سازمان جهانی بهداشت (WHO) هشدار داده است که مقاومت در برابر آنتیبیوتیکها بهسرعت در حال افزایش است و اکنون از هر شش عفونت در جهان، یکی به درمانهای آنتیبیوتیکی پاسخ نمیدهد. در ادامه بخوانید که چه عواملی باعث این بحران شدهاند و چگونه میتوان از سوءاستفاده از آنتیبیوتیکها جلوگیری کرد و کنترل عفونتها را بهبود بخشید.
به گزارش انتخاب و به نقل از انلی مای هلث؛ سازمان جهانی بهداشت در تازهترین گزارش خود از جهش نگرانکنندهی عفونتهای باکتریایی مقاوم به دارو در سطح جهان خبر داده است. طبق این گزارش، در سال ۲۰۲۳ از هر شش عفونت تأییدشده در آزمایشگاهها، یکی در برابر درمانهای آنتیبیوتیکی مقاوم بوده است.
نگرانکنندهتر آنکه مقاومت در بیش از ۴۰ درصد از جفتهای پاتوژن-آنتیبیوتیک تحت نظر بین سالهای ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۳ افزایش یافته است، و این افزایش سالانه بین ۵ تا ۱۵ درصد برآورد میشود.
این دادهها که از بیش از ۱۰۰ کشور از طریق سامانهی جهانی پایش مقاومت و مصرف آنتیمیکروبی (GLASS) گردآوری شدهاند، پیام هشداردهندهای دارند: آنتیبیوتیکهایی که روزگاری جان انسانها را نجات میدادند، در حال از دست دادن اثرگذاری خود هستند، و پیامدهای آن میتواند مرگبار باشد.
گزارش مقاومت جهانی ۲۰۲۵ چه میگوید؟
در این گزارش برای نخستینبار نرخ مقاومت در برابر ۲۲ آنتیبیوتیک کلیدی که برای درمان عفونتهای خونی، ادراری، گوارشی و عفونتهای منتقلهی جنسی مانند سوزاک تجویز میشوند، منتشر شده است.
باکتریهای گرم منفی؛ بزرگترین تهدید جهانی
در میان این عوامل بیماریزا، باکتریهای گرم منفی مقاوم به دارو به بزرگترین تهدید جهانی تبدیل شدهاند.
دو گونهی E. coli و K. pneumoniae که هر دو عامل عفونتهای خونی خطرناک هستند، نرخهای مقاومت نگرانکنندهای نشان میدهند. این عفونتها اغلب منجر به سپسیس (عفونت خونی شدید)، نارسایی اندامها و مرگ میشوند.
بیش از ۴۰ درصد از عفونتهای E. coli و بیش از ۵۵ درصد از موارد K. pneumoniae نسبت به سفالوسپورینهای نسل سوم – که نخستین خط دفاعی درمان محسوب میشوند – مقاوم هستند.
در قارهی آفریقا، این میزان مقاومت به بیش از ۷۰ درصد میرسد که فشار سنگینی بر سیستمهای بهداشتی وارد میکند.
دلایل مقاومت آنتیبیوتیکی
دکتر ویکرام وورا، مدیر پزشکی و رئیس امور بهداشتی در منطقهی شبهقارهی هند در سازمان بینالمللی SOS، دلایل گسترش مقاومت آنتیبیوتیکی در جهان را چنین برمیشمارد:
۱. سوءمصرف و مصرف بیشازحد آنتیبیوتیکها
آنتیبیوتیکها اغلب برای عفونتهای ویروسی مانند سرماخوردگی یا آنفلوآنزا تجویز میشوند یا حتی بدون تشخیص قطعی مورد استفاده قرار میگیرند.
او میگوید: «خوددرمانی و قطع زودهنگام مصرف دارو، وضعیت را وخیمتر میکند.»
۲. مصرف بیرویه در کشاورزی و دامپروری
در بسیاری از کشورها، آنتیبیوتیکها برای افزایش رشد و پیشگیری از بیماری در دامها استفاده میشوند. این کار موجب میشود باکتریهای مقاوم وارد زنجیرهی غذایی و محیط زیست شوند.
۳. کنترل ناکافی عفونت در مراکز درمانی
عادات بهداشتی ضعیف، ازدحام بیمارستانها و استریلسازی ناکافی تجهیزات به گسترش سریع سویههای مقاوم کمک میکند.
۴. دسترسی محدود به داروهای باکیفیت
در برخی مناطق، وجود داروهای تقلبی یا بیکیفیت باعث میشود که باکتریها بهطور کامل از بین نروند و در نتیجه فرصت پیدا کنند تا مقاومت پیدا کنند.
۵. آلودگی محیطزیست
دفع نادرست آنتیبیوتیکها یا ورود آنها به منابع آبی از طریق پسماندهای صنایع داروسازی، باکتریهای محیطی را نیز به مقاومت تحریک میکند.
چگونه با مقاومت آنتیبیوتیکی مقابله کنیم؟
دکتر وورا برای پیشگیری و مقابله با این بحران، هفت توصیهی کلیدی ارائه میدهد:
۱. مصرف منطقی آنتیبیوتیکها
آنتیبیوتیک را فقط با تجویز پزشک واجد صلاحیت مصرف کنید، نه برای عفونتهای ویروسی یا بیماریهای خفیف.
۲. دورهی درمان را کامل کنید
حتی اگر علائم بیماری برطرف شد، قطع زودهنگام مصرف دارو باعث باقی ماندن باکتریهای زنده و شکلگیری مقاومت میشود.
۳. خوددرمانی نکنید
مصرف باقیماندهی آنتیبیوتیکها یا خرید داروهای بدون نسخه، خطر سوءمصرف را افزایش میدهد.
۴. بهداشت فردی و محیطی را تقویت کنید
رعایت بهداشت دستها، نگهداری و پختوپز صحیح مواد غذایی و تمیزی محیط بیمارستانی از انتقال باکتریهای مقاوم جلوگیری میکند.
۵. بهبود پیشگیری از عفونت در بیمارستانها
اجرای سیاستهای قرنطینه، ضدعفونی مناسب ابزارها و پایش دقیق عفونتها میتواند از بروز همهگیریها جلوگیری کند.
۶. کنترل مصرف آنتیبیوتیک در کشاورزی
استفاده از آنتیبیوتیک در حیوانات باید فقط برای درمان بیماریها انجام شود، نه برای رشد سریعتر. این اقدام هم از سلامت انسان و هم از سلامت دام محافظت میکند.
جمعبندی
گزارش سازمان جهانی بهداشت زنگ خطری جدی است که نشان میدهد مقاومت آنتیبیوتیکی در سراسر جهان و در میان گونههای مختلف باکتریایی در حال افزایش است و هیچ کشوری از آن در امان نیست.
به گفتهی دکتر وورا، «ما نمیتوانیم منتظر علائم خطر بمانیم.»
مصرف مسئولانه، نظارت دقیق و بهبود کنترل عفونتها، تنها دفاع مؤثر ما در برابر این تهدید جهانی است.
