یک روز پیش از تنفیذ حکم ریاست‌جمهوری به رییس دولت یازدهم‌ از مجموعه سعدآباد خبری شنیده شد مبنی بر اینکه  بر‌اساس دستور مستقیم احمدی‌نژاد، هدایای دوران ریاست جمهوری وی از کاخ خارج می‌شود؛ خبری که اساسش با عرف و رویه‌های پیشین منافات داشت و همین منافات، خبرهای بعدی و پرس و جوهای خبرنگاران را از مسوولان و مطلعان مربوط، سبب ساز شد.
آن‌طور که تا امروز مرسوم و معمول بوده است، روسای‌جمهور، هدایایشان را به عنوان بخشی از تاریخ یک سرزمین در معرض دید عموم می‌گذاشتند. در ساختار دولتی‌، وظیفه تشکیل یادمان‌های روسای جمهوری برعهده سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران است که با همکاری دفتر رییس‌جمهور وقت این مهم انجام می‌‌شود‌. همچنانکه در ساختار مصوب سازمان اسناد و کتابخانه ملی هماهنگی امور یادمان‌های ریاست جمهوری نیز پیش‌بینی شده است. هر رییس‌جمهور درباره اینکه در چه محلی یادمان‌هایش را در معرض دید عموم قرار دهد، مختار است اما سازمان اسناد و کتابخانه ملی موظف است برای این یادمان‌ها موزه‌ای راه‌اندازی کند، کاری که در دولت اکبر‌هاشمی رفسنجانی انجام شد و موزه‌ای از هدایا و یادمان‌های دو دوره ریاست‌جمهوری در رفسنجان احداث گردید و در دولت سید محمد خاتمی و با حضور او رسما افتتاح شد و از آن زمان تاکنون این یادمان به عنوان مجموعه‌ای زیبا و ارزنده در شهر رفسنجان مورد توجه مردم و بازدیدکنندگان قرار گرفته است!‌ در ماه‌های پایایی ریاست جمهوری سید محمد خاتمی نیز فکر ایجاد یادمان ریاست جمهوری وی به کمال انجام شده بود و موزه‌ای از هدایای روسای کشورها و مردم به محمد خاتمی در دل مجموعه سعدآباد راه افتاد که بازدید از آن برای عموم آزاد بود. اگرچه عمر این موزه چندان نپایید و با روی کار آمدن دولت نهم، موزه عملا تعطیل شد و بیشتر کاربرد انبار هدایای رییس دولت‌های هفتم‌، هشتم و نهم و دهم را پیدا کرد.
از کاخ ملکه تا موزه جمهوری
سید احمد محیط طباطبایی که در آن زمان از سوی نهاد ریاست جمهوری، مشاور در امر راه‌اندازی این موزه می‌شود در این‌باره می‌گوید: در سال 83 آقای علیرضا تابش طی حکمی از سوی رییس دفتر رییس‌جمهور به عنوان نماینده تام‌الاختیار دفتر رییس‌جمهور در امر تشکیل و راه‌اندازی موزه و یادمان ریاست جمهوری آقای سید محمد خاتمی منصوب شد. پس از جلساتی که مسوولان دفتر رییس‌جمهور و آقای تابش با سازمان اسناد و کتابخانه ملی و سایر دستگاه‌ها داشتند مقرر شد موزه در محل سعدآباد دایر شود. مشاوره راه‌اندازی موزه به عهده من گذاشته شد تا موزه هدایای ریاست جمهوری- جناب آقای خاتمی- را راه‌اندازی کنیم‌ به طوری که در خرداد سال 84 همزمان با روز جهانی موزه‌ها گشوده شود. وی ادامه داد: مقرر شد که این موزه در یکی از بناهای مجموعه سعدآباد به نام کاخ فوزیه که بعدها به نام دخترش، کاخ شهناز نامیده می‌شد، شکل بگیرد‌ البته این کاخ قبل از این هم به عنوان موزه آثار تاریخ طبیعی استفاده می‌شد. بنا به مصوبه هیات وزیران کاربری این موزه از سازمان میراث فرهنگی به سازمان اسناد و کتابخانه ملی واگذار شد. کارهای سخت‌افزاری آن پیشتر انجام شده بود و در چیدمان موزه، طراحی معماری داخلی و سناریوی آن از ما کمک خواستند.
محیط طباطبایی در ادامه گفت: باید بگویم یکی از حرفه‌ای‌ترین گروه‌های ممکن برای انجام این‌کار تشکیل شد و از پر سابقه‌ترین طراحان صحنه و نورپردازان که سابقه بیش از سه دهه کار در این حوزه داشتند و همین طور از متخصصان اسناد ملی و میراث فرهنگی بهره بردیم.
معاون اسبق سازمان میراث فرهنگی ادامه داد: سناریوی این موزه به این شکل بود که تنها به نمایش هدایا نپردازد بلکه بر اساس اشیا‌ و هدایا، روند تعاملات و ارتباطات را بین جمهوری اسلامی و سایر کشورها در این دوران معرفی کند. مثلا نشان خاصی که پادشاه عربستان سعودی به آقای خاتمی اهدا کرده بود که بر اساس آن شخص ایشان هر وقت که بخواهد می‌تواند وارد خاک عربستان شود و همچنین هدایایی که سران کشورها، سازمان ملل یا یونسکو به دلایل و مناسبت‌های مختلف به ایشان داده بودند و حتی هدایای مختلفی که از مردم داخل کشور‌ از قبایل و طوایف و گروه‌های مختلف به ایشان داده شده بود- و همه معانی و پیام‌های خاص و ویژه‌ای داشت و فراتر از معانی هنری و ارزش‌های مادی بود- به شکلی به نمایش دربیایند که بیانگر ارزش‌های معنوی آنها باشد و نقش و حضور یک ریاست جمهوری در بدنه اجتماع و مجامع بین‌المللی را تعریف کند.
محیط طباطبایی ادامه داد: از سوی دیگر چون بنا بود در این موزه یک نگاه ملی برقرار باشد و صرفا به دوره آقای خاتمی محدود نشود، سرسرای اول این موزه، بر اساس پانل‌بندی که انجام شده بود، یادمان‌های همه روسای دولت را‌ از مرحوم مهندس بازرگان تا آخرین رییس وقت جمهوری اسلامی ایران که آقای خاتمی بود، در برمی‌گرفت و مجموعه هدایای آقای خاتمی در طبقات بالای موزه به نمایش درآمده بود. همچنین بخشی از هدایای مقام معظم رهبری آیت‌الله خامنه‌ای در زمان ریاست جمهوری‌‌شان به این موزه داده شد و ما توانستیم با ارتباط با موزه شهید رجایی و همیاری خانواده ایشان، بخشی از آثار، مثل کیف دستی و برخی وسایل را که در زمان وقوع حادثه ترور همراه ایشان بود‌ به طور امانی در این موزه قرار دهیم.
به گفته وی، به این ترتیب، طبقه همکف موزه به نام تالار جمهوری نام‌گذاری و به یادمان روسای جمهوری ایران تبدیل شد که در عین حال این اطلاع‌رسانی نیز در آن انجام می‌شد که به عنوان مثال مجموعه هدایای دوران ریاست جمهوری مقام معظم رهبری، در آستان قدس رضوی است یا موزه اصلی آیت‌الله ‌هاشمی‌رفسنجانی در رفسنجان است یا موزه اختصاصی شهید رجایی در منزل قدیمی ایشان برقرار است.
محیط طباطبایی درباره افتتاح آن نیز گفت: این موزه در خرداد 84، همزمان با هفته موزه‌ها، با حضور رییس دفتر و نماینده مقام معظم رهبری با کاشتن یک درخت سرو توسط آقای خاتمی در سعدآباد افتتاح شد‌ که بنا بود بعد از این نیز تمام روسای جمهوری اسلامی ایران و تمام شخصیت‌های بین‌المللی که از این موزه بازدید می‌کنند در آن مکان یک درخت سرو بکارند تا باغستانی از درخت سرو به نماد گفت‌وگو و صلح‌ در سعدآباد برپا شود.
جانشین کمیته ملی موزه‌های ایران با تاکید بر اینکه بر اساس قانون، مجموعه موزه‌های یادمان ریاست جمهوری زیر مجموعه سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران است، گفت: به رغم مصوبه دولت مبنی بر واگذاری کاربری این بنا به سازمان اسناد و کتابخانه ملی و انتصاب آقای سید علی خاتمی از سوی رییس کتابخانه ملی به سمت رییس یادمان آقای خاتمی‌، متاسفانه این موزه جامع در سال‌های بعدی استمرار حیات پیدا نکرد و با وجود اینکه در دوران کوتاهی، فاصله بین افتتاح این موزه و تغییر دولت، بازدید از آن برای عموم آزاد بود‌ اما با تغییر دولت عملا تعطیل شد و من هم سال‌هاست که این موزه را ندیده‌ام.
خروج هدایای آخرین رییس دولت
ولی‌الله مبینی، سرپرست معاونت مراسم و تشریفات ریاست جمهوری که با روی کار آمدن دولت یازدهم در تاریخ 2/6/92‌ به این مسوولیت گمارده شده، می‌گوید: موضوع موزه یادمان‌های روسای جمهور از طریق سازمان‌‌های مربوطه در حال پیگیری است.
وی همچنین به اخباری که تا کنون حول این خبر در رسانه‌ها منتشر شده، اصلاحاتی را وارد می‌داند که در اختیار ما قرار می‌دهد. به گفته وی، موزه افتتاح شده توسط جناب آقای خاتمی و رییس دفتر مقام معظم رهبری در سال 84‌ موزه یادمان‌های روسای جمهوری است و هیچ‌گاه نیز برای بازدید عموم گشایش نیافته است.
مبینی با تاکید بر اینکه روسای جمهور درباره هدایای‌شان اختیار دارند، به مصوبه‌هایی از دولت‌های نهم و دهم اشاره می‌کند که طی آن مقام عالی(رییس‌جمهور) خودش تشخیص می‌دهد که هدایایش در موزه قرار بگیرند یا خیر و بنابراین رییس‌جمهور‌ در نگهداری، عرضه، واگذاری، فروش یا نمایش هدایایش در موزه اختیار دارد. بر همین اساس است که سرپرست معاونت مراسم و تشریفات ریاست جمهوری معتقد است‌‌‌ تعدادی از هدایای آقای احمدی‌نژاد به امور خیریه اختصاص داده شد و ضمنا موضوع خروج هدایا و نمایش در موزه اختصاصی در پایان دو دوره ریاست جمهوری جناب آقای ‌هاشمی نیز اتفاق افتاده و این موزه در شهر رفسنجان دایر است.
اعضای کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی درباره خروج هدایا نظری متفاوت دارند که خبرگزاری‌ها در روزهای گذشته‌ در جریان پیگیری این خبر آنها را انعکاس داده‌اند. از این جمله اظهارات سیدمرتضی حسینی است که گفته است اگر هدایای خارج شده به نام رییس‌جمهور کشور ایران داده و از موزه خارج شده این خلاف قانون است چرا‌که هدایا شخصی نبوده که از موزه خارج شوند ولی اگر به نام آقای احمدی‌نژاد داده شده‌ شخصی محسوب می‌شوند ایرادی ندارد.
کمال‌الدین پیرموذن، نماینده مردم اردبیل در مجلس نیز درباره خارج کردن هدایا‌ی ریاست جمهوری از کاخ سعدآباد گفته است: احمدی‌نژاد و نزدیکانش اجازه چنین کاری را ندارند.
به گفته وی، مسوولان دولت دهم اجازه خروج این هدایا را نداشته‌اند و این کار به مثابه زدن چوب حراج به ثروت ملی است‌ چرا‌که هدایایی که به رییس‌جمهور اهدا می‌شود در مقابل هدایایی است که رییس‌جمهور ما به مسوولان کشورهای دیگر می‌دهد که منابع مالی هدایای اهدایی از کیسه مردم برداشته می‌شود.
وی همچنین به مصوبه‌ای اشاره می‌کند که در دوران ریاست جمهوری اکبر ‌هاشمی رفسنجانی تصویب شده است که بر اساس این مصوبه «هدایایی که از سوی مقامات کشورهای دیگر به ریاست جمهوری داده می‌شود‌ به این دلیل که به جایگاه حقوقی رییس‌جمهور داده می‌شود نه به شخص رییس‌جمهور باید به عنوان بیت‌المال نگهداری شوند».
مکاتبات بی‌نتیجه بود، پیگیری می‌کنیم
اسحاق صلاحی، رییس سازمان اسناد و کتابخانه ملی نیز در گفت‌وگو با «جهان صنعت» درباره روال راه‌اندازی یادمان‌های روسای‌جمهور می‌گوید: بر اساس مصوبه هیات امنا درباره ساختار سازمان اسناد، مدیریت یادمان ریاست‌جمهوری در سازمان اسناد و کتابخانه ملی دیده شده است. روسای جمهور‌ طبق روال در پایان دوره فردی را برای اداره مجموعه یادمان‌هایشان به سازمان اسناد و کتابخانه ملی معرفی می‌کنند، همچنان که آقای خاتمی و آقای ‌هاشمی نیز هرکدام در پایان دوره فردی را به این سازمان معرفی کردند. او درباره چگونگی برهم خوردن این روال در دوره اخیر می‌گوید: در دوره آقای احمدی‌نژاد هم مسوول قبل از من جناب آقای اشعری و هم من، مکاتباتی را با نهاد ریاست جمهوری انجام دادیم و خواستیم که نماینده‌شان را برای راه‌اندازی و مدیریت موزه یادمان‌ها‌ به ما معرفی کنند‌ اما مکاتبات ما بی‌پاسخ ماند و در روزهای پایانی نامه‌ای از سوی نهاد به ما دادند که اعلام کرده بود نظر بر این است که یادمان ریاست جمهوری آقای احمدی‌نژاد در فلان شهر بر‌پا شود که این اتفاق نیز به انجام نرسید و ما مطلع شدیم که جابه‌جایی هدایا و یادمان‌ها صورت گرفته است.
صلاحی درباره اقدام سازمان اسناد و کتابخانه ملی، در پیگیری این امر گفت: با نهاد ریاست جمهوری و جناب آقای نهاوندیان مکاتبه کردیم و خواسته‌ایم که مدیریت یادمان به کتابخانه ملی بازگردد چرا‌که در دولت قبلی این مسوولیت از سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران سلب و بر عهده نهاد ریاست جمهوری گذاشته شده بود.
به اعتقاد صلاحی، این مسوولیت حتما باید به سازمان مطبوع وی بازگردد چرا‌که این اموال حافظه ملی و هویت تاریخی ملت ایران است و مطالعات تاریخی و دیپلماتیک باید بر‌اساس آن انجام شود.
وی درباره بازگشایی موزه یادمان آقای خاتمی نیز گفت: مدیریت یادمان جناب آقای خاتمی را سازمان ما تعیین کرد و بعدا در دوره پیشین، نهاد ریاست جمهوری اختیار آن را در دست گرفت.
به نظر می‌رسد با به انجام رسیدن پیگیری‌ها و بازگشت اختیار یادمان‌های ریاست جمهوری به سازمان اسناد و کتابخانه ملی، دست‌کم موزه آقای خاتمی بازگشایی خواهد شد.

روزنامه جهان صنعت یکشنبه دهم شهریور