ببینید: روی اعصاب! / اینترنت کند و فیلترینگ گسترده حتی امکان اطلاع رسانی سریع را از رسانه‌ها سلب کرده است

گروه سیاست انتخاب: رفع فیلتر یکی از مهم‌ترین مطالبات مردمی است که به مسعود پزشکیان رأی داده‌اند. در واقع شاید بشود گفت رفع فیلتر می‌تواند یکی مهم‌ترین وجه تمایزهای دولت پزشکیان با دولت قبل باشد و حتما روی کار آمدن رئیس‌جمهوری اصلاح‌طلب اقتضا می‌کند که مطالبه بخش مهمی از مردم یعنی رفع فیلترینگ محقق شود. با توجه به سخنان پزشکیان در جریان انتخابات هم به نظر می‌رسد خود او نیز موافق ادامه فیتلرینگ نباشد. او در مناظره‌های انتخاباتی ضمن آنکه مطرح کرد که در شرایط امنیتی و خاص فیلتر کوتاه مدت درست است اما گفت که موافق فیلتر دائم شبکه‌های اجتماعی نیست. اخیرا هم در نشست رسانه‌ای‌اش صریحا گفت که «رفع فیلترینگ در دستور کار است، ان‌شاءالله چارچوب‌هایی که در رابطه با فیلترینگ هست را از بین می‌بریم».

هرچند تا این لحظه وزیر ارتباطات دولت موضع روشن و دقیقی درباره رفع فیلتر ارائه نداده است و صرفا به این سخن بسنده کرده است: «محور این کار (رفع فیلتر) شورای عالی فضای مجازی و مرکز ملی فضای مجازی است اما سلسله جلساتی برگزار شده و امروز هم جلسه‌ای داریم. پیگیری می‌کنیم و اجازه بدهید این موضوعات را در فضای کارشناسی دنبال کنیم».

علاوه بر آنکه فیلترینگ می‌تواند مصداق محدودکردن حق عمومی محسوب شود و در مسیر کسب آزادانه اطلاعات مانع ایجاد کند اما به نظر می‌رسد در مقطع خاص کنونی یک آسیب تازه‌ای را هم به وجود آورده است؛ آنکه فیتلرینگ می‌تواند در مواقع حساس و بحرانی مانع اطلاع‌رسانی کامل به مردم شود. مثل حمله ایران به اسرائیل یا حملاتی که اسرائیل به لبنان انجام می‌دهد یا اخبار ضدونقیضی که درباره ترورهای اسرائیل علیه مقامات ارشد حزب‌الله به گوش می‌رسد. نکته آن است که فضای مجازی به بستری برای اطلاع‌رسانی بسیاری از رسانه‌های داخلی هم تبدیل شده است و در شرایطی که مردم به راحتی نمی‌توانند به این فضا دسترسی داشته باشند، عملا در جریان اخبار کامل قرار نمی‌گیرند. قرار گرفتن در جریان اخبار می‌تواند علاوه بر آنکه تحلیل دقیق‌تری از اوضاع به مردم می‌دهد، باعث آرامش فکری آنها هم شود. اینستاگرام، واتس‌آپ و گوگل‌پلی در شرایطی فیلتر شدند که رخدادهای سال 1401 در جریان بود و برخی چنین استدلال می‌کردند که در شرایط خطیر داخلی باید این اتفاق رخ می‌داد یا تلگرام در جریان رخدادهای سال98 فیلتر شد. هر دوی این فیلترها بنا بود که موقت و مقطعی باشد اما ادامه پیدا کرد و به صورت نانوشته دائمی شد. بماند که یوتیوب، فیس‌بوک و ایکس (توئیتر سابق) هم از دیرباز در لیست فیلترشده‌ها قرار دارند. فارغ از قضاوت تصمیم درباره فیلتر این شبکه‌های اجتماعی و سایت‌ها موضوع مورد اشاره بسیاری از کارشناسان و تحلیلگران آن است که اکنون کارکرد فیلتر نه‌تنها به تأمین امنیت کمکی نمی‌کند بلکه باعث می‌شود مردم در جریان اخبار دقیق پیرامونی قرار نگیرند و با بسته‌بودن فضای مجازی به روی مردم، رسانه‌ها و جریان‌های خارج از ایران فضا را در اختیار می‌گیرند زیرا در شرایط کنونی خبر به صورت لحظه‌ به لحظه مخابره می‌شود و در کمترین زمان ممکن مردم باید در جریان اخبار قرار بگیرند.

موضوع دیگر آن است که در سال‌های اخیر مشاهده کردیم، پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی داخلی نه ظرفیت فنی جایگزینی پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی بین‌المللی را دارند و نه مردم رغبت چندانی به حضور در آنها دارند؛ هرچند با این اوصاف در دوره پیش از دولت قبل بودجه‌های کلان در اختیار برای پروژه بومی‌کردن پیام‌رسان‌ها تخصیص داده شد که خروجی قابل قبولی به دست نیامد.

مسئله این است که یکی از دلایل ادامه فیتلرینگ حمایت از مشابه‌های داخلی بود اما نه‌تنها نمونه‌های داخلی نتوانستند به توفیق فنی و اقبال عمومی برسند بلکه پیامدهای بسیار منفی فیلترینگ در جامعه بروز کرد؛ از جمله آنکه با ادامه فیتلرینگ، فیلترشکن‌ها روشن شد و این یعنی دسترسی عمومی به همه سایت‌ها از جمله سایت‌های غیراخلاقی تا حدی که بسیاری از جامعه‌شناسان این هشدار را دادند که ممکن است کودکان در معرض خطرهای ذهنی-تربیتی قرار بگیرند. از سوی دیگر بازار فیتلرشکن فروش‌ها و دلالی گسترده آنها فراهم شد و برخی با سوءاستفاده از محدودیت بار شده منافع مالی کلانی نصیب خود کردند. از طرفی استفاده گسترده عمومی از فیتلرشکن‌ها باعث گسترش نفوذ امنیتی می‌شود. از طرفی استمرار فیتلرینگ باعث تضعیف بسیاری از کسب‌های اینترنتی شد و در شرایطی که بحرانی به نام کمبود شغل در کشور وجود دارد، محدودکردن اینترنت باعث شد که بسیاری که در فضای اینترنتی کسب‌وکاری راه انداخته بودند، متضرر شدند.

باید مخاطره تازه نبود دسترسی آزاد به اطلاعات در شرایط حساس کنونی را هم به آسیب‌های فیتلرینگ اضافه کرد که انتظار می‌رود دولت در راستای مطالبه عمومی زمینه رفع این مسئله را ایجاد کند.

مسئله پایانی هم اخلال در اینترنت است که مشکل را دوچندان می‌کند. گاهی پیش می‌آید که سرعت اینترنت به قدری پایین می‌آید که سایت‌های غیرفیلتر هم به سختی باز می‌شود و همین موضوع بیش از پیش باعث عدم دسترسی مردم به اطلاعات می‌شد. وزیر ارتباطات در این باره گفته است که دولت عزم راسخ دارد تا کیفیت اینترنت را بالا ببرد که البته تا این لحظه اتفاق خاصی در این زمینه رخ نداده است. با این اوصاف به نظر می‌رسد ادامه فیلترینگ می‌تواند هم مشکلات ذکرشده را مضاعف کند و هم احیانا مشکلاتی تازه ایجاد کند.