بی بی سی: رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه، رقابت انتخاباتی و تلاش حزب حاکم خود برای ماندن در قدرت را آغاز کرده است؛ او به دنبال تمدید رهبری خود در ترکیه برای بیش از ۲۰ سال است.
او اما در این دوره با بزرگترین چالش انتخاباتی خود تاکنون مواجه است، چرا که با ائتلافی از سوی شش حزب اپوزیسیون روبرو است که برای انتخابات ریاست‌جمهوری و پارلمانی در ۱۴ مه با هم وارد رقابت انتخاباتی شده‌اند.
ترکیه با تورم سرسام‌آوری مواجه است، همچنین از دو زلزله متوالی که ۵۰ هزار کشته برجای گذاشته، آسیب شدیدی خورده است. عملکرد آقای اردوغان و حزبش در هر دو زمینه مورد انتقاد شدید است.
آقای اردوغان و حزب حاکم «عدالت و توسعه» می‌گویند که تورم را به زیر ۱۰ درصد کاهش خواهند داد، تعهدی که پیشتر توسط مخالفان آنها اظهار شده است.
ترکیه در دوران ریاست‌جمهوری اردوغان به طور فزاینده‌ای اقتدارگرا شده است و اپوزیسیون به دنبال معکوس کردن این روند است.
هر نامزدی که بتواند بیش از نیمی از آرای ریاست‌جمهوری را در روز رای‌گیری در ۱۴ مه کسب کند، برنده قطعی خواهد بود. در صورت عدم موفقیت، رقابت به دو هفته بعد به دور دوم خواهد رفت.
هر حزبی که در انتخابات پارلمانی پیروز شود، در صورت رفتن انتخابات ریاست‌جمهوری به دور دوم، از امتیاز روانی این بُرد برخوردار خواهد بود.
چالش‌های پیش روی اردوغان
رای‌دهندگان ترکیه سال‌هاست که دو قطبی شده‌اند، اما آقای اردوغان ۶۹ ساله بیش از پیش تحت فشار است. با رهبری اردوغان، ترکیه به طور فزاینده‌ای اقتدارگرا شده است؛ رهبری که کشور را از یک قصر اداره می‌کند، و با استفاده از رسانه‌هایی که بیشترشان تحت کنترل متحدان او است.
او از سال ۲۰۰۳، بر ترکیه حکومت کرده است؛ ابتدا به عنوان نخست‌وزیر، سپس از سال ۲۰۱۴ به عنوان رئیس‌جمهور. او سه سال بعدتر، پس از کودتای نافرجام سال ۲۰۱۶، قدرت خود را به طرز چشمگیری افزایش داد. حزب عدالت و توسعه از نوامبر ۲۰۰۲ در قدرت بوده است.
شمار فزاینده‌ای از مردم ترکیه او را به دلیل امتناع نامتعارفش از افزایش نرخ بهره، مقصر افزایش تورم می‌دانند. نرخ تورم رسمی بالای ۵۰ درصد اعلام شده است، اما کارشناسان و متخصصان می‌گویند که نرخ واقعی تورم در واقع بالاتر از ۱۰۰ درصد است.
رئیس‌جمهور و حزب حاکم ترکیه همچنین به دلیل ناتوانی در تنظیم و تطبیق شیوه‌های استاندارد ساخت‌وساز ترکیه قبل از وقوع زلزله‌های ۶ فوریه و بدلیل مدیریت نادرست تلاش‌های جستجو و نجات پس از آن، مورد انتقاد قرار گرفته‌اند.
میلیون‌ها نفر از مردم ترکیه در ۱۱ استان زلزله‌زده بی‌خانمان شده‌اند. از آنجایی که بسیاری از این استان‌ها پایگاه‌های حزب اردوغان محسوب می‌شوند، این انتخابات در بخش شرقی ترکیه می‌تواند نتایج بسیار متفاوتی را در برد و باخت یکی از طرفین رقم بزند.
حزب عدالت و توسعه آقای اردوغان ریشه در اسلام سیاسی دارد، اما او با حزب «حرکت ملی» - حزب ملی‌گرای بسیار راست افراطی - ائتلاف کرده و دولت تشکیل داده است.
یک نامزد واحد از ائتلاف شش حزب اپوزیسیون
کمال قلیچ‌داراوغلو، ۷۴ ساله، رهبر حزب جمهوری خلق ترکیه - حزب اصلی اپوزیسیون - است و به عنوان یک رقیب ملایم و اهل کتاب شناخته می‌شود. البته او یک سری شکست‌های انتخاباتی را در راس حزب خود در کارنامه دارد.
اما این بار می‌تواند متفاوت باشد، چرا که آقای قلیچ‌داراوغلو به عنوان یک نامزد واحد برای شش حزب اپوزیسیون وارد رقابت انتخاباتی خواهد شد. این شش حزب شامل حزب چپ میانه «جمهوری خلق ترکیه» و حزب ملی‌گرای سکولار «خوب» و چهار حزب کوچکتر است، از جمله دو متحد سابق اردوغان، که یکی از آنها یکی از بنیانگذاران حزب عدالت و توسعه بوده است.
کمال قلیچ‌داراوغلو همچنین از حمایت غیررسمی حزب «دموکراتیک خلق‌ها»، حزب طرفدار کردها، برخوردار است. بیشتر رهبران این حزب اکنون به دلیل یک پرونده قضایی ادعایی «ارتباط با شبه‌نظامیان کرد» از فعالیت در سیاست منع شده‌اند و این حزب تحت لوای حزب دیگری به نام «چپ سبز» در انتخابات پارلمانی شرکت می‌کند.
نامزدی آقای قلیچ‌داراوغلو از محبوبیت عام و همه‌گیر برخوردار نیست، چرا که بعضی‌ها شهردارهای استانبول و آنکارا را نامزدهای مناسب‌تری می‌دانند. شهردارهای این دو شهر برای اولین بار از سال ۱۹۹۴، در سال ۲۰۱۹ پیروزی را در انتخابات این شهرها برای حزب جمهوری خلق ترکیه به دست آوردند.
آقای قلیچ‌داراوغلو، که کارمند سابق دولت و از اقلیت‌های علوی در ترکیه است، یک راهپیمایی ۲۴ روزه برای عدالت را در سال ۲۰۱۷ رهبری کرد، که برای سال‌ها به عنوان بزرگترین نمایش مخالفت با حکومت رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور، تلقی می‌شد.
همه احزاب شریک در «ائتلاف ملت» آقای قلیچ‌داراوغلو، که به عنوان «فهرست شش-حزبی» هم شناخته می‌شود، در این هدف متحد هستند تا ترکیه را از نظام ریاست‌جمهوری، که در دوران آقای اردوغان ایجاد شد، به نظامی تحت رهبری پارلمان بازگردانند.
برای تغییر نظام از ریاست‌جمهوری به پارلمانی، آنها لازم است که ۴۰۰ کرسی از ۶۰۰ کرسی پارلمان را به دست گیرند، یا حداقل ۳۶۰ کرسی را بگیرند تا بتوانند پیشنهاد تغییر نظام را به همه‌پرسی بگذارند.
رهبران پنج عضو دیگر این ائتلاف موافقت کرده‌اند که نقش معاونت ریاست‌جمهوری را بر عهده بگیرند.
فضای دوقطبی و تقسیم آرا
نظرسنجی‌های ترکیه مشهور هستند به این که چندان قابل اعتماد نیستند؛ اما به نظر می‌رسد هر شانسی که آقای قلیچ‌داراوغلو برای پیروزی انتخابات در دور اول داشت، با تصمیم محرم اینجه، همکار سابق او در حزب جمهوری خلق ترکیه، برای پیوستن به رقابت‌های ریاست‌جمهوری از بین رفته است.
آقای اینجه، ۵۸ ساله، کاندیدای ریاست‌جمهوری حزب جمهوری خلق ترکیه در سال ۲۰۱۸ بود، اما دو سال بعدتر با کمال قلیچ‌داراوغلو اختلاف پیدا کرد و حزب ملی‌گرای سکولار «مملکت» را در سال ۲۰۲۱ تاسیس کرد. او اکنون با این حزب وارد رقابت انتخاباتی شده است، اقدامی که او را در مظان اتهام برای کم کردن آرای اپوزیسیون و بازیچه شدن در دست رجب طیب اردوغان قرار داده است.
اما او حضور پررنگی در رسانه‌های اجتماعی دارد که برای نسل جوان جذاب است؛ به ویژه رای‌دهندگان جوان تحت تاثیر حرکات رقص او در تیک‌تاک قرار گرفته‌اند.
یکی دیگر از نامزدها که شانس کمی برای موفقیت چشمگیر دارد، سنان اوغان ملی‌گرای افراطی است، که او هم اما پتانسیل تغییر زمین بازی و رای را دارد.
رای در انتخابات ریاست‌جمهوری و پارلمانی چگونه است؟
برای ورود به پارلمان ترکیه که ۶۰۰ کرسی دارد، یک حزب بایستی بتواند ۷ درصد آرا را به دست آورد یا بخشی از ائتلافی باشد که این حد نصاب را بتواند بگیرد. به همین دلیل است که وجود اتئلاف‌ها در انتخابات ترکیه بسیار مهم شده‌اند؛ موضوعی که اپوزیسیون شش-حزبی برنامه برای تغییر آن را به عنوان یکی از اصلاحات پیشنهادی خود برجسته کرده است.
در ترکیه نظام انتخاباتی از نوع نمایندگی تناسبی - در مقابل اکثریت ساده - است؛ به این ترتیب مردم ترکیه به جای نامزدها به فهرست‌های احزاب رای می‌دهند؛ شمار کرسی‌ها مطابق با آرایی است که هر حزب به دست می‌آورد، و نه آرای ائتلاف.
در بعضی کرسی‌ها، اپوزیسیون موافقت کرده‌اند که زیر پرچم یک حزب رقابت کنند. نامزدهای حزب چپ سبز که به جای حزب دموکراتیک خلق‌ها، حزب طرفدار کردها، رقابت می‌کنند، بخشی از «ائتلاف کارگر و آزادی» هستند.
در پی اصلاحاتی که اردوغان در نظام سیاسی انجام داد، اکنون این رئیس‌جمهور است که دولت را تعیین می‌کند، بنابراین نخست‌وزیری وجود ندارد. اگر «ائتلاف مردمی» گسترده آقای اردوغان، که با حزب حرکت ملی تشکیل داده است، نتواند اکثریت پارلمان را به دست آورد، ممکن است او برای ادامه حکومت به همین شیوه کنونی دچار مشکل شود. ائتلاف مردمی طرفدار اردوغان در حال حاضر ۳۳۴ نماینده در پارلمان دارد.
آقای اردوغان تاکنون دو دوره به عنوان رئیس‌جمهور خدمت کرده است، بنابراین به نظر می‌رسد سومین دوره او برخلاف قانون اساسی ترکیه باشد.
اما هیئت انتخاباتی «شورای عالی انتخابات ترکیه» حکم داد که اولین دوره آقای اردوغان نه از سال ۲۰۱۴ بلکه از سال ۲۰۱۸ حساب می‌شود، سالی که نظام جدید ریاست‌جمهوری شروع شد و پس از آن انتخابات پارلمانی و ریاست‌جمهوری در یک روز صورت می‌گیرد.
سیاستمداران اپوزیسیون پیشتر از شورای عالی انتخابات ترکیه خواسته بودند که مانع نامزدی آقای اردوغان شود.
اپوزیسیون چگونه ترکیه را تغییر خواهد داد؟
ائتلاف ملت به رهبری کمال قلیچ‌داراوغلو قصد دارد نظام پارلمانی ترکیه را احیا کند و همچنین اختیارات ریاست‌جمهوری را اصلاح کند: حق وتوی رئیس کشور در قانونگذاری را حذف کند، روابط این پست با احزاب سیاسی را قطع کند، و دوره این پست را هفت ساله کند تا رئیس کشور با انتخاباتی دیگر تعیین شود.
این شش حزب همچنین می‌خواهند مجددا تلاش چند دهه‌ای ترکیه برای پیوستن به اتحادیه اروپا را آغاز کنند، و نیز «اعتماد متقابل» با ایالات متحده آمریکا را پس از سال‌ها دست‌انداز در روابط دوران اردوغان بازگردانند.
آنها متعهد شده‌اند طی دو سال تورم را به زیر ۱۰ درصد برسانند و برنامه‌ریزی کنند تا پناهندگان سوری داوطلبانه به خانه‌های خود برگردند. ترکیه در حال حاضر میزبان حدود ۳/۶ میلیون آواره سوری است.
