سرویس اقتصاد انتخاب: تابستان امسال بود که مدیرعامل ایران خودرو وعده واردات 6000 دستگاه خودروی برقی از برندهای دانگ فنگ و هایما تا پایان سال را مطرح کرد و این وعده دقیقا در زمانی اتفاق افتاد که بسیاری از متقاضیان خودروهای وارداتی بنزینی که 500 میلیون تومان پول را اواخر سال گذشته خوابانده بودند هنوز نتوانسته‌اند خودروهای خود را تحویل بگیرند آن هم در شرایطی که در ماه‌های پایانی سال قبل مقامات از جمله متولیان وزارت صمت وعده تحویل همه خودروها به مشتریان تا پایان خرداد 1402 را مطرح کرده بودند. وعده واردات 100 هزار و 200 هزار دستگاه خودروی خارجی به کشور در پایان خرداد و تابستان امسال در حالی بود که اگر آمار واردات خودرو تا این لحظه را ببینیم احتمالا برای لحظاتی به افق خیره خواهیم شد. آخرین آمار حکایت از این دارد که تاکنون تنها 3500 دستگاه خودرو وارد شده در حالی که حدود 30 هزار نفر می‌بایست پایان خرداد امسال خودروهای خود را تحویل می‌گرفتند. حال دقیقا در همین شرایط است که مدیرعامل ایران خودرو و بعد از ان وزیر صمت و معاونانش وعده وادرات خودروهای برقی را داده‌اند
وعده تماما توخالی واردات خودروهای برقی
اما واردات خودروهای برقی فقط توسط مدیرعامل ایران خودرو مطرح نشده که بخواهیم آن را نادیده بگیریم و از حرف او رد شویم، بلکه این وعده توسط وزیر صمت یعنی مهمترین متولی و استراتژیست صنعت کشور و حتی توسط معاون وی یعنی مهدی ضیغمی رئیس سازمان توسعه و تجارت ایران نیز بارها و بارها مطرح شد.
مهدی ضیغمی در تاریخ 29 مهرماه بیان کرد: «فرآیند ثبت سفارش شرکت‌ها در کارخانه‌های اصلی انجام شده است و امیدواریم که بر اساس تعهدی که داده‌ایم تا پایان آذرماه و یا حداکثر دی ماه عرضه را برای ۳۱ هزار نفر متقاضی خرید خودرو که ثبت نام کرده‌اند کامل کنیم، اگرچه روند واردات کماکان ادامه خواهد داشت». 31 هزار که هیچ بلکه تاکنون فقط 3500 نفر توانسته‌اند خودروهای خود را تحویل بگیرند. اما این مقام وزارت صمت به این سخن اکتفا نکرد بلکه در حاشیه مراسم بیست و هفتمین سالروز ملی صادرات که در همین تاریخ برگزار شد اعلام کرد: «واردات خودروهای برقی نیز از آبان ماه آغاز می‌شود و بعد از اینکه عرضه خودروهای برقی وارداتی به تاکسیرانی به اتمام رسید می‌توان برای عرضه خودروهای برقی عمومی نیز اقدام کرد.
وی در ادامه گفت: برنامه ریزی برای واردات خودرو با شرکت‌ها است و از نظر ما واردات خودرو برای شرکت‌ها تا ۶۰ هزار دستگاه تا پایان سال ممکن است ضمن اینکه شرکت‌ها تا ۳۵ تا ۴۰ هزار خودرو درخواست خرید داشته‌اند و به صورت خرد ارزشان را برای واردات دریافت می‌کنند و بالغ بر ۲۰۰ میلیون یورو تاکنون ارز تخصیص داده‌ایم و انشا الله تخصیص ارز نیز تسهیل می‌شود».
او همچنین در تاریخ دوم آبان ماه گفت در پاسخ به سؤالی درباره وضعیت خودروهای وارداتی گفت: «در حال حاضر خودروهای موجود در ایران را عرضه می‌کنیم که حدود ۸ هزار و ۵۰۰ خودرو یا در ایران یا نزدیک به کشور هستند».
وی باز هم نقبی به خودروهای برقی زد و گفت «برنامه جدی برای واردات خودروهای برقی اعم از فول برقی، هیبرید، پلاگین و… داریم. یکی دو هزار خودروی برقی در همین آبان ماه وارد خواهد شد که در مرحله نخست مشتری تاکسیرانی است اما در مرحله بعدی مردم عادی هم می‌توانند بخرند زیرا این خودروها به لحاظ قیمتی به صرفه تر از خودروهای بنزینی هستند.» ضیغمی گفت: تاکنون تقریباً ۵ شرکت داخلی درخواست داده‌اند و فعلاً اکثر خودروها چینی هستند و فقط یک برند غیرچینی است. البته برای خودروی برقی محدودیت سقف قیمتی نخواهیم داشت».
اما نتیجه این وعده‌ها چه بود؟ آبان ماه تمام شد و هیچ خبری از خودروی برقی در کشور نیست. دولت باز هم مانند تمامی وعده‌های گذشته به وعده جدید خود عمل نکرد.
این مقام وزارت صمت در حالی از تخصیص تاکنون 200 میلیون دلار ارز برای واردات خودرو خبر داده که قرار بود امسال 2 میلیارد دلار ارز به واردات خودرو تخصیص پیدا کند. جالب اینکه رئیس کل بانک مرکزی در تایخ 29 آبان ماه اعلام کرد تأمین یک میلیارد دلار برای واردات خودروی برقی مورد پذیرش قرار گرفته و با یک میلیارد و ۴۰ میلیون یورویی که برای اتوبوس، ون و موتور سیکلت‌های برقی انجام خواهد شد، در مجموع ۲ میلیارد یورو برای خودروهای برقی ارز کنار گذاشته شده است (جمعا 4 میلیارد برای خودروهای بنزینی و برقی). اما به نظر می‌رسد مانع ارزی همچنان بزرگترین عامل برای جلوگیری از واردات هرگونه خودرو چه بنزینی و چه برقی است.
دو مشکل بزرگ واردات یا تولید خودروهای برقی
دولت برای اینکه بتواند واردات خودروهای برقی را تسهیل کند تعرفه واردات آنها را صفر کرد تا دست کم خودروی ارزان وارد کشور شود اما مشکل واردات خودروهای برقی بسیار عمیق‌تر از این حرف‌هاست. جدای از مانع ارزی که نیازمند مداخله بانک مرکزی برای واردات خودروست بحث زیرساخت‌های موجود برای واردات نیز باید مدنظر قرار بگیرد.
در واقع این احتمال وجود دارد که دولت برای واردات خودرو روی پول‌های خودش در بانک‌های قطر و عمان و عراق حساب باز کرده باشد اما شاید محدودیت‌ها در نحوه مصرف پول فراتر از آنچه دولت تصور می کرد، بوده. آیا دولت و مجلس برای دادن وعده‌های خود دچار اشتباه محاسباتی شدند؟ این موضوع را خود مقامات باید توضیح دهند اما به نظر می‌رسد که اینگونه است چرا که دولت با توجه به کسری بودجه منابعی غیر از منابع خارجی خودش برای تخصیص به واردات خودرو ندارد و در حال حاضر خودرو که هیچ حتی در واردات کالاهای اساسی و محصولات کشاورزی و دامی نیز با مشکلاتی دست و پنجه نرم می‌کند. جدای از بحث ارز باید به زیرساخت‌ها پرداخت و اولین موضوع بحث جایگاه شارژ است.
فراهم کردن جایگاه شارژ
مدیرعامل ایران خودرو که تابستان وعده واردات دانگ فنگ و هایمای برقی از چین را داده بود گفت «خودروسازان هنوز به ساخت جایگاه شارژ خودروهای برقی وارد نشده‌اند، اما در اصل خودروسازی که خودروی برقی تولید می‌کند باید خودش هم برای ساخت جایگاه شارژر آن اقدام کند که نیازمند زیر ساخت، سرمایه و همکاری است». عظیمی در ادامه افزود که «هم اکنون در حال مذاکره با شریک تجاری چینی خود هستیم تا با استفاده از تجربه آنها بتوانیم دستگاه شارژ خودروهای برقی را تولید و در جایگاه مختص آن نصب کنیم». این سخنان نشان می‌دهد که هنوز به این موضوع فکر جدی نشده و حتی اگر فکر هم شده سرمایه مورد نیاز آن تأمین نخواهد شد.
معاون امور شهرداری‌های سازمان شهرداری‌ها و دهیاری های کشور اواخر آذرماه گفت: «قطعا ابتدا باید زیرساخت های مورد نیاز خودروهای برقی در کشور را فراهم کنیم و الگوی مناسبی همراه با توجه به مشخصات فنی مورد توجه قرار گیرد». در حال حاضر طبق آخرین وعده قرار است «خط بی آر تی برقی» در کرج به عنوان نمونه راه‌اندازی شود تا اگر الگو موفق باشد آن را به کلان‌شهرهای دیگر تسری دهند. ضمنا کل بودجه‌ای که شهرداری کرج می‌تواند برای این کار اختصاص دهد 400 میلیارد تومان است و قطعا نیاز به کمک‌های تهران خواهد داشت. پس از دادن وعده‌های بسیار این تنها کاری است که انجام شده یعنی راه‌اندازی «خط برقی بی آر تی» آن هم در ماه‌های آینده؟!
این موضوع بسیار واضح است که قبل از واردات یا تولید خودروهای برقی باید زیرساخت‌های آن فراهم شود و مهمترین زیرساخت نیز ایجاد جایگاه‌های شارژ است که هنوز هیچ کاری در این راستا که نتیجه آن مشخص باشد انجام نشده و نمونه کرج نیز معلوم نیست به دلایل و موانع مختلف الگوی موفقی از آب در بیاید.
کمبود برق و یارانه انرژی
اما مشکل مهم دیگر بحث کمبود برق و انرژی در کشور است. همان‌طور که می‌دانیم در تابستان بسیاری از صنایع به دلیل گرمای زیاد با کمیود شدید مواجه می‌شوند و صنعت کشور از بابت کمبود برق سالانه متحمل چندین میلیارد دلار خسارت می‌شود. با این وجود آیا در شرایط کمبود برق اساسا واردات یا تولید خودروی برقی به صرفه است؟ از طرف دیگر حتی اگر برق و انرژی کافی نیز وجود داشته باشد بحث یارانه انرژی دولت است که باید به هر خودرو داده شود چرا که در غیر این صورت هزینه حمل و نقل و رفت و آمد با خودروی برقی گران خواهد شد و از صرفه می‌افتد. این نیز طبیعتا کسری بودجه را تشدید خواهد کرد آن هم در شرایطی که همین اکنون هم سیاست‌گذاران انرژی در کشور واقعا نمی‌دانند با معضل یارانه بنزین چه کنند.
مجید جلیلی، رئیس گروه پژوهش فناوری مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی، در حاشیه نشست «توسعه حمل و نقل خودروهای برقی در کشور، بایدها و سیاست‌ها» اظهار کرد: «در کشور ما به طور متوسط پیمایش یک خودرو در طول سال حدود 16 هزار و 500 کیلومتر است. در صورتی که هر خودروی برقی در هر کیلومتر 200 وات برق مصرف کند، براساس تعرفه برق خانگی، سالانه هزینه آن 15 میلیون تومان می‌شود که از این مبلغ 4.5 میلیون تومان باید توسط مصرف کننده پرداخت شود و بقیه یارانه را دولت می‌پردازد. طبق آمارها در سال گذشته حدود 24 میلیون دستگاه خودرو در کشور وجود داشته و اگر فرض کنیم حدود 15 میلیون خودرو در خیابان‌ها تردد می‌کنند و دوباره اگر بنا را بر این بگذاریم که نیمی از آنها یعنی 7 میلیون دستگاه برقی شوند هر خودرو سالی 10 میلیون تومان یارانه به دولت تحمیل خواهد کرد یعنی سالی حدود 70 هزار میلیارد تومان به هزینه‌های دولت در قالب یارانه انرژی با شرایط کنونی افزوده خواهد شد. این یعنی تعمیق کسری بودجه و افزایش مشکلات دولت در ترمیم و جبران کسری بودجه. اما این فقط یک بُعد از ماجراست.
بر اساس گزارش تجارت نیوز داده طبق آخرین آمار، نیاز کشور برای مصرف برق از حدود 72 هزار مگاوات در روز عبور کرده و این در حالی است که نیروگاه‌های داخلی تنها توانایی تولید حدود 62 هزار و 500 مگاوات برق را در روز دارند. از طرف دیگر مصرف برق تسلا مدل X به صورت ترکیبی و در هوای معتدل برابر با 185 وات در هر کیلومتر است. اگر 7.5 میلیون خودرو، معادل نیمی از خودروهای درحال تردد کشور جای خود را با تسلا مدل X عوض کرده و روزانه 61 کیلومتر تردد داشته باشند، مصرف کل برق این تعداد خودرو به بیش از 84.5 هزار مگاوات خواهد رسید که حدود 12 هزار مگاوات (117 درصد) بالاتر از نیاز مصرف برق کل کشور و 22 هزار مگاوات بالاتر از برق تولیدی کشور است. از سوی دیگر، به غیر از مصرف برق این خودروها، هزینه‌هایی همچون سرویس باتری‌ها و آلودگی به وجود آمده از دفع ضایعات خودروهای الکتریکی نیز وجود دارد که می‌بایست دقیق مورد بررسی قرار گیرد.
این موارد تنها نمونه‌هایی از شرایط خودروهای برقی و واردات یا تولید آنهاست. آیا مقامات اقتصادی کشور در دادن وعده‌هایی که از قبل مشخص است اجرایی نمی‌شوند به غیر از عامل مهم تأمین ارز، به این مسائل فکر کرده‌اند.
