تحت مداوا قرار گرفته‌اند و کار ۶۲ نفر آنها به بخش مراقبت‌های ویژه کشیده است. آمار رسمی بر وجود ۳۵۰ نفر از نیروهای انتظامی و امنیتی در میان مجروحان دلالت دارد.
نیروهای پلیس و امنیتی قزاقستان روز پنجشنبه نیز به مقابله با معترضان مشغول بودند. بر اساس برخی خبرها شماری از معترضان مجهز به اسلحه هستند. دولت از مردم خواسته است که به محل‌های امن بروند و در اماکن عمومی ظاهر نشوند.
دسترسی به سایت‌های اینترنتی رسانه‌های قزاقستان همچنان ناممکن است و خبرهایی که از این کشور می‌رسند به طور مستقل به دشواری قابل راستی‌آزمایی هستند.
در پی تصمیم پیمان امنیت جمعی برای اعزام نیروی کمکی برای پشتیبانی از نیروهای دولتی در مقابله با معترضان، روسیه از فرستادن سربازانی شامل شماری چترباز خبر داده است. این نیروها در قالب یک "نیروی صلح" وارد قزاقستان شده‌اند. در میان نیروهای اعزامی که شمارشان اعلام نشده دسته‌جاتی از نیروی هوابرد روسیه نیز دیده می‌شوند. مأموریت این نیروها "حراست از مراکز مهم دولتی و نظامی و پشتیبانی از نیروهای امنیتی و انتظامی دولتی در راستای احیای آرامش" عنوان شده است.
اعزام این نیروها پس از آن صورت می‌گیرد که قاسم جومارت توقایف، رئیس جمهور از پیمان امنیت جمعی برای مقابله با اعتراضات تقاضای کمک کرد.
پیمان امنیت جمعی نهادی نظامی و امنیتی است که علاوه بر روسیه، ارمنستان، قزاقستان، بلاروس، تاجیکستان و قرقیزستان هم عضو آن هستند. بنا بر گزارش‌ها این کشورها نیز نیروهایی را به قزاقستان اعزام کرده‌اند.
نیکول پاشینیان نخست وزیر ارمنستان که در حال حاضر کشورش ریاست پیمان امنیت جمعی را به عهده دارد قبلا در فیسبوک خود نوشت که اعزام نیرو به قزاقستان برای مدتی محدود و در جهت احیای ثبات و آرامش خواهد بود. در بیانیه تازه پیمان اما حراست از مراکز مهم نظامی و دولتی به عنوان ماموریت نیروهای اعزامی عنوان شده است.
در همین حال، وزارت خارجه روسیه اعلام کرده است که تحولات "کشور دوست و برادر قزاقستان" را به دقت رصد می‌کند. در این بیانیه گفته می‌شود که "ثبات و امنیت قزاقستان برای روسیه حائز اهمیت است" و ناآرامی در این کشور "نباید به محملی برای سوءاستفاده عوامل خارجی بدل شود."
پیش‌تر روسیه آمریکا را به دست‌داشتن در ناآرامی‌های قزاقستان متهم کرده بود. سخنگوی کاخ سفید این ادعا را اشاعه جعلیات توصیف کرد.
در تازه‌ترین واکنش به ناآرامی‌ها در قزافستان اتحادیه اروپا نیز اعلام کرده است که با نگرانی اوضاع این کشور را به دقت دنبال می‌کند. این اتحادیه در مورد اعزام نیروهای روسی و کشورهای عضو پیمان امنیت جمعی به قزاقستان گفته است که استقلال و حاکمیت ملی قزاقستان باید محترم شمرده شود. جوزپ بورل، هماهنگ کننده سیاست خارجی اتحادیه اروپا از طرفین درگیری خواسته است که خویشتندار باشند.
چین که دارای یک پیمان همکاری راهبردی با قزاقستان است در واکنش به ناآرامی‌ها در این کشور آن را یک مسئله داخلی عنوان کرده است. وانگ ونبین، سخنگوی وزارت خارجه چین ابراز امیدواری کرده است: «ما یقین داریم که دوائر مسئول در قزاقستان واکنشی مناسب نشان خواهند و نظم و آرامش در این کشور احیا خواهد شد.» او به اعزام نیروهای روسی و متحدان دیگر قزاقستان به این کشور اشاره‌ای نکرد.
حادترین بحران سیاسی تاریخ قزاقستان
قزاقستان که سه دهه پیش در پی فروپاشی شوروی به یک جمهوری مستقل تبدیل شد در حال حاضر با شدیدترین بحران سیاسی خود مواجه است. جرقه ناآرامی‌های اخیر روز سه‌شنبه چهارم ژانویه و در پی اعلام دولت مبنی بر افزایش بهای سوخت در نقاطی از کشور که مرکز تولید نفت است زده شد.
با بالاگرفتن اعتراضات، دولت از تجدیدنظر در تصمیم خود خبر داد، ولی ناآرامی‌ها ابعاد تازه‌ای گرفتند و کلان‌شهر آلماتی، پایتخت سابق و مرکز تجاری اصلی کشور نیز به کانون این درگیری‌ها بدل شد. شماری از ساختمان‌های دولتی و از جمله فرودگاه و مقر ریاست جمهوری در این شهر مورد حمله قرار گرفتند و پروازهای خارجی به قزافستان و نیز از این کشور به حال تعلیق درآمد. قاسم جومارت توقایف در واکنش، معترضان را به واکنش سخت تهدید کرد و همزمان از کشورهای "پیمان امنیت جمعی" خواست که نیرو به قزافستان بفرستند.
اعتراضات روز یکشنبه در شهر جانااوزن واقع در جنوب غربی قزاقستان آغاز شد که در گذشته نیز یکی از کانون‌های اصلی اعتراضات ضد حکومتی بوده است. اعتراضات به سرعت به سایر شهرها گسترش یافت و روز سه‌شنبه تظاهرات اعتراضی بزرگی در نور سلطان، پایتخت، و آلماتی بزرگترین شهر قزاقستان نیز برگزار شد.
چرا مردم قزاقستان در خیابان‌ها تظاهرات می‌کنند؟
بی بی سی نوشت: اعتراض‌هایی که در قزاقستان به دنبال افزایش قیمت سوخت آغاز شد به‌سرعت در سراسر کشور در حال گسترش هستند. سرعت گسترش اعتراض‌ها بسیاری را هم در قزاقستان و هم نواحی دیگر این منطقه متعجب کرده است و نشان می‌دهد مسئله فقط افزایش قیمت سوخت نیست.
این مطلب راهنمای قدم‌به‌قدمی است که نشان می‌دهد چرا این اعتراض‌ها اهمیت دارند.
چه اتفاقی افتاده است؟
اعتراض‌ها از زمانی شروع شد که مقامات این کشور نفت‌خیز که سابقاً بخشی از اتحاد جماهیر شوروی بود، سقف قیمت ثابت گاز نفتی مایع که مورد مصرف اتومبیل بسیاری از مردم است را برداشت و این مسئله باعث افزایش قیمت‌ها شد.
این اعتراض‌ها که روز یکشنبه در یک منطقه آغازشده بود، تا روز سه‌شنبه به بیشتر شهرها و سراسر کشور رسید و به درگیری‌هایی بین تجمع‌کنندگان و پلیس کشیده شد.
درگیری‌ها با استفاده پلیس از گاز اشک‌آور و بمب‌های صوتی در برابر هزاران معترض در آلماتی، یکی از شهرهای اصلی و پایتخت سابق قزاقستان به‌سرعت به خشونت کشیده شد. صدها نفر از مردم و نیروهای پلیس مجروح شدند.
تا روز چهارشنبه در بسیاری از مناطق قزاقستان وضعیت اضطراری اعلام‌شده بود اما همچنان هزاران نفر به خیابان‌ها آمدند. طبق گزارش‌ها اینترنت در بسیاری از نقاط کشور قطع شد. قاسم جومرت توقایف، رئیس‌جمهور قزاقستان، دولت را برکنار کرد و آن را مقصر ناآرامی‌ها دانست و قول داد "برای حفظ ثبات کشور"، قیمت سوخت را به قیمت پایین‌تر بازگرداند.
عکس‌العمل معترضان حمله به دفتر شهردار و به آتش کشیدن آن بود.
این اعتراض‌ها از چه جهت غیرمعمول است؟
کشور نفت و گاز خیز قزاقستان یکی از مهم‌ترین کشورهای منطقه آسیای میانه است. ۶۰ درصد درآمد سرانه منطقه متعلق به این کشور است. قزاقستان معمولاً به‌عنوان یک کشور دیکتاتوری شناخته می‌شود.
قزاقستان نهمین کشور بزرگ جهان است اما در مقایسه با وسعت زیاد، جمعیت کمی در حدود ۱۸.۸ میلیون نفر دارد. در سال ۱۹۹۱ در آستانه فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی اعلام استقلال کرد. نور سلطان نظربایف که اولین بار در سال ۱۹۸۴، وقتی کشور جز جمهوری‌های اتحاد جماهیر شوروی بود به رئیس‌جمهوری رسیده بود، تا سال‌ها رهبر قزاقستان بود.
او بعداً در انتخاباتی که در آن رسماً هیچ رقیبی وجود نداشت به ریاست جمهوری انتخاب شد. سال‌های رهبری او زیر سایه عناصری ازجمله کیش شخصیت، با مجسمه‌های فروانی از او در سراسر کشور و نام‌گذاری پایتخت جدید به نام او ادامه پیدا کرد.
آقای نظربایف عاقبت در سال ۲۰۱۹، به دنبال یکی از معدود اعتراض‌های غیردولتی و به‌قصد آرام کردن شرایط از قدرت کنار رفت.
آقای توقایف که درواقع دست‌چین شده آقای نظربایف بود در یک انتخابات خارج از موعد، به‌عنوان رئیس‌جمهور جدید انتخاب شد. این انتخابات از طرف ناظران بین‌المللی موردانتقاد قرار گرفت.
بااینکه آقای نظربایف دیگر در قدرت نبود، همچنان بسیار پرنفوذ و تأثیرگذار باقی ماند و تحلیلگران میگویند هدف اولیه اعتراض‌های اخیر او است.
با گذشت حدود سه سال از استعفای او، تغییرات بسیار کمی در کشور ایجادشده است و بسیاری از مردم قزاقستان از عدم ایجاد اصلاحات، پایین بودن استاندارهای زندگی و محدودیت‌ها در حقوق شهروندی ناراضی هستند.
کیت ملینسون از انستیتوی سلطنتی روابط بین‌الملل ( چتم هاوس) به بخش روسی بی‌بی‌سی گفت: "آقای نظریایف با مردم قزاقستان یک قرار اجتماعی داشت.
مردم به حکومت وفادار بودند چون می‌دیدند شرایط اقتصادی کشور رو به بهبود است اما از سال ۲۰۱۵ شرایط رو به بدتر شدن رفت و در دو سال گذشته و در دوران همه‌گیری ویروس کرونا میزان تورم در قزاقستان بسیار بالا رفته است."
برنده بیشتر انتخابات قزاقستان احزاب صاحب قدرت‌اند که ۱۰۰ درصد آرا را به دست می‌آورند. هیچ نیروی سیاسی مخالف دولت مؤثری وجود ندارد.
بالا رفتن قیمت گاز مایع که از قدیم به‌عنوان سوختی ارزان‌قیمت مورد مصرف وسایل نقلیه شخصی و عمومی است غیرقابل‌تحمل بود.
معترضان چه می‌خواهند؟
آنها از استعفای آقای نظربایف در سال ۲۰۱۹ درس گرفته‌اند و می‌دانند کنار رفتن دولت آنها را به نتیجه موردنظرشان نمی‌رساند.
حالا سؤالی که بی‌وقفه در خیابان‌ها و میدان‌های بسیاری از شهرهای بزرگ و کوچک کشور پرسیده می‌شود این است: "مقامات در این سی سال برای ما چه کرده‌اند؟"
شهر جانا اوزن در ایالت مین‌قشلاق (مانگیستاو) در جنوب غربی قزاقستان یکی از مراکز اصلی این دور از ناآرامی‌ها است.
این شهر پیش‌ازاین، در اعتراض‌های سال‌های قبل هم شهری مهم بود. در سال ۲۰۱۱، حداقل ۱۴ کارگر نفت به دنبال اعتراض به میزان حقوق و شرایط کار به دست پلیس کشته شدند. بیش از صدها نفر مجروح شدند. حالا شهر جانااوزن بار دیگر در مرکز اعتراض‌ها قرارگرفته است.
فعالان معترض در این شهر ۵ خواسته اصلی‌شان را اعلام کرده‌اند:
تغییر واقعی دولت
انتخاب مستقیم دولت‌های محلی (در حال حاضر رئیس مناطق مختلف را رئیس‌جمهور انتخاب می‌کند)
بازگشت به قانون اساسی سال ۱۹۹۳ که در آن محدودیت‌هایی در وظایف و قدرت رئیس‌جمهوری در نظر گرفته‌شده بود
عدم آزار و بدرفتاری با فعالان مدنی
فراهم کردن امکان رسیدن مردمی بدون وابستگی به نظام فعلی به مقام‌های قدرت
این اعتراض‌کنندگان هیچ رهبر مشخص یا از قبل شناخته‌شده‌ای ندارند. تحلیلگران میگویند برای دهه‌ها تمام مخالفان با اولین حرکت خفه‌شده‌اند و عملاً در قزاقستان نظام دموکراتیک متکی بر انتخابات وجود ندارد.
گرگوری گولوسوف، کارشناس علوم سیاسی از دانشگاه اروپایی سنت پترزبورگ به بخش روسی بی‌بی‌سی می‌گوید مردم با ریختن به خیابان راهی برای شنیده شدن صدایشان پیداکرده‌اند.
"تحت یک حکومت خودکامه، اعتراض خیابانی عکس‌العمل عادی مردم است به سیاست‌های اقتصادی نامطلوبی که حکومت در پیش‌گرفته است."
با بحرانی‌تر شدن شرایط قزاقستان اعتراض‌کنندگان حاضر به ترک خیابان‌ها نشده‌اند اما پلیس برخورد سنگینی با آنها نمی‌کند.
فعلاً به نظر می‌رسد مقامات سعی می‌کنند بحران را بدون توسل به سرکوب شدید حل‌وفصل کنند.
آقای گولوسوف می‌گوید: "به نظر می‌رسد رئیس‌جمهور توقایف دارد سعی می‌کند اقتدارش را محکم‌تر کند اما همزمان لیبرال باقی بماند. پیش‌بینی اینکه چنین مسیری به موفقیت می‌رسد یا نه بسیار مشکل است."
الکساندر بونوف، از اتاق فکر مرکز کارنگی مسکو کارشناس دیگری است که بی‌بی‌سی با او صحبت کرد. او دیدگاه متفاوتی دارد.
به نظر او قزاقستان به شکل سنتی هیچ‌گاه دوست غرب نبوده است و درنتیجه رهبران غربی وقایع اخیر را به "اعتراض‌های دموکراسی خواهان مردم علیه حکومتی خودکامه" تعبیر خواهند کرد. "برای رهبران غربی بسیار مشکل خواهد بود که از اعتراض‌کنندگان حمایت نکنند و برای مقامات قزاق سخت خواهد بود به آنها پاسخی ندهند. به‌احتمال‌زیاد این اعتراض‌ها قزاقستان را در درازمدت به سمت مسکو سوق خواهد داد."
دیانا کودابرگنوا، محقق دانشگاه کمبریج می‌گوید نشانه‌هایی دیده می‌شود که مقامات قزاق سعی خواهند کرد مسئله را به شکل صلح‌آمیز حل کنند.
"یک‌راه برای پایان صلح‌آمیز این بحران این است که رئیس‌جمهور با تعدادی از معترضان پشت میز مذاکره بنشیند و مردم ببینند که حرفشان شنیده می‌شود و نمایندگانی دارند."
قزاقستان به‌عنوان یکی از صادرکنندگان اصلی نفت، گاز و منابع معدنی باید اعتماد سرمایه‌گذاران در این صنایع را در نظر داشته باشد.
ثبات سیاسی کلید اصلی حفظ این اعتماد است.
همزمان به نظر می‌رسد بسیاری از مردم از زندگی زیر سایه رئیس‌جمهور سابق نظربایف خسته شده‌اند و حاضرند برای یک تغییر واقعی مبارزه کنند.
آشوب در قزاقستان قطعاً کشورهای منطقه را هم تحت تأثیر قرار خواهد داد.
وزیر خارجه روسیه در بیانیه‌ای ابراز امیدواری کرده است که "وضعیت قزاقستان به‌سرعت و از طریق گفتگو به شرایط عادی بازگردد" و تأکید کرده "این مسئله، مسئله داخلی قزاقستان است."
بااین‌وجود بعضی از رسانه‌های دولتی روسیه این نظر را مطرح کرده‌اند که محرک این اعتراض‌ها "نیروهای غربی" بوده‌اند.
