سید محمد خاتمی: حاج احمد آقا مطمئن ترین مجرای ارتباط امام(ره) با طرفداران بودند

حجت‏‌الاسلام والمسلمین سیدمحمد خاتمی از سال های حضور در حوزه علمیه قم و نیز مبارزه، با مرحوم حجت الاسلام و المسلمین حاج سید احمد خمینی ارتباط داشته و همراه با وی در نشر اعلامیه های امام و اقدامات مبارزاتی شرکت می کرد. البته پیوند خانوادگی خانم دکتر طباطبایی (همسر حاج احمد آقا) و خانم زهرا صادقی (همسر سید محمد خاتمی) هم بعدها در نزدیک تر شدن روابط این دو چهره، تأثیر داشت. آنچه در پی می‌آید  بخشی از خاطرات سید محمد خاتمی در خصوص شخصیت سیاسی و علمی یادگار امام است.

منشأ اثر در انقلاب

بنا ندارم درباره آن فقید سعید از آن جهت که فرزند رهبر بزرگوار انقلاب اسلامی و طبعاً دارای موقعیت اجتماعی و نیز منشأ اثر در انقلاب و اجتماع بوده‌‏اند به شیوه رایج سخن بگویم. شیوه‌‏ای که در اثر آن، آنچه مکتوم می‏‌ماند حقیقت است و آن‌که مظلوم واقع می‏‌شود، مردمی هستند که رشد و کمال شخصیت آنان در گرو درک خردمندانه حقیقت و شناخت مصلحت واقعی است و اگر شناخت حقیقت و مصلحت همیشه برای همگان میسر نیست دست کم باید کوشید تا جوّی با طراوت و امن پدید آید که در آن هر صاحب نظر درد آشنایی بتواند خیر خواهانه در عرصه‌‏های فکری و عملی مشارکت داشته باشد تا جامعه طی یک فرایند انسانی و سنجیده به حقیقت و مصلحت، نزدیک و نزدیکتر شود. بدون تردید کسانی چون حاج احمد آقا دارای سجایا و مزایای فراوانی بوده‌‏اند اما حقیقت از اشخاص عزیزتر است و باید شخصیت افراد هر چه قدر هم که بزرگ باشند با میزان حقیقت سنجیده شود. به خصوص کسانی که شخصیت شان به نحوی با سرنوشت قوم و ملت و آیین و فرهنگ، پیوند خورده است و اگر داوری منصفانه و همه جانبه در باره افراد در هر مقام و موقعیتی که هستند، میسر باشد نباید از ذکر خطا و اشتباه افراد نیز خودداری کرد. اما اصرار عزیزان و دینی که از حاج احمد آقا که بخشی از عمر علمی و سیاسی خود را با ایشان سپری کرده‏‌ام برگردن دارم و نیز حکم ادب باعث شد که چند نکته را در باره ایشان که شاید بیش از دیگران یا دست کم به اندازه چند نفر معدود در جریان آن بوده‏ام و به دورانی بر می‏‌گردد که امروز دهها سال از آن می‏‌گذرد و در واقع تجدید خاطره است بیان دارم با این امید که در همین قسمت نیز از چارچوب انصاف بیرون نروم. ولی همان‌طور که گفتم فعلاً به هیچ وجه بنای من بر داوری همه جانبه در باره شخصیت این عزیز فقید نیست تا تقدیر حضرت حق در آینده چه باشد.

مطمئن‌‏ترین مجرای ارتباط با امام

حاج احمد آقا مطمئن‌ترین مجرای ارتباط امام با طرفداران و پیروان خود بودند. غیر از اعلامیه‏‌ها و نوارها، پیغام‌‏های خاص امام نیز ابتدا به حاج احمد آقا می‌‏رسید و ایشان به طرف‌های ذی‌ربط ابلاغ می‏‌کردند و شهادت می‏‌دهم که حاج احمد آقا در انجام وظیفه خود، امانت و دقت داشتند. همچنین یکی از استوارترین محورهای ارتباط انقلابیون و بزرگان مبارز در تهران و قم و سایر جاها به خصوص حوزه علمیه با بیرون حوزه حاج احمد آقا بودند که هم هوش سیاسی و شجاعت و پایداری ایشان موضوعیت داشت و هم به جهت ارتباط ویژه‌‏ای که با حضرت امام داشتند و مجرای مطمئن ارتباط بودند موقعیت ممتازی را در مبارزه داشتند که کسی نمی‌‏توانست جای ایشان را پر کند.

سال‌های درس و مباحثه

همکاری علمی من با ایشان نظم و استمرار همکاری سیاسی را نداشت بلکه پراکنده بود. پاره‌‏ای از درسهای خارج فقه و اصول را مدتی با ایشان مباحثه داشتیم و نیز پاره‌‏ای از متون دشوار قدیمی و بعضی از متن‏های جدید تر را نیز با ایشان مباحثه کردیم. از جمله کتاب «اقتصادنا» تالیف مرحوم آیت‏‌الله شهید سیدمحمدباقر صدر. در مورد نحوه تحصیل علوم حوزوی چندان با یکدیگر اتفاق نظر نداشتیم و همین امر سبب شده که همکاری علمی ما چندان دوام نداشته باشد. ایشان سخت بر این باور بودند که پرداختن به متون دشوار و مهم فقهی، از درس‏‌های رسمی خارج مهم‌تر است و عمده توجه ایشان به خواندن این متن‏ها بود. به همین دلیل درسهای رسمی خارج را به اندازه متن خوانی جدی نمی‏‌گرفتند گر چه کم و بیش در این درس‌ها نیز شرکت می‌‏کردند. بنده نیز با این‌که معتقد بودم که یک طلبه فاضل حتماً باید از عهده فن و درک متون علمی برآید ولی صرف بیش از حد دقت روی آن را سبب محدود شدن دید آدمی می‏‌دانستم. و بر این باور بودم که دانشجوی جوان علوم دینی باید در مرتبه خارج فقه و اصول، استاد ببیند و راه و رسم ورود به حوزه نظرهای مختلف و چم و خم کار علمی را بیاموزد و البته در کنار آن و متناسب با درسی که می‏‌خواند هر چه بیشتر به متن‏های مایه دار بپردازد، بهتر است. به خصوص از سوی مرحوم پدرم شیوه خاصی از مباحثه و تحصیل درس خارج به من توصیه شده بود که واقعاً اگر آن شیوه توسط طلبه ای فاضل که سطح را خوب خوانده است، پیگیری شود، دو، سه سال کافی است تا وی صاحب قوه اجتهاد شود. حاج احمد آقا در سال 56 یعنی چند ماه قبل از شهادت حاج آقا مصطفی به نجف رفتند که من چندان از حال و کار و تحصیل ایشان اطلاعی ندارم ولی بعد از رحلت آیت‏‌الله فقید حاج آقا مصطفی و سنگینی بار مسئولیتی که بر دوش حاج احمد آقا در کنار پدر بزرگوارش افتاد و اوج‏‌گیری مجدد نهضت فکر نمی‏‌کنم که چندان مجالی برای پرداختن فراوان به کار تحصیل رسمی یافته باشند. البته بعد از انقلاب و به میزان فروکش کردن التهاب‏‏‌ها و به خصوص این اواخر، ایشان مجددا با جدیت به مطالعه، مباحثه و تدریس مشغول بودند که تقدیر الهی ایشان را از ما گرفت.

هیچ گاه در شخصیت، رفتار، برخورد و وضعیت اخلاقی و اجتماعی حاج احمد آقا تغییری ایجاد نشد

نکته آخر و مهمی که درباره آن مرحوم می‏‌خواهم بگویم این است که در شخصیت، رفتار، برخورد و وضعیت اخلاقی و اجتماعی حاج احمد آقا چه در دوران عزلت و تنهایی انقلاب یعنی در آن هنگام که بسیار کسان با دیدن ایشان رو ترش می‏‌کردند و از پسر امام خمینی(س) دور می‌‏شدند چه در آن هنگام که انقلاب اسلامی در اوج اقتدار قرار گرفت و نظام جمهوری اسلامی تأسیس شد و ایشان در کنار پدر بزرگوارش یکی از حساس ترین موقعیت‏‌ها را به دست آورد و دارای آوازه و اعتبار ظاهری هم شد هیچ‌گونه تغییری رخ نداد. حاج احمد آقا بعد از سال 57 به همان اندازه صمیمی، بی‏ تکلف و خودمانی بود که در سال‌های 50 و 54. شاید آنچه گفتم در نگاه اول ساده به نظر آید ولی به نظر من نشانگر ظرفیت بسیار بالای روحی و وجودی این مرد بزرگ است. من از سال 50 کم و بیش با ایشان آشنا و احیاناً در فعالیت‏‌های علمی و سیاسی همراه بوده‌‏ام. و بدون مجامله گواهی می‏‌دهم که آن عزیز از موقعیت ممتازی که به دست آورد بحمدالله از سوء استفاده به دور ماند و به آفت جان‌سوزی که خیلی‏‌ها را گرفتار می‏‌کند دچار نشد. حتی اگر کسانی همه مواضع ایشان را نپسندند انصاف حکم می‏‌کند که در انگیزه خیر ایشان و صداقت شان نسبت به اسلام آن‌طور که آن را می‏‌شناختند و نسبت به امام به عنوان رهبر مطاع خود تردید نکنند. حاج احمد آقا انسان هوشمند، عالم، سیاستمدار، با تدبیر و خیرخواهی بود که مهم‌ترین دغدغه خاطر او، انقلاب و نگاه‌داری و نگاهبانی از خط و راه امام بود.